جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف پژوهش حاضر تبیین فقهی مضمون آیه سوم سوره نساء و بررسی اختلاف نظر در تاریخ‌گذاری دقیق آن است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که زمان تقریبی نزول آیات مورد بررسی، مربوط به زمان بعد از جنگ اُحد و اواخر سال سوم و اوایل سال چهارم هجرت می‌باشد. موضوعات مطرح شده در این آیات، بیشتر روابط اجتماعی بین مسلمانان است. این نوع ارتباط مربوط به دوره بعد از هجرت و دوره ده ساله نبوت پیامبر اسلام (ص) است. موضوع دیگر مطرح در این آیات، مربوط به سرپرستی و رسیدگی به امور زنان و کودکان بی‌سرپرست است که با ازدواج مجدد زنان بی‌سرپرست، یک حامی و مربی برای فرزندانشان فراهم می‌شد.

از جمله شاخه­ های مطالعاتی حوزۀ معناشناسی، بحث «تحوّل معنایی واژگان» در قرآن کریم است که به معنای توجه به تغییرات ایجاد شده در معنا و مفهوم برخی واژگان در قرآن و پیشینۀ معنایی آن در دوران پیش از نزول یعنی در عصر جاهلی است. تضییق مفهومی به عنوان یکی از این تحولات معنایی، به معنای آن است که ﺗﻌﺪاد اﺷﯿﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ واژه ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ با گذشت زمان و تحول جریانات رو ﺑﻪ ﮐﺎﺳﺘﯽ ﻧﻬﺎده، و ﯾﮏ واژه، دریک معنا منحصر شده اﺳﺖ. این اصل آن­ هنگام که برای بررسی واژه­ای در همان هنگام نزول اعمال شود، امری طبیعی و بدون نقد است. اما تضییق مفهوم یا معنا در قرآن هنگامی از مدار صحت خارج می­شود که میان نزول قرآن و تفسیر آن فاصلۀ بسیاری قرار گرفته باشد و مفسران بخواهند براساس تضییق مفهومی که برای یک واژه در عصر تفسیر رخ داده، کلام را تفسیر و معنا کنند. برخی از واژگان قرآن مانند ضرب در آیۀ 34 نساء از این سرنوشت برخوردار بوده است. هنگامۀ نزول قرآن این واژه از معانی بسیار متعدد برخوردار بود که یکی از معانی شایع آن نکاح بود. اما پس از چند قرن مفسران که بیشتر و اولین آن­ها غیرعرب ­زبان بودند، مفهوم گستردۀ ضرب را در کتک زدن حصر نموده و پس از آن در پی توجیهات متعدد در تفسیر آیه برآمدند. این پژوهش برآن است تا با بررسی معناشناسانۀ این واژه و تبیین معانی گستردۀ ضرب و تمرکز بر معنای نکاح برای آن تفسیری نو از آیه ارائه دهد و با ادله­ ها و مستندات دیگر آن ­را تحکیم بخشد.

