جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اصطلاح «انسان کامل» برای اولین بار توسط محیی الدین بن عربی (560-638 ق) به کار رفته است. در آموزه ‌های عرفانی ابن عربی، اندیشه انسان کامل از جایگاه فخیمی برخوردار است. پس از ایشان، دو عارف نامی دیگر، عزیزالدین نسفی (م: حدود 700 ق) و عبدالکریم بن ابراهیم گیلانی - جیلی - (767-832 ق) هر یک کتابی را با عنوان «انسان کامل» به رشته تحریر در آوردند و به شرح و بیان دیدگاه ‌های ابن عربی پرداختند. انسان کامل در عرفان اسلامی، انسانی است که جامع اسما و صفات خداوند است و روح و جان او چنان صیقل یافته که وجه خدا را به تمام و کمال منعکس ساخته است. با این حال، اندیشه کمال پذیری انسان، در مکاتب و ادیان پیش از اسلام نیز مطرح بوده است. در ادیان ابراهیمی برخی از آموزه ‌های دینی مشترکی وجود دارد که به عنوان گزاره ‌های کلیدی در اندیشه کمال پذیری و خداگونگی انسان به آنها استناد شده است. در متون اصلی یهودیت، اندیشه آفرینش انسان به صورت خدا، قابلیت خداگونه شدن انسان و نیل به کمال را القا می کند. با این حال، یهودیان حتی حضرت موسی را نیز انسان کامل نمی دانند. در مسیحیت به رغم آن که عیسی به پیروانش می گوید که مانند پدر آسمانی شان کامل شوند، اندیشه گناه اولیه انسان، سد راه کمال پذیری انسان تلقی می شود. این مقاله به بررسی عناصر مهم در کمال پذیری انسان از نظر برخی اندیشمندان یهودی، مسیحی و مسلمان پرداخته تا از این رهگذر وجوه اشتراک و اختلاف دیدگاه های آنها را مشخص کند.

توغ از جمله علم های مذهبی است که از جنبه های مختلف آیینی، دینی، مردم شناختی و هنری درخور پژوهش است. به ویژه کتیبه های توغ ها که به طور عمده دربرگیرنده سوره ها، آیات قرآنی، اسماء الحسنی، اسامی چهارده معصوم، صلوات کبیره و دیگر ادعیه است، می تواند جهت گیری های کلی آنها را که بیشتر مبتنی بر حاجت خواهی، تسبیح و ذکر خداوند و یادکرد از معصومین و استمداد و نصرت خواهی و آرمان های تشیع است، عرضه کند. این توغ ها به طور عمده یادگار اواخر دوره صفوی تا اوایل قاجاری است.

کنزالدرر و جامع الغرر کتابی است در تاریخ عمومی، تالیف یکی از ترکان نه چندان پرآوازه در دوره ممالیک مصر به نام ابن آیبک دواداری، که آن را در نه جلد فراهم آورده است و از این طریق یک دوره تقریبا کامل از تاریخ سلسله های مصر پس از اسلام را تا زمان خود ارائه کرده است. آگاهی دقیق نویسنده از رویدادهای دوره ممالیک که ناشی از ارتباط ویژه نویسنده با حکومت و حضور او در دربار و دسترسی وی به استاد دولتی بوده، در دو جلد واپسین کتاب انعکاس یافته است. مسائل سیاسی، ادبی و نظامی محورهای عمده نویسنده در طرح گزارش های تاریخی اند، ولی از موضوعات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیز غفلت نکرده است. در این مقاله ویژگی ها، نقاط قوت و ضعف کنزالدرر بررسی شده است.

