جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از آفات دین و دینداری مسئله غلو در مورد پیامبران، بزرگان و رهبران دینی است. این مشکل در ادیان پیشین بوده که خداوند در قرآن از آن نهی فرموده است. ائمه معصومین (ع) نیز با این مسئله مقابله نموده اند. در زمان ما مبارزه با این آفت یکی از وظایف دین پژوهان و عالمان دینی است. حدیث یکی از راه هایی است که غلو از طریق آن به درون دین راه پیدا می کند از جمله احادیث غلو آمیز مشهور زیر است: «عن رسول الله (ص) عن الله (تبارک و تعالی) أنه قال: یا احمد! لو لاک لما خلقت الأفلاک، و لو لا علی لما ختلقتک؛ و لو لا فاطمة لما خلقتکما.» با بررسی دقیق ملاحظه شد که اولا: این مطلب سند و منبع معتبری ندارد. ثانیا: از جهت متن و محتوا نیز دارای مشکلات جدی است زیرا این عبارت دارای سه بخش است. بخش اول آن (لو لاک لما خلقت الافلاک) با آیان و روایات صحیح (منقول از شیعه و اهل سنت) و عقل قابل تایید است. ولی دو بخش دیگر آن مخالف قرآن، سنت و عقل است و در نتیجه قابل پذیرش نیست. برخی تلاش کرده اند تا آن را به نحوی توجیه کنند ما توجیهات را نیز مورد بررسی قرار داده و روشن نمودیم که توجیهات مذکور از این دو بخش روایت غیرقابل قبول است.

علم دینی، مدلی است كه هم به حل تعارض علم و دین می پردازد و هم تولید نظریه های علمی با رویكرد اسلامی را به دنبال دارد. متفكران اسلامی علم دینی را با رویكردهای مختلفی مطرح كرده اند. الگوی حِكمی- اجتهادی، نظریه ای است كه از پنج ركن نظام فلسفی اسلام، نظام انسان شناسی اسلام، نظام ارزشی اسلام، نظام مكتبی (رفتاری و اجتماعی) اسلام و نظام روششناختی اسلام تشكیل شدهاست. نظام فلسفی اسلام، تامین كننده فلسفه های مضاف به هستی و معرفت و انسان و دین و سایر فلسفه های مضاف به امور است. نظام انسان شناسی اسلامی، درصدد توصیف انسان شایسته و مطلوب در عرصه های مختلف تربیت، اقتصاد، مدیریت و غیره است. نظام ارزشی اسلام در بیان ارزش های اخلاقی و فقهی و حقوقی و عرفانی مربوط به علوم رفتاری و اجتماعی است. نظام مكتبی (رفتاری و اجتماعی) اسلام، توصیف گر احكام توصیفی و توصیه ای امور رفتاری و اجتماعی انسان است. نظام روش شناختی اسلام، بیانگر پیش فرض های ابزاری و استفهامی و معنایی و پرهیز از پیش فرض های تحمیلی است.

از سویی حکما، قاعده «الواحد» (از یکی جز یکی صادر نگردد) را بدیهی می دانند و از سوی دیگر معتقداند خداوند یکتا، قادر مطلق است. لازمه قدرت مطلق خداوند، صدور کثیر از خدای یکتاست، آیا این، با قاعده الواحد متعارض است؟ چگونه می توان همزمان، قاعده الواحد و قدرت مطلق خداوند را پذیرفت؟ در این مسئله می گوییم: در پذیرش این قاعده، وفاق حکیمان، عارفان و متکلمان ادعا شده است که اساسی نداشته، پشتوانه قاعده الواحد، سنخیت علّی و معلولی است. به مقتضای قاعده «سنخیت»، عقل نمی پذیرد از علت دارنده یک کمال، بیش از یک معلول پدید آید؛ اما اگر علتی، چند کمال داشته باشد، پیدایش چند معلول از آن محال نیست؛ ازاین رو، قاعده مزبور درباره خدا جاری نمی گردد؛ زیرا خداوند بسیط الوجود است و بسیط الوجود کلّ الاشیا؛ و صدور کثرات از او نافی قانون سنخیت نیست. بنابراین، قاعده مزبور، تضادی با قدرت مطلق خداوند ندارد.