موضوع این پژوهش، بررسی شبهات کتاب نقد قرآن پیرامون ازدواج‌های پیامبر(ص) و یک موضوع میان رشته‌ای و بدون پیشینه‌ی اختصاصی می‌باشد که با روش توصیفی-تحلیلی، ابتدا اطلاعات مورد نیاز را از منابع تفسیری، روایی، فقهی، کلامی و تاریخی گزارش کرده و سپس به جمع‌بندی و نقد شبهات سها پرداخته است؛ شبهات سها عبارت است از: اتّهام شهوت‌رانی به پیامبر(ص) از طریق تجویز بی حدّ و حصر زنان؛ تصاحب زنان از طریق هبه و برده گیری؛ تصاحب نمودن زن شوهردار؛ بی‌عدالتی نمودن در بین همسران؛ ارتکاب نقض حقوق در ازدواج با عایشه؛ ارتکاب بی‌عدالتی در تحریم ماریه؛ بشری بودن قرآن به دلیل وقوع نسخ در آن؛ ورود جواز چندهمسری در قرآن از فرهنگ زمانه؛ سود نداشتن امور خصوصی پیامبر(ص) در هدایت انسان؛ عدم لزوم بودن آیات افک جزء قرآن؛ پاسخ‌های ارائه شده به ترتیب عبارت می‌باشد از: بودن آیه‌ی پنجاه سوره احزاب در مقام بیان جواز ازدواج پیامبر(ص) با هفت صنفی از زنان؛ ثابت نبودن پذیرش هبه از جانب پیامبر(ص) از نظر تاریخی؛ جایز بودن برده گیری در جنگ شرعی و تصرّفات مترتّب بر آن؛ صورت گرفتن ازدواج با زینب به‌منظور باطل نمودن سنّت جاهلی؛ بودن سنّ عایشه بین ۱۳–۱۷ سال در هنگام ازدواج با پیامبر(ص) و صورت گرفتن این ازدواج به‌منظور جلب حمایت قبیله‌ی تیم؛ خلط نمودن سها بین «حقّ قَسم» و «حقّ مجامعت» و واجب نبودن رعایت اوّلی بر پیامبر(ص)؛ نبودن محروم نمودن پیامبر(ص) خودش را از امر مباح از مسقطات عدالت؛ نفی شدن عدالت حقیقی در آیه ۱۲۹ نساء و شرط قرار گرفتن عدالت تقریبی عملی در آیه ۳ نساء و بودن حقیقت نسخ تقیید زمانی در اطلاق حکم؛ تجویز شدن تعدّد زوجات برای حلّ معضلات اجتماعی و پذیرفته شدن آن در اسلام به‌صورت محدود و مشروط؛ بودن تخییر زنان پیامبر(ص) دلیلی بر نفی تعدّد زوجات او به‌منظور شهوت‌رانی؛ بودن نزول آیات ۱۱–۲۶ سوره نور در دفاع از پیامبر(ص) در قضیّه‌ی افک به ماریه؛ در نهایت به این نتیجه رسیده است که این شبهات مخلّ به عصمت و نبوّت پیامبر(ص) و وحیانیّت قرآن نیست.

تفسیر «القرآن و العقل» اثر آیت الله السيد نور الدين العراقي می باشد. این تفسیر در سه جلد چاپ شده است. در این تفسیر مفسر سعی کرده است با رویکرد عقلی از ابتدای سوره بقره تا سوره احزاب را تفسیر کند. نگاه مفسر کاملا عقلانی بوده است و تلاش می‌کردند یک فهم عقلانی از قرآن را ارائه بدهد و در بحث‌ها و برداشت‌های عقلانی که از قرآن داشتند به امور یقینی تمسک می‌کردند و معمولا از مباحث عقلی بهره می‌گرفتند که یقینی باشد. پس باید بگویم تکیه گاه مولف بر محور عقل و تدبر بود وکوشیده است تا از حدس و گمان و تخمین‌هاى نابجا دورى کند و بریقین‌ها اکتفا کند. سراسراین تفسیر شامل نکته هاى جالب عرفانى و فلسفى است که تقریبا همه تازه ابتکاری‌اند و براى آشنایان به علوم عقلى بهره‌هاى فراوان دارد. مرحوم نورالدین اراکی سعی کردند در تفسیر خود به دفع شبهات توجه ویژه‌ای داشته باشند. و در واقع می‌توان گفت