جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫در اين تحقيق، حقيقت نبوت و جايگاه آن و صفات و وظايف پيامبران، به ويژه پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم از ديدگاه امام خميني? مطالعه شده است. نگارنده ابتدا حقيقت نبوت را از نگاه برخي عارفان و دانشوران اسلامي بيان مي‌کند. سيد حيدر آملي نبوت را قبول نفس قدسي، حقايق، معلومات و معقولات از جانب خداي متعال به واسطه جوهر عقل اول که جبرئيل و گاهي روح‌القدس ناميده مي‌شود، تعريف مي‌کند و رسالت را تبليغ همان معلومات و معقولات مي‌داند. وي ولايتي را که نصيب انبيا مي‌شود، عبارت از مشاهده ذات حق و صفات و افعال او در مظاهر کمالاتش به واسطه چشم بصيرت مي‌داند و آن را باطن نبوت ذکر مي‌کند. از نگاه امام خميني، نبوت کشف و بسط حقايق يا درک مقام وحدت و کثرت و ولايت باطن نبوت و باطن قرآن است. نگارنده در ادامه، به جايگاه پيامبر خاتم صلي الله عليه و آله و سلم پرداخته و برتري آن حضرت بر تمامي ساکنان عالم جبروت و احاطه قيومي پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم نسبت به مخلوقات و برتري ايشان و ائمه اطهار( نسبت به ساير انبيا را از ديدگاه امام خميني بيان کرده است. از نگاه امام خميني?، پيامبر به عنوان انسان کامل، همه اوصاف کمالي را داراست؛ اما صفاتي چون اعجاز، علم لدني يا علم غيب و عصمت، از ويژگي‌هاي بارز پيامبر است و پيامبر به اذن الهي براي مجاب کردن مخالفان و تثبيت کلام صدق خويش، دست به معجزه مي‌زند و چون هدايتگر انسان به سوي کمال است، از هر گونه عيب، نقص و خطا مصون است. وظايف پيامبر از ديدگاه امام خميني در قالب رسالت و نبوت، زمامداري و حکومت، و قضاوت مطرح مي‌شود. در بستر رسالتي پيامبر، ابلاغ وحي و رساندن پيام و احکام الهي و تعليم و تربيت انسان الهي جاي مي‌گيرد. اما در شأن وظايف حکومتي، پيامبر از جانب خداوند مأمور است که جامعه انساني را در چارچوب احکام الهي و تشخيص مصالح انساني مديريت کند. وظيفه مهم ديگر پيامبر، ايجاد نظم عادلانه و اجراي عدالت در جامعه است. نگارنده همچنين انديشه‌هاي حکومتي وسيره حاکميتي پيامبر گرامي اسلام را از نگاه اين رهبر فرزانه تبيين مي‌کند.

