جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ادبیات تطبیقی از شاخه های نوظهور پژوهشهای ادبی است که همگونیها و ناهنگونیهای افکار اهل قلم و صاحبنظران ملل مختلف در آن نقد و بررسی می شود. فخر یا خودستایی، این زاده احساسات مشترک انسانی از جمله مواردی است که در ادبیات تطبیقی قابل بررسی، و در ادبیات فارسی و عربی به لحاظ پیوندهای مشترک تاریخی و فرهنگی از جایگاه ویژه ای برخوردار است. متنبی (303-354 هـ. ق) و خاقانی (520-595 هـ. ق) فخر را به گونه ای هنرمندانه در اشعار خویش به کار برده اند. در این مقاله ادبیات تطبیقی، چیستی فخر، انگیزه های سرایش فخریه و موارد اشتراک و اختلاف مشرب دو شاعر در فخر به فضایل اخلاقی، بررسی و تجزیه و تحلیل شده و ارزشهای حاکم بر فرهنگ ایرانی و عربی که در ظهور اشعار اخلاقی فخرآمیز موثر بوده، مورد توجه قرار گرفته است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

عرفان و قرآن رابط? تنگاتنگی با هم دارند؛همین امر باعث شده که تفاسیر عرفانی زیبایی خلق شوند.کشف‌الاسرارو لطائف‌الاشاراتاز نگاه عارفانه، لطائف و زیبایهای خاص خود را دارند. در این پایان‌نامه، بعد از مقدّمه، به معرّفی قرآن و انواع روش‌های تفسیری و زندگی و آثار رشیدالدین میبدی و قشیری پرداخته شده است. در این پژوهش اشاره‌های عرفانیمشترک و غیر مشترک در جزءِ سی‌ام قرآن در دو تفسیر کشف‌الاسرار و لطائف-الاشارات مورد بررسی قرار گرفتهوشباهت‌ها و تفاوت‌های تأویلات عارفانه در آن‌ها مشخّص شده است.حاصل تطبیق این دو اثر اثبات اقتباس میبدی از تأویلات ذوقی و عارفان? قشیری است. میبدی در بسیاری از موارد از قشیری تأثیر پذیرفته است؛ ولی با نگاه عارفان? خود،به شرح و بسط بیشتر موضوعات نسبت به لطائف‌الاشارات می‌پردازد.

ادبیات ایران‌زمین‌ آنگاه که به قله‌های خود می‌نگرد، شاید بیش از ده نفر را مد نظر خودنداشته باشد. بی‌تردید فردوسی، خیام، عطار، سنایی، مولوی، نظامی، سعدی و حافظ بخشی از این قله‌های بلند پارسی و فرهنگ جهانی‌اند. در این میان، شیخ اجل – سعدی- نظر به مسافرت‌های دور و دراز در مصر، عراق و شام با اندیشه‌های نظریه‌پرداز بزرگ جهان اسلام – امام محمد غزالی – و آثار وی در نهایت نیکویی آشنا می‌شود. و حتی کار به جایی می‌رسد که در نظامیه بغداد کسب ادرار از طریق تدریس کتاب ارزشمند احیاءعلوم‌الدین غزالی می‌نماید. این موضوعمنظر ادبیات تطبیقی فرانسوی تأثیرپذیری مستقیم سعدی از افکار و اندیشه‌های غزالی است. علی‌الخصوص اندیشه‌های اخلاقی و عرفانی در این پایان‌نامه، موضوع تأثیرپذیری شیخ اجل از افکار، آثار، اندیشه-های وی فراخور وقت و حوصله‌ی فراوان می‌باشد. همچنین به تأثیرپذیری سعدی از غزالی در دو اثر جاودانش، یعنی بوستان و گلستان و به موارد فراوانی از این تأثیرپذیری اشاره کرده‌ایم تا چه قبول افتد و چه در نظر آید.

اهمیت حکمت این است که نفس آدمی را بسوی کمال، مکارم اخلاق و ارزش‏های انسانی هدایت می‏کند. از نقطه نظر فلسفی حکمت یعنی دریافت حقیقت؛ از آن جهت به دریافت حقیقت، حکمت گویند چون استحکام دارد، و پشتوانه اش واقعیت است، برخلاف دریافت‏های غیرمنطبق که استحکام ندارد.هدف از حکمت در شعرنصیحت و پندواندرز می باشدکه حاصل تجربه شخصی و تفکر طولانی در امور زندگی می باشدهر دو شاعر در سرودناشعار حکمی موفق بودهو با توجه به زندگی نامه هر دو شاعر و بیان دیدگاه‏های آن دو، درمی یابیم که ا شعارحکمی متنبّی ریشه در قرآن و حدیث داشته، همچنین ماخذ حکمت متنبّی سفرها تجارب فردی مطالعه در احوال و سرنوشت مردم می‌باشد و صائب نیزبه دلیل آشنایی او با قرآن وحدیث به حکمت واشعار حکمی روی آورد.