حرکت توسطیه و قطعیه، از مباحث عمیق فلسفه است. ژرفای بحث، باعث اختلاف نظر فیلسوفان بزرگی، همچون شیخ‌الرئیس، محقق داماد، صدرالمتألهین، حکیم سبزواری و علامه طباطبایی رحمه‌الله علیهم شده است. از این‌رو، برای اصطیاد نظریه‌ای که به واقعیت، نزدیک‌تر به نظر می‌رسد، لازم است در آغاز، سیر و تاریخچه بحث بررسی شود، آن‌گاه، اقوال حکمای قبل از حاج ملاهادی سبزواری؛ تبیین گردد و سرانجام، نظر ایشان، در مقایسه با آرای دیگران ارزیابی شود.

‫پلوراليسم ديني، نظريه‌اي است که بعضي از دانشمندان و متکلمان غربي در پاسخ به تبيين تعدد اديان ارائه داده‌اند. پلوراليسم يا کثرتگرايي که نقطه مقابل حصرگرايي است، به معني پذيرش تعدد و تعدد پذيري است و مدافع اصلي اين ديدگاه جان هيگ است. اين نظريه از ديدگاه اسلام پذيرفته نيست و نقدهاي زيادي بر آن وارد شده است. اين پژوهش در سه فصل به نقد آيت‌الله مصباح يزدي بر پلوراليسم ديني پرداخته است. حوزههاي پلوراليسم عبارتاند از: پلوراليسم سياسي، اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي، اخلاقي، معرفتي، و ديني. پلوراليسم ديني، به معني خلاصه نشدن حق و رستگاري در دين خاص و معين است. با توجه به وجود اديان متعدد، در تبيين کثرت اديان، چند رويکرد وجود دارد که عبارتاند از: انحصارگرايي ديني، وحدت‌گرايي، شمولگرايي، و کثرتگرايي ديني. در تبيين و توضيح پلوراليسم ديني از ديدگاه آيت‌الله مصباح يزدي، خاستگاه و زمينه پيدايش پلوراليسم ديني مطرح‌شده است. از ميان دو ديدگاه شرق و غرب، ديدگاه غربي بودن خاستگاه پذيرفته شده است و از مهم‌ترين عوامل زمينه‌ساز انديشه پلوراليستي در غرب، مي توان به برخورد غيراخلاقي و خشن کليساي کاتوليک و توسعه ارتباطات جهاني و آگاهي بيش از پيش از ساير اديان اشاره کرد. دو عامل ديگر پيدايش پلوراليسم از نظر آيت‌الله مصباح عبارتاند از: دخالت عامل رواني و دخالت عامل اجتماعي. پلوراليسم ديني سه تقرير دارد که عبارتاند از: پلوراليسم در حقانيت، پلوراليسم سعادت و نجات، و پلوراليسم عملي يا رفتاري. آيت الله مصباح، پلوراليسم ديني را ابتدا به پلوراليسم عملي يا رفتاري و پلوراليسم نظري تقسيم کرده و براي پلوراليسم نظري سه تفسير بيان کرده و ارزيابي نموده است. از ديد ايشان پلوراليسم رفتاري و به تعبير خود ايشان، همزيستي مسالمت‌آميز، مورد قبول است. پلوراليسم در حقانيت پذيرفته نيست و درباره پلوراليسم در سعادت و نجات، بايد بين کساني که حق را شناخته و آن را از روي لجاجت و تعصب نمي‌پذيرند و کساني که حق را نشناخته و امکان شناخت براي آنها هست و کساني که حق را نشناخته و امکان دنبال کردن هم ندارند، تفصيل قائل شد. گروه اول جاودان در آتشاند، گروه دوم به اندازه تقصير عقاب دارند و با گروه سوم معامله خاصي مي‌شود. از ديدگاه آيت‌الله مصباح، اعتقاد به پلوراليسم ديني، موجب شکگرايي، باعث جلوگيري از صدور فرهنگ اسلام و انقلاب، موجب نفوذ افکار و عقايد و ارزشهاي مادي و غربي در جامعه و باعث پذيرش اجتماع نقيضين ميشود.