در آغاز دعوت اسلامی، بنی فهر بن مالک با دو شاخه حارث و محارب، کهن ترین شاخه از قبیله قریش به شمار می رفت. در آن روزگار، طایفه بنی فهر که در حاشیه شهر مکه می زیست، به شبیخون بر ضد دیگر قبایل می پرداخت. در جستار کنونی در صدد یافتن پاسخی به این پرسش هستیم که آیا کنش آن دسته از صحابیانی را که به بنی حارث و بنی محارب منسوب اند، می توان در یک چارچوب قبیله ای و خاندانی تحلیل کرد؟ و در صورت مثبت بودن پاسخ، گرایش ها و رفتارهای بزرگان هر یک از دو شاخه خاندان فهری در حوزه فکری، اجتماعی و سیاسی به کدام جریان متمایل بوده است؟ این تحقیق که به روش توصیفی - تحلیلی با استفاده از جدول توزیع فراوانی انجام شده، نشان می دهد که مهم ترین ویژگی بنی حارث، پیشگامی در پذیرش اسلام و همراهی با مسلمانان نخستین در رخدادهایی هم چون هجرت به حبشه بوده است. در مقابل، بنی محارب با تاخیر فراوان و به طور عمده پس از فتح مکه به دست مسلمانان، در شمار پیروان آیین جدید در آمدند. اما آن چه میان هر دو شاخه فهر مشترک است، روحیه جنگاوری است. برخی از نام آورترین فرماندهان نظامی در روزگار خلیفه های نخستین و بنی امیه هم چون ابوعبیده جراح، حبیب بن مسلمه، عقبه بن نافع و ضحاک بن قیس - فاتحان بزرگ شام، آسیای صغیر، مصر و شمال آفریقا - از این شاخه معروف قریش بوده اند. آنان نسبت به جریان حاکم هم سو و در پشتیبانی از نظریه «حاکمیت قریش» تعصب داشته اند.

فلاسفه، مبدا سلسله عقول؛ یعنی «عقل اول» را صادر نخستین می ‌دانند و عرفای مسلمان، حقیقت محمدی (ص) را اولین مخلوق می ‌خوانند و در روایات از عقل، قلم، روح و نور پیامبر (ص) به عنوان مخلوق اول یاد می‌ شود. این مقاله به تبیین دیدگاه ابن سینا و ملاصدرا در مورد صادر اول می ‌پردازد و در این مسیر توجه خود را بر این مساله معطوف می ‌کند که آیا واقعیت همه این تعابیر مختلف، بر هم منطبق است و به طور خاص، آیا حقیقت و باطن پیامبر خاتم (ص) می‌ تواند مصداق صادر اول باشد یا خیر؟ نویسنده می ‌کوشد مبانی اختلاف نظر ابن سینا و ملاصدرا در این موضوع را روشن کند و معتقد است که این اختلاف مبتنی بر رد یا قبول اصالت و تشکیک وجود، حیات قبلی نفس و متفاوت یا برابر دانستن ذات و ماهیت پیامبر (ص) با ذات و ماهیت سایر انسان ‌هاست.

تجربه‌ های وحیانی (الهامی) یکی از انواع مهم تجربه دینی است که صاحبانش آن را به یقین رسیدن ناگهانی، الهام، وحی، روشنگری، مشاهده عرفانی و بارقه بصیرت می ‌نامند. از نظر دیویس علایم‏ مشخصه این تجربه ‌ها عبارتند از: 1. ناگهانی و کوتاه ‌مدت بودن در غالب موارد؛ 2. دستیابی به معرفتی جدید از غیر طریق استدلال یا ادراک حسی؛ 3. دریافت این معرفت از سوی عاملی بیرونی به نحوی سیل ‌آسا و رگبارگونه در غالب موارد؛ 4. همراهی با یقین مطلق؛ 5. بیان ناپذیر بودن در بسیاری موارد. این مقاله می ‌کوشد ضمن ارائه دقیق آنچه دیویس از منظر فلسفه دین مسیحی درباره این دسته از تجربه‌ های دینی بیان کرده، آرای او را از دیدگاه عرفان اسلامی نقد و بررسی کند. در این مطالعه تطبیقی و انتقادی معلوم می‌ شود، آنچه دیویس تجربه دینی وحیانی نامیده است، با آنچه در عرفان اسلامی کشف معنوی خوانده می ‌شود، ارتباطی تنگاتنگ دارد و در منابع عرفانی ما به ‌گونه ‌ای عمیق‌ تر و دقیق ‌تر بررسی شده است. تمایز میان وحی رسالی با دیگر مصادیق تجربه دینی وحیانی و بیان تفاوت ‌های اساسی این دو، از جمله نکاتی است که مورد توجه خاص عارفان مسلمان بوده است.