ابن فارض وجامی دو شاعر عارف وعاشقی هستند که با گذر ازسبک ها ومضمون های شاعران مادی گرا ، به عشق ،باده واصطلاحات رایج آندو ، روح ومعنای تازه ورمزگونه ای بخشیده اند ودرآفرینش این مضمون ها ،ضمنبیشترین تأثیر پذیری از قرآن کریم ،برآن بوده اندتامفهوم های صوفیانه را با مضمون های آن پیوند دهند؛ این تاثیر پذیری، گاه درمعناوبه شکل تلویحی وگاه به شکل اقتباس صورت گرفته است. عشق از نگاه آن دو سرآغازیالهی داشته که در پرتو ایمانوگرایش به پروردگار ،تکامل ورستگاری می یابد .افزون بر این،کاربرد مضمون های مربوط به عشق وباده، درخدمت مشرب فکری ایشان یعنی« وحدت وجود» بوده است. جامی در این زمینه،تحت تأثیر اندیشه ومعانی شعری ابن فارض قرار گرفته است .این پژوهش بر آن است تا بر اساس چارچوب های ادبیات تطبیقیبه تحلیل محتوایی وساختاریشعر ابن فارض وجامی با محوریتعشق معنویوباده ی عرفانی ،بپردازد.

درحوزه‌ی تحلیل‌های ادبی، از ابتدای قرن نوزدهم رویکردهای متفاوتی در میان تحلیلگران و ناقدین ادبی شکل گرفت که خوانش تطبیقی از مهمترین آن رویکردها می‌باشد. این روش تحلیل مبتنی بر دو خاستگاه اصلی، به شیوه‌ی نقد تطبیقی فرانسوی و آمریکایی تقسیم می‌شود که در این تحقیق، شیوه‌ی تحلیل تطبیقی با روش آمریکایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.زبان عرفان به واسطه‌ی ارتباط با ابعاد معرفتی و اساطیری خاص و غیرمتعارف، از جامعه‌ی رمزگانی و تمثیلی ویژه‌ای بهره می‌گیرد که علاوه بر خاصیت ابهام زایی، به فرم هنری و ادبیت نزدیک می‌شود که اصلی‌ترین ویژگی آن به شمار می‌رود. جلال الدین محمد بلخی معروف به مولوی نیز به عنوان عارفی شاعر، این زبان رمزگانی و تمثیلی را در تبیین اندیشه‌های عرفانی در آثار خود به کار می‌برد که مجموعه‌ای از طرح‌های هنری و روایات ادبی رمزی و نمادین را بوجود آورده است. از سویی، فریدریش ویلهلم نیچه، فیلسوف، شاعر، آهنگساز بزرگ آلمانی بود، که از مشهورترین عقاید وی نقد فرهنگ، دین و فلسفه‌ی امروزی بر مبنای سوالات بنیادینی درباره‌ی بنیان ارزش‌ها و اخلاق بوده‌است. نوشته‌های وی سبک تازه‌ای در زبان آلمانی محسوب می‌شد؛ نوشته‌هایی تمثیلی و پر از ایجاز، آمیخته با افکاری اگزیستانس که نیچه خود روش نوشتاری خویش را گزین گویی‌ها می‌نامید. لذا روش او در بیان اندیشه و تفکر، او را به عارفان شرق بویژه مولوی نزدیک می‌نماید.تلقی همسان از انسان در سه بُعد اساسی و بنیادین وجودی، به همراه شناخت و تعریف همسو از زبان و تفکر و ظهور دغدغه‌های اگزیستانسی مشابه در هر دو متفکر، به استفاده‌ی مشترک از زبان تمثیل و رمز و جهان نشانه‌شناسی منطبق بر یک رویکرد در آثار هنری نیچه و مولوی منتهی می‌شود. لذا این تحقیق در ابتدا سعی در ارائه‌ی تعریف درست از نظام اندیشگانی این دو متفکر دارد و پس از استخراج یک سیستم مشترک، به تعریف مشترک هر دو از انسان، وجود و عدم، حرکت استعلایی و امر قدسی و... می‌پردازد؛ و در نهایت به تأثیر این همسانی‌ها در مجموعه آثار تمثیلی این دو شاعر اندیشمند می‌پردازد.

