هر حركت اجتماعي كه به منظور اصلاح جامعه شكل گيرد دو هدف عمده را دنبال مي‌كند: نخست، رفع موانع و تخريب ساختارهاي نابهنجار؛ و دوم، ايجاد زيربناها و
... و ساختارهاي جديد. آن تخريب و اين ايجاد بر مبناي ملاكها و معيارهايي صورت مي‌پذيرد كه بر اساس آنها حركت از وضع موجود به وضع مطلوب شكل مي‌گيرد. انقلاب اسلامي ايران نيز، كه پس از به بن‌بست كشاندن حركتهاي اصلاح‌طلبانه توسط پهلوي‌ها با هدف رفع موانع اصلاح و برپايي جامعه‌اي كه زمينه‌ساز رشد و تعالي انسانها باشد صورت گرفت، دو هدف اساسي داشت: يكي محو پايه‌هاي ظلم، ستم، بي‌عدالتي، اختناق و سركوب؛ و ديگري تصحيح و تشكيل نهادها و ساختارهاي جامعه‌اي متفاوت. از همين رو، پاسداري از آزاديهاي فردي و اجتماعي در برابر توسعه‌طلبي گروههاي فشار و سلطه‌طلبي حكومت، از جمله مهمترين دغدغه‌هاي فكري و عملي رهبران و فعالان انقلاب بود. از ديگر سو، انقلاب اسلامي، مانند هر نهضت اصلاح‌طلبانة ديگر، با توطئه‌ها و دسيسه‌هاي داخلي و خارجي كه يا در جهت ويراني نظام نوپاي جمهوري اسلامي و يا در جهت كسب و بسط منافع گروهي يا فردي قدرت‌طلبان و سيطره‌جويان صورت مي‌پذيرفت، مواجه بود. نخستين سالهاي تاريخ ايران پس از انقلاب پر است از مشكلات كوچك و بزرگي كه هر روز در گوشه و كنار اين سرزمين پهناور بروز مي‌كرد. در چنين شرايط فكري و اجتماعي بود كه طي سالهاي1357-60 بحث «آزادي، هرج و مرج و زورمداري» از عمده‌ترين مسايل روز شد. شايان توجه اينكه با توجه به كثرت سازمانها، احزاب و گروههاي سياسي بزرگ و كوچك در كشوري كه تازه از اختناق رسته و جامعه‌اي كه تازه طعم آزادي را چشيده بود، در بسياري از موارد ابراز عقايد سياسي را به مرز شايعه‌پراكني، تشويش اذهان و نشر اكاذيب مي‌كشانيد و جو سياسي را گاه به حد‌ي آلوده و ملتهب و پرتشنج مي‌ساخت كه امكان بازشناخت واقعيت از توهم، غوغاگري از انتقاد، و حق از باطل را از شهرونداني كه در نخستين تجربة زندگي آزادانه قرار داشتند، سلب مي‌كرد. چنين بود كه انجام جلسات مناظره كه در آن احزاب گوناگون رو در روي يكديگر و با صراحت و شفافيت به توضيح مواضع خود بپردازند ضرورت پيدا كرد. هنگامي كه «سازمان صدا و سيماي جمهوري اسلامي» تصميم گرفت در اين زمينه نقش بايستة خود را ايفا كند، آيت‌الله دكتر1 بهشتي،10 بهشتي كه هم از رهبران انقلاب و طراحان نظام و هم دبير كل حزب جمهوري اسلامي بود، با وجود مشغله‌هاي روزمرة فراوان، دعوت را پذيرا شد. سابقة شركت دكتر بهشتي در اين‌گونه جلسات اما، به سالها پيش از وقوع انقلاب اسلامي بازمي‌گشت. دانشجويان ايراني دهة1340 ش كه در اروپا مشغول تحصيل بودند بخوبي به ياد مي‌آورند كه وي به تأثير و اهميت جلسات گفتگوي صادقانه و شفاف باوري ژرف داشت و در جلسات متعدد، چه با انديشمندان اديان و مكاتب فكري ديگر و چه با فعالان و رهبران گروههاي سياسي ايراني مقيم اروپا، شركت مي‌كرد. آنچه در تمامي اين مناظره‌ها و گفتگوها، و از جمله در جلسات مناظره‌اي كه متن آنها را در اين كتاب خواهيد خواند، جلب توجه مي‌كند، انصاف و متانت در گفتگو، در عين صلابت و شفافيت در تبيين ديدگاهها و مواضع از سوي دكتر بهشتي است. همان گونه كه در ابتداي جلسة اول آمده است، گروههاي سياسي كه حيات خود را در گرو غوغاسالاري و جنجال‌آفريني مي‌ديدند از شركت در اين مناظره‌ها سر باز زدند. فاجعة انفجار دفتر مركزي حزب جمهوري اسلامي كه تنها چند ماه پس از پخش اين مناظره‌ها رخ داد، روشنگر اين واقعيت است كه غوغاسالاران وجود فردي مانند دكتر بهشتي را كه با تكيه بر تواناييهاي شگرف خود در مديريت حركتهاي اجتماعي، انديشة نظام‌مند، ايمان ژرف به توانايي دين در ادارة جامعه و عشق به خدمت به مردم ستمديدة اين مرز و بوم، در جهت تحقق آرمانهاي بزرگ و آرزوهاي ديرينة آنان تلاش مي‌كرد، برنتافتند و پس از شكست امواج پياپي تهمت و افترا، حذف او را تنها راه نجات خود يافتند. همانطور كه در پيشگفتار كتاب آمده است، انگيزة بنياد نشر آثار و انديشه‌هاي آيت‌الله شهيد دكتر بهشتي از انتشار متن گفتگوهاي اين جلسات مناظره، افزون بر آشنا ساختن نسل جديد جامعة ايران با افكار و انديشه‌هاي دكتر بهشتي، پرتوافكني بر بخشهاي فراموش شده‌اي از تاريخ نهضت مردم ايران بوده است. شايان ذكر است كه تعداد جلسات مذكور پنج جلسه بوده است، اما در اين كتاب فقط دو جلسه آمده است. اين بنياد پس از دو سال تلاش پيگير از طرق گوناگون جهت به دست آوردن نوارهاي جلسات باقيمانده از آرشيو سازمان صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران، همچنان ناكام ماند. لازم به يادآوري است دكتر بهشتي بنابر روية خود براي شركت در اين گونه جلسات، از قبل، رئوس مطالب بحث خود را مكتوب و در حين جلسه نيز سؤ‌الات و يا انتقادات مطروحه دربارة بحث خود و همچنين انتقاداتش بر مباحث مقابل را نيز يادداشت مي‌نمودند. تا در خلال همان جلسه و يا در جلسة بعد به آن موارد بپردازند. جالب آنكه ايشان براي پاسخگويي به مباحث مطرح شده در اين ميز گرد، بسياري اسناد و مدارك مختلف را جمع آوري و دسته بندي كرده بودند، تا ضمن ارائه بحث مورد نظر، اسناد گفتار خويش را نيز عرضه نمايند. آن يادداشت‌ها در اختيار بنياد نشر است كه به عنوان نمونه چند گراور از آنها را به ضميمه همين كتاب براي ملاحظه آمده است.
بیشتر