---

‫مسئله رابطه دين و اخلاق، در دو حوزه فلسفه دين و فلسفه اخلاق، بحث و بررسي مي‌شود. در اين باره، هم در دنياي غرب و هم در دنياي اسلام، رهيافت‌ها و ديدگاه‌هاي مختلفي وجود دارد. گروهي بر اين باورند که بين اين دو رابطه‌اي نيست و گروهي قائل به وجود رابطه بين اين دو هستند. در اين صورت، برخي قائل به تأثيرپذيري دين از اخلاق و برخي قائل به تأثيرپذيري اخلاق از دين هستند. اين پژوهش در پنج فصل، به دنبال بررسي چگونگي ارتباط بين دين و اخلاق از نگاه امام خميني? است. در باب نحوه ارتباط دين اخلاق، سه ديدگاه مطرح شده است که عبارتاند از: تباين، اتحاد، و تعامل و تعاضد. بر اساس رويکرد تعامل و تعاضد، دين و اخلاق، هر يک، هويتي مستقل دارند؛ ولي از زواياي گوناگون به هم نياز دارند. پذيرش پاره‌اي از گزاره‌هاي ديني، بر برخي قضاياي اخلاقي مبتني است و تصديق دسته‌اي از گزاره‌هاي اخلاقي، متوقف بر پاره‌اي از قضاياي ديني است. ديدگاه امام خميني? در نقش اخلاق نسبت به دين، در هدف دين و در کمال و تهذيب نفس، در اين پژوهش برجسته است. نياز اخلاق به دين در تعريف، از نظر شيعه و به تبع، از نظر امام? پذيرفته نيست. نياز اخلاق به دين در اطلاعات ناظر به واقع و ضمانت اجرايي، در معرفي انسان، و در شکوفايي اخلاق، از نظر امام?، در اين پژوهش برجسته است. امام خميني? علم را به عنوان منشأ انگيزش اخلاق نمي‌پذيرد و دين را يکي از مهم‌ترين منشأهاي انگيزش براي اخلاق مي‌داند. امام خميني? به عنوان يکي از علماي صاحب نظر و برجسته عدليه، حسن و قبح ذاتي اشيا را مي‌پذيرد. يکي از مسائل مطرح در مسئله ارتباط دين و اخلاق، نسبيت اخلاقي است که منشأ آن دنياي غرب است و پيامدهاي منفي آن از نگاه امام(، انکار اخلاق، نفي حکمت عملي، نفي تربيت انسان‌ها، به وجود آمدن پلوراليسم اخلاقي، از بين رفتن الگوهاي جاويدان، نفي اعتقاد به کتاب‌هاي الهي و سليقه‌اي شدن ارزش‌هاست. نويسنده در پايان به بررسي اخلاق سکولار پرداخته است که عبارت است از اخلاق منهاي دين. چون از نظر امام، دين و اخلاق و سياست از يک منبع مي‌جوشد و هدف واحد، يعني سعادت بشر را دنبال مي‌کند، جدايي اخلاق از دين معنايي ندارد و اخلاق منهاي دين در معرض سقوط است.

‫در اين پژوهش ديدگاه‌هاي شخصّيت بزرگ جهان شيعه، امام خميني و شخصيت بزرگ جهان اهل سنّت، ابوالعلي مودودي درباره وحدت مسلمانان، تقريب مذاهب اسلامي و راهکارهاي آن و نيز نقطه نظرهاي مشترک آنان در زمينه موانع و آفات وحدت اسلامي منعکس گرديده است. اين نوشتار در چهار فصل سامان گرفته است. او در فصل اوّل ابتدا کلّياتي درباره مفهوم واژگان کليدي، مانندِ وحدت، تقريب مذاهب اسلامي ارائه کرده، آن گاه سيره عملي و سخنان اهل بيت (ع) را در اهمّيت وحدت و ضرورت تعامل شيعيان با مخالفان خويش، پرهيز از کينه‌ورزي به عالمان اهل سنّت و پيروان آنان ترسيم شده و روش عالمان شيعه و سُنّي در زمينه تقريب بين مذاهب اسلامي و وحدت مسلمانان ارزيابي گرديده است. در فصل دوم وي ضمن بررسي گوشه‌هايي ازحيات امام خميني و ابوالعلي مودودي، مباني فکري و نظري آنان را در زمينه نقد تقريب بين مذاهب اسلامي تشريح نموده است. بحث درباره محورهاي اتّحاد مسلمانان در عمل به دستورهاي ديني و تعاليم قرآن، پاي‌بندي به اصول مشترک فکري و اعتقادي همه مسلمانان، توجّه به مباني عقلي و اجتهادي اتّحاد مسلمانان، توجّه کردن به سيره پيامبر اسلام و صحابه، از ديدگاه‌هاي مشترک امام خميني و ابوالعلي مودودي در مورد وحدت اسلامي دانسته شده است. در فصل سوم آفات و موانع عمده وحدت و تقريب بين مذاهب اسلامي از ديدگاه امام خميني و ابوالعلي مودودي وارسي گرديده و متابعت از هواي نَفس، دوري از اسلام و قرآن، جهل و ناداني، گروه گرايي و فرقه گرايي، استفاده از حربه تکفير و اختلاف روحانيان از مهم ترين عوامل اختلاف و تفرقه مسلمانان و فاصله گرفتن آنان از يکديگر برشمرده شده است. در فصل چهارم و پاياني ديدگاه‌هاي مشترک امام خميني و ابوالعلي مودودي در زمينه راهکارهاي رسيدن به وحدت و تقريب بين مذاهب اسلامي، و پيش شرط‌هاي تحقّق اين وحدت از منظر آنان و اقدام هاي سياسي و فرهنگي لازم در اين زمينه بيان مي‌گردد.

