جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫موضوع رابطه دين و سياست مدت‌هاست که در محافل علمي و غيرعلمي مطرح بوده، و مخالفان و موافقاني را پيرامون خود گردآورده است. پژوهش حاضر با روش توصيفي و تحليلي به واکاوي انديشه امام خميني( در اين زمينه پرداخته است. در بررسي رابطه دين و سياست و با تعريف اين دو اصطلاح از ديدگاه انديشمندان اسلامي و غير اسلامي مي‌توان به اين واقعيت دست يافت که به‌لحاظ دخالت هر دو مفهوم ياد شده در زندگي بشر و تأثير هرکدام در قلمرو ديگري، نمي‌توان رابطه و تعامل آن دو با يکديگر را ناديده گرفت. با وجود اين، عده‌اي هم موضوع جدايي دين از سياست را مطرح کرده‌اند. مسأله جدايي اين دو، اولين‌بار با زمينه‌سازي حکومت کليسا و آغاز رنسانس در اروپا، و در جهان اسلام با قدرت‌گرفتن معاويه در سال40 قمري مطرح گرديد و به‌تدريج در ميان نظريه‌پردازان مسلمان، رسوخ کرد. موافقان اين جدايي، به آيات قرآن متمسک شده، و يا اظهار مي‌دارند که توجه به امور تربيتي و آگاهي‌دادن به مردم بر ايجاد حکومت مقدم است. عده‌اي هم به همبستگي دين و سياست معتقدند؛ به اين معني که اسلام براي دين و دنياي انسان برنامه داشته و به تلفيق هر دو معتقد است. از نظر اين عده، شريعت و سياست دو روي يک حقيقت است. آن‌ها مبناي اعتقاد خود را بر پايه‌ي دلايل عقلي و نقلي استوار نموده‌اند. يکي از جدي‌ترين معتقدان اين نظريه امام خميني( است. ايشان پس از اثبات لزوم وجود حکومت براي نظم بخشيدن به زندگي انسان، بر اسلامي بودن حکومت تأکيد داشته و دلايلي را ـ اعم از عقلي و نقلي ـ ارائه مي‌نمايد. امام خميني( معتقد است که چون اسلام دستورات فراواني براي زندگي اجتماعي دارد، لذا بايد قوه‌اي وجود داشته باشد تا بتواند آن را در جامعه اجرا کند. و اين قوه همان ولايت فقيه، به‌عنوان يک نظام سياسي در اسلام است.

‫اين پايان نامه مي‌کوشد با بياني ساده به بررسي و مقايسه عرفان شيعي و مؤلّفه‌هاي مهمّ آن از ديدگاه دو تن از متفکّران و عارفان شيعي مذهب، يعني امام خميني( و احمد محمّد حيدر پرداخته و نظريّات آنان در باره توحيد و مراتب آن، ماهيت اسماء و صفات الهي و تجلّي و ظهور آن در اولياي الهي، عوالم کلّي وجود، نسبت بين شريعت و طريقت، ويژگي‌هاي انسان کامل و خلافت الهي او را تبيين گرداند. پژوهش حاضر در سه باب تدوين شده است. در باب اول به تشريح معرفت وجود و حقيقت وجود ومراتب آن ها از منظر اين دو انديش مند بزرگ مي‌پردازد. نويسنده در ادامه با اشاره به تجلّي و ظهور اسما و صفات الهي نزدِ امام خميني و احمد محمّد حيدر، ظهور کامل اين اسما و صفات در ولي خدا را از منظر آن دو عارف بررسي مي‌کند. آن گاه به وصف عوالم وجود از آنان مي‌پردازد و مراتب و تنزّلات وجود و عوالم پنج گانه غيبي و شهودي در رابطه انسان کامل و ولي خدا با اين عوالم را بيان مي‌کند. در باب دوم به بررسي حقيقت کشف و شهود، ميزان و معيار و راه‌هاي آن از ديدگاه آنان اختصاص دارد. نسبتِ بين شريعت و طريقت، مراتب شريعت محمّدي و ارتباط وثيق آن با طريقت، حکمت الهي در تشريع شريعت، اقسام شريعت، بيان اصول کلّي ايمان در مرتبه شريعت، طريقت و حقيقت، رابطه بين نبّوت و ولايت، بيان حقيقت توحيد، عدل، نبوت، امامت و معاد (اصول کلّي ايمان) از منظر آن دو، از ديگر مباحث در باب دوم محسوب مي‌شود. در باب سوم حقيقت انسان کامل و ويژگي‌هاي او، رابطه بين صورت حقيقي انسان کامل با عالَم هستي، خلافت الهي انسان کامل و رابطه بين نبّوت، رسالت و ولايت، در عرفان اين دو انديش مند تبيين گرديده است.

‫موضوع مجبور بودن انسان در اعمال خود، يا برخورداري او از اختيار و اراده، در ميان متکلمان مسلمان سه رويکرد اساسي را پديد آورده است؛ برخي با استناد به علم و قدرت الهي، انسان را موجودي مجبور و فاقد اختيار دانسته‌اند؛ جمع ديگري رويکرد تفويض را برگزيده و از آزادي کامل انسان دفاع نموده‌اند؛ اما شيعيان به تبعيت از امامان معصوم‌( هر دو باور را موهوم دانسته و "امر بين الامرين" را مطرح نموده‌اند. پژوهش حاضر با بررسي ديدگاه متکلمان برجسته اماميه در عصر غيبت، به‌ويژه علامه طباطبايي و امام خميني( به اين نتيجه رسيده که آن‌چه معتزله و اشاعره، با اتخاذ رويکرد تفويض با جبر، به آن معتقد هستند نيمي از حقيقت را تشکيل مي‌دهد؛ و درک تمام حقيقت در گرو فهم امر بين الامرين مي‌باشد، که براساس آن، انسان موجودي مختار بوده و هيچ جبري در کار نيست. قرائت و تفسير پذيرفته شده از اين مسأله در پژوهش حاضر آن است که عمل خارجي، اميال و آرزوهاي انسان به اراده انسان تعلق دارد، و با تحقق اراده، تحقق عمل خارجي حتمي خواهد بود. البته اين مسأله بعد از فراغ از قضا و قدر الهي مي‌باشد؛ زيرا هر پديده‌اي در آسمان و زمين، پس از مجموعه‌اي از مراحل هفت‌گانه رخ مي‌دهد، و إعمال تقدير الهي نيز گونه‌هاي مختلفي دارد. بنابر اين، اصل قدرت و آزادي اراده را خدا به انسان مي‌دهد، و اين سرمايه انساني در طول مالکيت خدا قرار مي‌گيرد. همچنين محدوده اراده انسان و تأثير آن به‌صورت‌هاي مختلف، محدود و مقيد بوده، و اين محدوديت از ناحيه گرايش‌ها، معرفت‌ها، توانايي‌هاي جسمي و شرايط خارجي ايجاد مي‌شود، و پس از اين تقديرات و تحقق مرجحات و بستر عمل، انسان با آزادي کامل، فعل اختياري خود را اراده مي‌کند. بدين ترتيب، مسئوليت عمل نيز تنها به‌عهده انسان بوده و ستايش و سرزنش، و کيفر و پاداش آن را دريافت مي‌کند.