یکی از نقاط مشترک در ادیان ابراهیمی وجود یک نجات دهنده در آخر الزمان است که بر اساس آن شاهد بر چیده شدن بساط ظلم در جهان هستیم. با بررسی در منابع دینی ادیان مسیحیت و اسلام به علایم مشترکی برای واقعه عظیم ظهور می رسیم که یکی از آنها ظهور دجال در اسلام و آنتی کریست (ضد مسیح) در مسیحیت است. هرچند که پیشینه و پسینه هر دو دین درباره این مفهوم باهم متفاوت است، اما نقاط مشترک هم در این زمینه یافت می گردد که از مهمترین نقاط مشترک رویارویی با مصلح در برپایی حکومت عدالت محور است. در این مقاله، ضمن بررسی این مفهوم مشترک در این دو دین، به بررسی عملکرد وی در منابع اسلامی اشاره کرده ایم و بر اساس کد رمزهای مطرح شده در منابع مسیحی و اسلامی، به بررسی مصادیق این مفهوم مشترک در الهیات مسیحی و اسلامی پرداخته ایم.

یکی از احکام مسلم اسلام حکم نماز است، فقهای شیعه و سنی در حکم نماز مسافر اختلاف نظر دارند، مبنای اختلاف نظر نحوه تفسیر آنان از آیه شریفه 101 از سوره مبارکه نساء است. فقیهان اهل سنت از عبارت (فلیس علیکم جناح) در این آیه عدم وجوب قصر در نماز مسافر و اختیار مکلف در قصر و یا تمام را استنباط نموده و از قسمت بعدی آیه که (ان خفتم ...) فرموده است، معنی شرط فهمیده و می گویند: قصر در نماز مسافر مشروط به خوف از فتنه انگیزی دشمنان است و لذا در سفر فاقد این شرط حکم قصر هم ساقط می شود. زیرا مشروط با عدم شرط از بین می ورد. ولی فقهای شیعه معتقدند که از همین آیه وجوب نماز قصر فهمیده می شود، زیرا معنای (لیس علیکم جناح) ضرورت را بیان داشته و عبارت (ان خفتم...) قید غالبی را توجه می دهد و نه شرط را، و نیز سنت قطعی نبوی این حکم را تایید می نماید و همچنین عمل صحابه پیامبر (ص) هم بر همین مبنا بوده است. شواهد دقیق تفسیری و دقت در آیات دیگر قرآن و نیز نمونه های عملی از سنت نبوی در استنباط صحیح از آیه مورد بحث و بررسی قرار گرفته تا حکم در نماز مسافر معلوم گردد.