‫ختم ولايت در عرفان نظري پس از ابن عربي، از مباحث مهم عرفاني است و در حقيقت، پايان سير عارفان است و اساس جميع کمالات در عرفان به حساب ميآيد. تجلي اين صفت در خاتم اوليا، بالاترين مراتب قرب به حق شمرده ميشود. البته کلمات به ظاهر ناسازگار ابن عربي در مورد ولايت مطلقه که مصداق آن حضرت عيسي عليه السلام است، و ولايت مقيده که مصداق آن گاهي اميرالمؤمنين عليه السلام وگاهي امام مهدي? و يا مردي از عرب و گاهي خود ابن عربي است، ايجاد پارهاي از اشکالات و انتقاد از وي شده است. امام خميني نيز خاتم اوليا را بر مبناي انديشه شيعي و عرفاني، حضرت حجت? دانسته و آراي اين دو عارف در نهايت به هم ميرسد. پژوهش حاضر در ضمن پنج فصل، به بررسي خاتم اوليا از ديدگاه امام خميني و ابن عربي پرداخته است. نگارنده در آغاز پس از بيان مفاهيم کليدي، به بيان حقيقت ولايت و خاتميت پرداخته و پس از آن، چيستي خاتميت و نبوت و ارتباط آن با ولايت را بررسي کرده و مباني و شرايط ولايت را از نظر امام خميني و ابن عربي بيان کرده است. وي در ادامه به مبحث اصلي، يعني خاتم اوليا در انديشه ابن عربي و امام خميني پرداخته و اين نتيجه را بيان کرده است که در کلام ابن عربي تنافي وجود ندارد. بالاترين مقام به معصومان عليه السلام اختصاص دارد و اولياي الهي نيز به شئوني از آن دست مييابند. ولايت باطن نبوت به شمار ميآيد و در واقع جنبه الهي نبوت است. کسي که به مقام فناي حق رسيده است، اگر جنبه رسالت داشته باشد، نبي ورسول خواهد بود، و اگر جنبه رسالت نداشته باشد، فقط ولي و نبي خواهد بود. در ديدگاه امام خميني، ولايت عامه در وجود حضرت آدم و عيسي عليه السلام تحقق پيدا کرده است. با اين وجود، امام خميني? معتقد نيست که وجود ايشان با وجود حق يکي شده است. اما ولايت خاصه که بعد از فناي عبد حاصل ميشود، مخصوص مهدي? است.

در حالی‌که برخی از اندیشمندان سیاسی برای اخلاق در مدیریت و سیاست جامعه جایگاهی قائل نیستند و آنهایی هم که قائلند، اخلاق را فقط تعهد به دین یا وجدان می‌دانند، امام(ره) با عنایت جدی به جایگاه رفیع اخلاق در عرصه مدیریت سیاسی کشور و تعهد به عرصه‌های اساسی در حیات آدمی، حوزه‌های سه گانه دین، جامعه (مردم) و نفس را بر اساس شناخت و اعتماد بسیار بالایی به آن پایه‌ریزی کرده و مدیریت حکومتی خویش رابر اساس آن (تکلیف محور، مصلحت‌گرا، مهذب، خودباور و آرامش طلب) طراحی کرده‌اند تا خدمت به این سه حوزه را سرلوحه خود قرار دهند.