انگیزه مولف ازنوشتن این تفسیردفع شبهه‌هاى است که از جانب ملحدان پیرامون قرآن مطرح کرده بود. ایشان درباره انگیزه نگارش این تفسیر مى‌نویسد: «برخى از دوستانم و از جمله فاضل و دوست کامل، سید عبدالرسول یزدى - ساکن شهر کاظمیه - از من تقاضا کرد در ردّ برخى از شیاطین غربى که ادعا نموده‌اند: «قرآن بر خلاف برهان است»، چیزى بنویسم. لذا تصمیم گرفتم در قرآن نگریسته و مضمون آنچه را که از ظاهر آن به دست مى‌آید، به رشته تحریر در آورم که ملاحظه کردم تمام آیات مطابق انصاف بوده و بر استوانه‌هاى حکمت استوار است.» علامه‌ طباطبایی درباره این تفسیر گفتند : در میان تفسیرهاى مسلمان‌ها چه در بین شیعیان و اهل سنت بر چنین تفسیرى دست نیافتم که حقا براى دفع ایرادهاى خیالى زمان ما سودمنداست. البته قطعا منظور علامه رویکرد عقلی است که مرحوم اراکی نسبت به قرآن داشتند. جلد 1 این جلد با ذکر احادیثی در باب فضل و فضیلت قرآن و عقل شروع شده و سپس به تفسیر و شرح آیاتی از سور ذیل میپردازد: بقره آل عمران نساء مائده انعام

موضوع پایان نامه من شرح مفاد آیات زنان در تفسیری است که از قرآن الهام گرفته شده) توسط فضل او و محمد متولی الشعراوی (اندیشه های قرآن) یک مطالعه کاربردی در مورد سوره نساء و طلاق). از آنجا که پیام من مربوط به توضیح موضوع احکام زنان از طریق سوره نسا و همچنین طلاق سوزو از طریق تفسیری از قرآن با الهام از محمد حسین فضل الله و همچنین تفسیر اندیشه های قرآن است. توسط محمد متولی الشعراوی، جایی که من از طریق این پایان نامه به رویکرد مقایسه ای بین تفسیر قرآن با الهام از محمد حسین فضل الله و تفسیر اندیشه‌های قرآن توسط محمد متولی الشعراوی در توضیح احکام زنان از طریق سوره نساء و همچنین سوره طلاق. و من از طریق این پایان‌نامه به این نتیجه رسیدم که برخی احکام مربوط به زنان در سوره نساء و سوره طلاق وجود دارد که مفسران در مورد آنها به توافق رسیده‌اند، ولی در مورد برخی از آیات مفسران اختلاف‌نظر دارند.

خداوند متعال در آیات 78 و 79 سوره نساء، سرچشمه و منشأ سیئات و حسنات را به خود نسبت داده، اما در آیه 79 همین سوره، تحقق حسنات را از جانب خود و سیئات را از جانب بشر دانسته است. این امر موجب شده است گروهی بدون توجه به اسالیب کلام، عدم بهره گیری از معنای صحیح واژگان و استفاده نکردن از روش درست در فهم قرآن، ادعای موهوم تناقض میان دو آیه را مطرح کنند. مقاله حاضر که به شیوه توصیفی تحلیلی و بر مبنای جمع آوری اطلاعات از طریق منابع کتابخانه ای تدوین شده است، در پی پاسخ به این پرسش است که مراد الهی از نسبت سیئات به خود و بشر چیست؟ برای پاسخگویی به این سؤال، ابتدا رویکردهای متفاوت مفسران بیان و سپس ناکارآمدی هر یک بررسی می شود. پس از بررس یهای انجام شده، دیدگاه علامه طباطبایی (ره)به دلیل اتقان، استحکام و قوت استدلال و ارائه راه حل بهتر در جمع میان دو آیه، پاسخی مناسب دانسته شده است و ادله و شواهد برگزیدگی آن ذکر م یگردد.