فصل اول بررسی مطلب از دیدگاه مفسرین و با استفاده از آیات قرآن و روایات رسیده می‌باشد. در این فصل به بیان آیات مربوط به اسرا و معراج در قرآن، تفاسیر مربوطه به این آیات و همچنین بیان روایات رسیده و حدیث مفصل معراج و جایگاه حضرت علی (ع) در حدیث معراج پرداخته شده است . فصل دوم تحت عنوان بررسی کیفیت معراج و اقوال گوناگون پیرامون آن از دیدگاه متکلمین می‌باشد. یکی از مهمترین بحثهای عنوان شده در ارتباط با معراج، کیفیت معراج می‌باشد به این معنی که آیا معراج جسمانی بوده یا خیر و آرا گوناگون و اختلاف‌نظر فراوانی در این باره وجود دارد. بطور کلی می‌توان این نظرات را تحت عنوان 4 گروه دسته‌بندی کرد. گروهی معتقدند که معراج در عالم رویا به وقوع پیوسته و دلایلی از حدیث و برداشتهای خاصی که از برخی آیات قرآن دارند برای مدعای خود آورده‌اند قول دوم مربوط به کسانی است که معراج را روحانی تلقی کرده‌اند و معتقدند که بدن شریف پیامبر اکرم (ص) مدخلیتی در این امر نداشت گروهی معتقد به معراج جسمانی روحانی هستند اما این گروه نیز خود به دو گروه تقسیم می‌شوند، گروه اول معتقدند که سیر پیامبر اکرک از مسجدالحرام تا مسجدالاقصی و از آنجا که آسمانها با همین بدن خاکی بوده است و دسته دوم معتقدند که از مسجدالحرام تا مسجدالاقصی صورت پذیرفته است . اکثر متکلمین قول به اسرا و معراج جسمانی روحانی را پذیرفته‌اند. در این فصل به نقد و برررسی آرا و گوناگون در این زمینه پرداخته شده است . فصل سوم بررسی مسئله از دیدگاه حکمای الهی می‌باشد ما در این فصل از دیدگاه شیخ‌الحکما ابوعلی سینا به عنوان حکیم سبزواری به عنوان حکیم متاله سود جسته‌ایم، ابوعلی سینا رساله کوچک و مختصری با عنوان معراجیه دارند که در آنجا به بررسی مطلب پرداخته‌اند و ایشان از معتقدین به معراج روحانی یا عقلی می‌باشند، حاج ملا هادی سبزواری نیز مانند اکثر مفسرین و متکلمین و عرفای اسلامی قول به معراج جسمانی را پذیرفته‌اند. فصل چهارم رساله مربوط به بررسی معراج از دیدگاه عرفای اسلامی می‌باشد، عرفای اسلامی نیز همانند سایر طبقات فرهنگی اسلامی به بحث و اظهارنظر پیرامون مسئله معراج پیامبر اکرم (ص) پرداخته‌اند و در بعضی مباحث مربوط به آن با سایرین متفق‌القولند و در بعضی جنبه‌های آن دیدگاههای مخصوص به خود دارند. از آنجا که نظر حکمای متالهه نظیر ملاصدرا، حکیم سبزواری (در برخی از آثارشان) و همچنین حکیم اشراقی شیخ شهاب‌الدین سهروردی در این باب بسیار نزدیک به مشرب عرفانی می‌باشد در این فصل از نظرات این بزرگان نیز بهره جسته‌ایم. البته بحث معراج از دیدگاه عرفا بسیار گسترده می‌باشد بگونه‌ای که خود به تنهایی می‌تواند موضوع یک رساله تحقیقی قرار گیرد، اما از آنجا که در این تحقیق بعننوان بخشی از آن قرار گرفته بطور اجمالی اظهارات برخی از این گروه را مورد بررسی قرار می‌دهیم. عناوینی که تحت این سر فصل مورد بررسی قرار گرفته‌اند عبارتند از کیفیت معراج پیامبر اکرم (ص) از دیدگاه عرفا، نیز به نو به خود در این مبحث مهم به اظهارنظر پرداخته‌اند، مطلب بعدی مشهودات پیامبر اکرم (ص) در شب معراج می‌باشد و بیان و توجیهی که عرفا در این مورد دارند، بررسی عوالم وجود و سیر حضرت در این عوامل که در مورد نظر عرفا می‌باشد مبحث دیگر این فصل است و بالاخره بررسی مقام قاب‌قوسین و مقام او ادنی از دیدگاه ایشان آخرین مطلب این سر فصل می‌باشد. در خاتمه به بیان هدف معراج پیامبر اکرم (ص) و دست‌آورد معراج پرداخته شده است .

مقایسه انواع ادبی و قالب های شعری و نیز صور خیال در ادبیات جهانی از رویکردهای ادبیات تطبیقی محسوب می شود. موازنه میان دو شاعر از دو قرن متفاوت و دو محیط مختلف و دو فرهنگ ناهم جنس و با موضوعی واحد، مدح حضرت رسول (ص) در سویی کعب بن زهیر شاعر مخضرم و دیگر سوی شاعر ذولسانین استاد فقید سید امیرمحمود انوار، معین و مبین بازتاب تفاوتهای عناصر فرهنگی و اجتماعی و ادبی ملل اسلامی و غیراسلامی است. در این مقال گونه ای از پیوند میان ادبیات و یاری جستن از میراث اندیشه های مشترک دو ملت بیان می شود و گونه ای از تاثیرپذیری استاد انوار از فرهنگ اسلامی و عرفانی و مجاهدت در سیر و سلوک بیان می شود.