ادبیات تطبیقی باهم‌سنجی شاخه‌ای از نقد ادبی است که از روابط ادبی ملل و زبان‌های مختلف و از تعامل میان ملّت‌ها با یکدیگر سخن می‌گوید و به دیگر سخن ادبیات تطبیقی بازشناخت خود از زبان دیگری است. براساس این تعریف در این پژوهش سعی شده است تشابه و تفاوت طرز تفکر و اندیشه‌های دو شاعر معاصر ایرانی و آمریکایی یعنی محمدحسین بهجت تبریزی و رابرت لی فراست بررسی‌شده تا هم نوعی ارتباط فرهنگی میان ادبیات معاصر ایران و آمریکا برقرار کرده و هم تأثیر هریک بر دیگری را مورد بررسی قرار دهد. و به این ترتیب جایگاه شعری هریک از این شاعران بزرگ با تأکید بر الهیات و فلسفه، طبیعت، عشق و وطن مشخص گردد. چراکه در نگاه اول در کلام استاد شهریار به‌عنوان شاعر معاصر شرق و رابرت لی فراست به‌عنوان شاعر غرب ازلحاظ توجه به طبیعت، زندگی ساده‌ی روستایی ـ عشق و وطن و نیز افکار فلسفی و عرفانی تشابهاتی به چشم می‌خورد. و این عوامل باعث شده تا هم نوعی تخیلی شیرین به اشعار این دو شاعر حاکم شود و هم شعرشان ساده و نزدیک به فهم عامه مردم باشد و در دل و روح مردم تأثیر عمیق بگذارد و نام و آوازه‌ی شهریار و فراست را علاوه بر ایران و آمریکا به خارج از مرزهای این دو کشور نیز ببرد و این نشان می‌دهد باوجودی که این دو شاعر از دو فرهنگ و در سرزمین مختلف هستند گاه نزدیکی اندیشه‌هایشان مرزهای دو کشور را کم‌رنگ‌تر می‌کند. ولی گاه نیز تفاوت‌های معناداری در اشعار شهریار و فراست به چشم می‌خورد که نشان می‌دهد این دو شاعر ازنظر ایدئولوژی و جهان‌بینی و به‌طورکلی فلسفه‌ی نظام هستی باهم متفاوت‌اند و چنین می‌نماید که این تفاوت دیدگاه‌ها از نوع زندگی ـ محیط اجتماعی و مذهب آن‌ها سرچشمه می‌گیرد. زیرا که استاد شهریار به الهیات و عرفان بیشتر اهمیت داده و بیشتر شعرهایش در هاله‌ای از عرفان قرار دارد ولی این درون‌مایه در اشعار فراست کم‌رنگ‌تر است و یا نوع نگرش دو شاعر به طبیعت و یا توجه آن‌ها به اوضاع اجتماعی و وطن‌ متفاوت می‌نماید. و پژوهشگر این اثر تمام اهتمام خویش را در نشان دادن این شباهت‌ها و تفاوت‌ها که تعیین‌کننده‌ی جایگاه دو شاعر است صرف کرده است.

عشق ودیعه ای است الهی که در وجود انسان نهاده شده و با ذات و فطرت وی عجین شده است. انسان پیوسته به دنبال معبود و معشوق حقیقی بوده است و راه رسیدن به کمال و سعادت را در عشق می داند، زیرا خداوند آدمی را خلق کرده است تا عاشق باشد.از آنجا که عشق، مفهومی فرا مرزی و جهانی دارد و در زمان و مکان نمی گنجد بر آن شدیم تا با روش تطبیقی به واکاوی اشعار عاشقانه مولانا جلال الدین بلخی از ایران و جان دان از انگلستان پرداخته، همگرایی ها و واگرایی های هر کدام را بررسی نماییم و بدین ترتیب راهی را برای هرچه روشن تر شدن گوشه هایی از تاریخِ جهانیِ عشق پیش پای خوانندگان قرار دهیم. نتایج پژوهش نشان داد که مولانا و جان دان شاعرانی هستند که با وجود فرهنگ و مذهب متفاوتشان، بر پایه ی عرفان شعر می سرایند. این دو عشق به خداوند را بالاترین مرتبه عشق بیان می کنند و برای آن ارزش بسیاری قائل هستند.

از موضوعات مورد پژوهش در ادبیات تطبیقی بین دو ادبیات به طور عام و ادبیات عربی و ادبیات فارسی به طور خاص، جلوه‌های عرفانی است که به بررسی مصادر، الفاظ و مفاهیم عرفانی بین اثر دو ادیب می پردازد، نقاط اشتراک و افتراق، تأثیر و تأثر دو ادیب و ادبیات آنها بررسی می‌شود، ادبیات ملی یک کشور را غنی می‌کند، باعث تبادل افکار و توسعه فرهنگی می‌شود و اینگونه ادبیات یک ملت را بر جهان عرضهمیدارد لذا در این جستار، سعی شده است جلوه‌های عرفانی دو شاعر معروف عربی و پارسی - ابن فارض مصری و خواجه حافظ شیرازی - در چارچوب ادبیات تطبیقی و روش مقایسه ای بررسی شود اما آنچه قابل اثبات می‌باشد این است که هر دو شاعر معروف، قدر اشتراک هایی در آبشخورها (قرآن، احادیث، عرفان ادیان، اشعار پیشین) و زبان عرفانی (اصطلاحات و واژگان) دارند و در مفاهیم اساسی عرفانی مانند تجلی، عشق، ولایت، ملامت و سمبولهای عرفانی قابل مقایسه‌اند و با توجه به تحلیل‌های انجام شده از زندگی اجتماعی و ادبی دو ادیب معروف، خواجه حافظ شیرازی (شاعر عارف) از ابن فارض مصری (عارف شاعر) به طور غیر مستقیم یعنی از طریق تعلّم در مکتب‌های زمانه اش، تأثیر پذیرفته است.