پژوهش در زمینه مسائل زنان از مهم‌ترین و کلیدی‌ترین مباحث عصر حاضر است. در این‌باره ، بررسی آیات چالش‌برانگیز قرآن در باب حقوق زنان اهمیت بسیار دارد، از جمله این آیات می‌توان به آیه ۳۴ سوره نساء اشاره نمود. بدین منظور در پژوهش حاضر دیدگاههای نواندیشان دینی ایرانی بیان‌گردیده تا از این رهگذر، تفاسیر نوین از آیه مورد نظر مورد ارزیابی قرار‌گیرد. روش این پژوهش توصیفی-تحلیلی است. در نوشتار حاضر ابتدا نظرات لغویان و مفسران به عنوان زمینه و پیشینه پژوهش بیان-گردید و سپس اقوال نواندیشان دینی ایرانی مطرح‌گردید. برای ذکر این اقوال از منابع کتابخانه‌ای و اینترنتی بهره جسته‌ایم. از مفاهیم به کار رفته در آیه، سه مفهوم قوامیت مردان، فضل و ضرب زنان بیشتر مورد توجه قرارگرفته‌است. در مورد قوامیت به دو حوزه معنایی اشاره‌گردید که در معنای اول محافظت، نگهبانی و خدمتگزاری و در معنای دوم نیز مدیریت و ریاست مرد در خانواده ذکرشد. در باب فضل نیز به سه معنای قوای جسمی بالاتر مرد، انفاق مالی و نیز حضور اجتماعی بالاتر وی در عصر نزول اشاره‌شد. در معنای ضرب نیز نواندیشان مورد نظر پژوهش حاضر به معنای حقیقی زدن اشاره نمودند. یافته‌های این پژوهش نشان داد که نواندیشان در بیان نظرات فوق برخی مبانی نظیر تاریخمندی متن، بازنگری بر اساس حقوق بشر را سرلوحه کار خویش قرار داده‌اند که در میزان کارآمدی و روشمندی آنها نظرات یکسانی وجودندارد. در مجموع نظر غالب نواندیشان بدین شرح است که قوامیت و فضل مردان و ضرب زنان مختص شرایط و عرف زمان نزول بوده و در عصر کنونی موضوعیت ندارد. از پژوهش حاضر می‌توان نتیجه گرفت که در عصر حاضر برخی احکام مندرج در قرآن از جمله احکام بانوان نیاز به بازنگری دارد و در این راستا برخی تغییرات صحیح و سازنده می‌تواند در وضع موجود زنان تأثیرات مثبتی را ایجادکند. با این همه باید تغییر‌پذیری به کمک مبانی، قواعد و معیارهای متقن و صحیح صورت‌گیرد و در این مسیر ضمن توجه به بستر و عرف زمان نزول، نباید از پیامهای کلی و جاودان کلام الهی و تجرید احکام الهی از خصوصیات زمانی و مکانی و تسری آنها به دیگر زمان‌ها نیز غافل‌شد.

هدف از انجام پژوهش پیش‏رو«مطالعه‏ی تطبیقی روش‏شناسی مفسّران و محقّقان معاصر در آیات مربوط به زنان در سوره‏های نساء و نمل» می‌باشد. در قرآن، آیات فراوانی درباره‌ زنان وجود دارد که برخی مفسّران، آن‏ها را به گونه‌ای تفسیر نموده‌اند که هویّت و شخصیّت انسانی زن را زیرسؤال برده‌اند، گرچه برخی دیگر نیز شخصیت زن را در همان آیات برابر با مردان دانسته‌اند. سؤال اصلی در این پژوهش آن است که کدامیک از گونه‌های مختلف روش‌های تفسیری مفسّران در فرایند تفسیر در آیات مربوط به زنان، متناسب با شرایط نوین زنان در عصر حاضر است؟ اکثر تفاسیر تا پیش از قرن چهاردهم و نیز بسیاری از تفاسیر این قرن در آیات زنان با گرایش‌های روایی، فقهی، کلامی، ادبی، عرفانی، فلسفی، اشاری و نظایر آن به رشته تحریر درآمده است. در حالی که پژوهش‏گران و اصلاح‏گران مسلمان معاصر در نتیجه تلاش‌های افرادی همچون محمد عبده، رشید رضا، علامه فضل‌الله، علامه طباطبایی و زنان مفسری چون آمنه ودود، عایشه بنت‌الشاطی، بانو امین، بانو گرجی و ...، با نگاه اجتماعی در تفسیر قرآن‌کریم خصوصاً آیات مربوط به زنان به تفسیر معاصر سمت و سویی تازه بخشیده‏اند. در این پژوهش که با روش توصیفی- تحلیلی به واکاوی این مسئله پرداخته‏، فرضیه محقق آن است که تحلیل هرمنوتیکی بیش از سایر روش‌ها در تبیین عصری مسائل مربوط به زنان تأثیر دارد؛ و نتایج پژوهش نیز نشان داد روش‏ مفسّران و محقّقان معاصر، در تفسیر به روز آیات مربوط به زنان در سوره‏های نساء و نمل، متفاوت بوده و غالب این تفاسیر از روش‏های اجتماعی بهره گرفته و کمتر متأثر از احادیث و روش‏های کلامی، فقهی، فلسفی و عرفانی بوده‌اند. همچنین جنسیّت مفسّر در تفسیر این آیات مؤثّر بوده گرچه قابل تعمیم نمی‏باشد. بر اساس این داده‏ها، رویکرد مفسّران معاصر به مسئله زنان، تا حد زیادی آغاز گفتمانی نوین و پاسخ‏گویانه در برابری حقوقی و آزادی زنان از نگاه گردیده اسلام است. توجه ویژه‌ی قرآن به مسائل زنان با بررسی اوضاع و شرایط آنان پس از اسلام از نظر این مفسران غیر قابل انکار است و نشانه‏های ارج‌گذاری اسلام به زنان به زبان عصری قابل بازنمایی است.