از آن زمان كه جنگ به عنوان يك پديده مورد مطالعه قرار گرفت، جنگ روانی نيز به عنوان ابزاری در خدمت جنگ بوده و بدان توجه شده‌ است. نويسندگان غربب جنگ روانی را پديده‌ای منتج از دو جنگ جهانی بخصوص جنگ جهانی دوم می دانند كه طی آن آلمان ‌نازی از اين پديده به طور وسيع استفاده نموده و «گوبلز» (Goebbls) را به عنوان يكی از پيشگامان و مبتكران جنگ روانی دانسته‌اند. برخی نیز پيشينه جنگ روانی را به عصر مغولها به ويژه زمان چنگيز رسانيده‌اند. به نظر نگارنده، جنگ روانی مفهوم جديدی نیست و مطالعه پيشينه تاريخی جنگ، بيانگر آن است كه جنگ روانی همزاد با آن است؛ و كمتر جنگی است كه در آن از جنگ روانی استفاده نشده باشد. اما نكته قابل تأمل اين كه مفهوم مزبور مانند ساير مفاهيم در بستر تاريخی و همراه با تحول مقتضيات زمان و مكان، متحول بوده و سير تطوری خود را تا به امروز پيموده ‌است. به طوری ‌كه در عصر حاضر تكنولوژی به خدمت آن درآمده، و بر پيچيدگی آن افزوده است. در حاليكه در گذشته ابزار جنگ روانی همچون ادوات جنگی ابتدايی و ساده بوده است. در این مقاله با بررسی زمینه های تئوری این موضوع، ریشه های آن در قرآن و سنت پی گیری و تبیین شده است.

‫در اين پژوهش با رويکردي تطبيقي ميزان اعتبار و ارزش مکاشفات و کشف و شهود عرفاني و ميزان معرفت بخشي در مقام استدلال و برهان از ديدگاه امام خميني، محيي‌الدّين ابن‌عربي و صدرالمتألّهين شيرازي تجزيه و تحليل عرفاني و فلسفي شده و نقش مکاشفات در رفع حجاب و تجلّي حق و حقيقت و اَسماء و صفات الهي فراتر از عقل و معرفت عقلاني، از منظر عارفان کندوکاو مي‌شود. اين پايان‌نامه در سه فصل سامان يافته است. در فصل اوّل ابتدا نويسنده به تبيين معناي قيمت (ارزش) و موارد استعمال آن در علم اخلاق و عرفان نظري پرداخته و وحدت بين حق و خير، حق و جمال و جمال و خير را وارسيده و سپس ابعاد و اقسام معرفت، مانندِ معرفت حسّي، عقلي، قلبي و ارزش و معيار هر يک را شرح داده است. آن‌گاه با تعريف کشف و مکاشفه، تفاوت کشف و الهام، حدس و وحي، مکاشفه عرفاني، ديدگاه عالمان غرب در باره وحي، اقسام کشف و مراتب آن، مفهوم کشف الهي و شيطاني و مراتب کشف الهي را تبيين کرده است. در فصل دوم ديدگاه‌هاي ابن‌عربي، ملّاصدرا و امام خميني را در زمينه اقسام علم و معرفت به ويژه معرفت کشفي و شهودي مطرح کرده و علوم کشفي و ميزان اعتبار و ارزش معرفت‌زايي معرفت کشفي که با آن بتوان خود حقيقت را مشاهده نمود، کندوکاو مي‌کند. نظام تجلّي و ظهور در عرفان ابن‌عربي، اقسام مکاشفه به حسب طبيعت شيء و حقيقت مورد مکاشفه، اقسام تجلّي و خاطره ذهني از منظر ابن‌عربي، نسبت بين نَفْس با بدن، سايه با صاحب سايه، جسد با روح از منظر ابن‌عربي، معرّفي علوم داراي ارزش معرفتي نزدِ ابن‌عربي از مباحث مهمّ اين فصل محسوب مي‌شود. در ادامه اين فصل نويسنده به اقسام علم و معرفت و نيز حدود عقل بشري و کشف حقيقت علمي و عقلي از منظر ملاصدرا پرداخته و با بيان ديدگاه‌هاي وي درباره مکاشفات عرفاني و روش اهل کشف، اقسام و مراتب کشف صوري و معنوي و علومي که داراي ارزش معرفتي والايي هستند، مانند علوم لدّني و ربّاني و علوم يقين‌آور را وصف کرده است. قسمت پاياني نوشتار، ديدگاه‌هاي امام خميني در باره انواع علم اعمّ از علم قشري و ظاهري، علم باطني و محدوده عقل انساني و نيز علوم کشفي، درجات و مراتب کشف، تميزدادن بين القائات شيطاني با کشف ربّاني، علوم ذوقي و علوم رسمي و ميزان اعتبار مکاشفات عرفاني را در برمي‌گيرد، که ديدگاه‌هاي آنان در زمينه علم و معرفت شهودي با يکديگر مقايسه گرديده است.