کنکاش و کاوش در مقولات گوناگون علوم انسانی و تعیین جایگاه این دانش‌ها در فرهنگ جهان معاصر و تبیین و تحکیم ره‌یافت‌های وحیانی در این باب از اهم وظایف عالمان و حوزیان ماست. در این باب گفت‌وگو و نشستی داشتیم در حضور آیت‌اللّه استاد محمدتقی مصباح یزدی، استاد دکتر احمد صدری وتنی چند از اساتید و محققان دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، پژوهش‌گران بنیادفرهنگی‌باقرالعلوم (ع) و نویسندگان مجله معرفت. قسمت اول این گفت‌وگو از نظر خوانندگان محترم گذشت، در این بخش دومین قسمت از گفت‌وگو ذیل این موضوعات پیش‌روی خوانندگان است: ضرورت شناخت مذاهب، مطالعات ادیان، فرهنگ مذهبی، جامعه شناسی دین، فرهنگ های مذهبی، تمدن و مذهب، کثرت ادیان.

افعال آدمى به حسن و قبح متصف مى‏ شود، اما این حسن و قبح ‏چیست و قضایایى که بر آنها مشتمل‏ اند، چه ماهیتى دارند، از مسائلى است که ذهن فیلسوفان را قرنها به خود مجذوب ساخته ‏است. از زمان سقراط حکیم و حتى فیلسوفان قبل از سقراط مساله حسن و قبح افعال به طور قابل اعتنایى مطرح بوده و ارسطو دو کتاب عمده در باب اخلاقیات تدوین نموده است: کتاب «اخلاق‏»، [Ethics] که اخلاق نیقوماخس هم خوانده ‏مى‏ شد؛ و «اخلاق‏» اودموس، [Eudemian Ethics]. متکلمان‏ اسلامى این مباحث را با شدت هر چه تمامتر دنبال کرده‏ اند و آثار فراوانى از خود به جاى گذاشته‏ اند. در این مقاله پیرامون این موضوعات بحث می شود: توضیح افعال، تفاسیر برخی فلاسفه در مورد افعال و رفتار، قضایای اخلاقی و موضوع حسن و قبح.

در این مقاله، که گفتگویی پیرامون علوم انسانی در فرهنگ غرب است، سعی می شود از نگاه جامعه شناسانه این موضوع با توجه به جریانهای اجتماعی و فرهنگی در اروپا که در قالب مدرنیسم شکل گرفته است مورد بررسی قرار گیرد.

برای اثبات وجود خدا براهین مختلفی در سنت فلسفی اسلامی ارائه شده است. برهان صدیقین را نخستین بار ابن سینا در اثبات وجود خدا به کار برده است. این برهان در آثار سایر فلاسفه ما همچون شیخ اشراق و ملاصدرا و همینطور در مشارب فکری وابسته به ایشان به صورت های مختلفی مورد توجه قرار گرفته است. در این مقاله، این برهان آنگونه که بار اول توسط شیخ رئیس ارائه شده مورد بررسی قرار گرفته و سپس نظرات مختلف راجع به آن، که به اشکال گوناگون، ظهور کرده است مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

این مقاله بحث آزادی عقیده و ارتداد را ذیل موضوعات: علوم سياسی و آزادی عقيده، مكتب سياست قدرت، دولت و افكار عمومی، روانشناسی عقيده پی گرفته است. و با حصول دو دسته نتیجه مدعی است که: توانسته است رابطه میان سیاست و حقوق را با فقه در موضوع مورد بحث واکاوی کند و همچنین این موضوع را با توجه به ویژگی های جوامع پیچیده امروزی نشان دهد.