أيسر التفاسير لكلام العلي الكبير اثر ابوبكر جابر الجزائرى، تفسير سى جزء قرآن كريم مى‌باشد كه به زبان عربى و در سال 1406ق نوشته شده است. انگيزه نویسنده از تدوین اثر حاضر، نياز مسلمانان امروز به فهم بهتر كلام خداوند كه مصدر شريعت، راهنماى هدايت و شفاى دردهاى مردم مى‌باشد، عنوان گرديده است. کتاب با دو مقدمه از نویسنده آغاز و مطالب دربردارنده تفسير سى جزء قرآن، در پنج جلد مى‌باشد. جزء اول تا ششم، در جلد اول و جزء هفتم تا سيزدهم در جلد دوم کتاب جاى گرفته است. از جزء چهاردهم تا جزء نوزدهم در جلد سوم، از جزء بيستم تا بيست‌وپنجم و از جزء بيست‌وششم تا آخر قرآن، در جلدهاى چهارم و پنجم آمده است. در مقدمات نویسنده، توضيحاتى پيرامون امتيازات و ویژگى‌هاى کتاب، ارائه گرديده است. برخى از امتيازات و ویژگى‌هاى اثر حاضر را مى‌توان در مؤلفه‌هاى زير خلاصه نمود: * رعايت تناسب و حد وسط میان اختصار و موجزگویى بسيار كه مخل فهم مراد نویسنده باشد و نيز اطناب و تطویلى كه ممل و ملال‌انگيز است. * تبعيت از روش و مسلك علماى پيشين در عقايد، اسماء و صفات. * التزام به عدم خروج از مذاهب اربعه در احكام فقهى. * خالى بودن کتاب از هرگونه اسرائيليات، اعم از صحيح يا سقيم آن؛ مگر زمانى كه فهم آيه، مستلزم این امر باشد. * پرهيز از پرداختن به اختلافات تفسيرى. * التزام به رأى ابن جرير طبرى در تفسيرش در مواردى كه درباره آيه‌اى، بين مفسرين اختلافى وجود داشته است؛ البته در برخى موارد نيز از رأى او، عدول شده است. * خالى بودن کتاب از مسائل نحوى، بلاغى و شواهد عربى. * عدم اشاره به قرائات، مگر در موارد بسيار نادرى كه ضرورتى مانند توقف معناى آيه بر آن وجود داشته باشد. اما نسبت به احاديث، به صحيح و حسن اكتفا گرديده و به موارد غير آن، اشاره نشده است. * پرهيز از ذكر اقوال؛ هرچند در مورد مسأله‌اى، اقوال مختلف و بسيارى نقل شده باشد و همچنين التزام به معنى راجح و معناى موردپسند جمهور مفسرين و سلف صالح. * دورى از هر امرى كه باعث پراكندگى ذهن و پرداختن به جدل گردد. به‌خاطر همین امر، نویسنده کتاب را به‌صورت دروس منظمى قرار داده و هر آيه را، درسى واحد قلمداد نموده و پس از ذكر هر آيه، به شرح كلمات و سپس، تبيين معناى آن پرداخته و آنگاه، هدايت و مقصود از آيه را توضيح داده است. در مواردى نيز دو آيه، سه آيه، چهار آيه و يا پنج آيه، تحت یک درس بررسى شده است و هيچ‌گاه این امر از پنج آيه، تجاوز نكرده است مگر در موارد نادر كه این امر، به‌خاطر وحدت موضوع و ارتباط معناى آيات، رعايت شده است. در جلد اول به سوره‌های حمد، بقره، آل عمران، نساء و مائده پرداخته شده است.