هنگامی که از بیرونِ یک علم درباره ساختار و چارچوب کلی آن میاندیشیم و در باب مسائلی چون چیستی، موضوع، مبادی، مسائل، روش و غایت آن میپرسیم، در قلمرو فلسفه آن ع
... علم قرار داریم. یکی از علومی که در زمین فرهنگ اسلامی رویید، عرفان عملی است. علم عرفان عملی از سلوک عرفانی سخن میگوید و عناصر، مراحل و موانع آن را برمیرسد. سرنوشت عرفان و صحت و سقم و تکامل آن در گرو تنقیح مباحث عرفان عملی است. تنوع و تفاوت فِرَق و طریقتهای عرفانی، اولا و بالذات به تفاوت در عرفان عملی آنها برمیگردد؛ چنانکه ارزش و اعتبار تجربههای عرفانی نیز تا حد بسیاری وابسته به برنامه سلوکی سالک است. از اینرو، تنقیح مباحث عرفان عملی در پیشبرد عرفان و تصحیح و تدقیق آن و پیشگیری از انحرافات ضروری است. برای تنقیح عرفان عملی، لازم است ساختمان کلی آن را مطالعه کنیم. تنقیح مبادی و مبانی و کاوش در حدود و ثغور و مداقه در منابع و روش و توجه به مناسبات این علم با دیگر علوم و بازکاوی ساختار و اصول کلی آن، راه را بر تحول و نوآوری در این حوزه میگشاید. برخی از مباحث یادشده در آثار سنتی عرفانی بهاجمال مطرح شده است، اما وقت آن رسیده است که به «فلسفه عرفان عملی» همچون دیگر فلسفههای درجه دوم، به نحو استقلالی و تفصیلی بپردازیم. پیدا است که چنین امری فراتر از گنجایش یک مقاله است. از این رو در این مقاله به برخی از مهمترین عناصر این بحث بهاجمال میپردازیم و سایر مباحث مربوط را به توفیق و مجالی دیگر وامیگذاریم.
بیشتر