‫در اين نوشتار ديدگاه‌هاي حاج ملاّهادي سبزواري و امام خميني( درباره ادلّه فلسفي تجرّد نَفس و احکام فلسفي مربوط به نَفس و تجرّد آن با هم مقايسه، و اشتراک و اختلاف نظرهاي آنان در اين زمينه مطرح شده است. پژوهش حاضر در شش فصل سامان يافته است. در فصل اوّل نويسنده ضمن بيان گوشه‌هايي از زندگي ملاّهادي سبزواري و امام خميني( و معرّفي مهم ترين آثار علمي آنان، تعريف لغوي و اصطلاحي مادّه، تجرّد، نَفس، جوهر و آراي فلاسفه در نَفس، اثبات تجرّد و جوهر بودن آن را مطرح مي‌کند. وي در فصل دوم ادلّه عقلي مبتني بر تجرّد نَفس را در انديشه هاي فلسفي حکيم سبزواري مطرح کرده و ديدگاه‌هاي وي در زمينه علم حضوري و نحوه استدلال او در اين مسأله مبني بر مجرّد بودن، بي‌نهايت بودن، مستغني از مادّه بودن و ماهيت نداشتن نَفس را از جمله دليل هاي ايشان بر تجّرد نَفس برمي شمارد. در فصل سوم نويسنده ادلّه عقلي امام خميني( را مبني بر اثبات تجرّد نَفس آورده و درک صُوَر بسيط توسّط نَفس، عدم ضعف نَفس در صورت ضعف بدن و قدرت درک بالاي نَفس را از جمله دليل هاي ايشان در اثبات تجرّد نَفس دانسته و چگونگي استدلال وي در اين زمينه و برخي اِشکال هاي وارد شده بر آن را مطرح کرده و پاسخ داده است. نگارنده در فصل چهارم برخي اشارات فلسفي اين دو فيلسوف درباره تجرّد، مراتب و قواي نَفس و نيز مراحل تجرّد را براساس سخنان و نوشته‌هاي آنان بيان مي‌کند. آثار و لوازم تجرد نَفس مانند بقاي نَفس و عدم فساد آن، اصالت نَفس و تبعيت بدن، وحدت نَفس و بودن سعادت حقيقي براي نَفس و نَه جسم، از مباحث فصل پنجم محسوب مي‌شود. در فصل ششم نيز نتايج حاصل از بحث تجرّد نَفس در اين پايان نامه، مثلِ مراتب اِدراک نَفس، اثبات اصل معاد، معرفت نَفس و... را مي‌خوانيم.

اشعار عرفانی حضرت امام(س) از گرانبهاترین مواریث معنوی آن بزرگوار است، نسخۀ دوم دیوان آن حضرت با اهتمام مجدد نویسنده با تصحیح و تکیمل متن اشعار و فهارس به ضمیمه تعلیقات و ملحقات، فراهم آمده که عنقریب در دسترس شیفتگان عرفان علوی و شیدایان اندیشه روح اللهی قرار می گیرد.