جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مسائلی که در بحث نبوّت مطرح می شود، عصمت انبیا (ع) است. «عصمت» در لغت، به‌ معانی«دفع‌کردن»، «نگاه داشتن»، و «وسیله نگاهداری» به‌کار رفته است که می‌توان آن ها را در واژه «بازداشتن» خلاصه نمود. این لفظ با مشتقّاتش، سیزده ‌بار در قرآن کریم به کار رفته است. در اصطلاح نیز، «عصمت» عبارت است از: «مصونیت گروهی از بندگان صالح خدا از گناه و اشتباه». منشأ این مصونیت، لطف، توفیق و تفضّلی از سوی خدای متعال نسبت به معصوم (ع) است که موجب می‌گردد وی از روی اختیار، و در عینِ قدرت داشتن بر انجام گناه، مرتکب معصیت و خطا نگردد. در این پایان نامه به بررسی عصمت و موارد مربوط به آن در بین متکلمان شیعی و سنّی پرداخته شده است تا تفاوت دیدگاه های آنان مشخص گردد. عصمت انبیا در سوره یوسف نیز به شکل متفاوتی ارائه گردیده که بیشتر آیات این سوره مربوط به حضرت یوسف می باشد. آیات دیگری نیز در این سوره وجود دارد که عصمت حضرت یعقوب را مطرح می نماید. بنابراین از خلال آیات پررمز و راز این سوره می خواهیم به عصمت حضرت یوسف و یعقوب اشاره کنیم و از این زاویه عصمت تمام انبیاء را مورد بررسی و پژوهش قرار دهیم.علاوه بر این عصمت انبیاء، گر چه در کتب کلامی با دلایل مختلف به اثبات رسیده است، امّا ظاهر بعضی از آیات قرآن کریم، در تضادّ و تناقض با آن می باشد. آیاتی که به نحوی در بر دارنده واژه هایی هم چونحسد ورزی، پذیرش پست توسط پیامبران، تهمت، خودستایی، توکّل بر غیر خدا و تبعیض می باشند. با توجه به دلایل قطعی عصمت، این آیات، نیازمند تفسیر و تأویل هستند. برای مثال، در دیدگاه های شیعه و سنّی راجع به این آیات نقل قول های متفاوتی ارائه گردیده است که در این پایان نامه این اقوال مطرح گردیده و به عصمت پیامبران هم از دیدگاه شیعه و هم از دیدگاه اهل تسنّن پرداخته می شود.

تفسیر بحرالمحبه منسوب به احمد غزالی، فقیه، واعظ و عارف قرن ششم از تفاسیر عرفانی بر سوره یوسف می باشد. وی صاحب نظر و منشأآثار بسیاری در تاریخ تصوف اسلامی بوده است.بحرالمحبه علاوه بر پایه ریزی بر مبانی مشترک تفاسیر، بر مبانی روش تفسیری عرفانی -تا عصر زندگی مفسر- و مبانی مختص وی بناگردیده است که برجسته ترین آن ها ذوبطون بودن و رمزپذیری متن قرآنی، تکیه بر مکاشفات و معاینات و منشأ و علت بودن پدیده عشق در آفرینش می باشد.مفسر، تفسیر ظاهری آیات را از مطالب عرفانی به ویژه رموز و اشارات آن مجزا انگاشته و در فرایند تفسیری، به اثبات مکتب کلامی خود یعنی اشاعره اهتمام ورزیده است. محور اصلی این تفسیر، بیان رموز و اشارات آیات است و با پای بندی به ظواهر قرآن در قالب شیوه ی نقلی و گاه اجتهادی، تفسیری عرفانی با گونه های تفسیری رمزی، اشاری، واعظانه و انفسی ارائه داده است.بحرالمحبه از حیث بهره مندی از اشارت های زیباشناسانه داستان یوسف، از جایگاه ویژه ای در میان تفاسیر عرفانی بر خوردار است، به گونه ای که بر بسیاری یوسف نگاری های پس از خود، موثر واقع افتاد. این اثر روان و زیبا و مشحون از آرایه های ادبی است و کمتر از تأویلات معمول ذوقی در میان عرفا که بی ارتباط به سیاق آیاتند، سود برده است و به طور کلی در بین آثار عرفانی اثری معتدل و مطلوب تلقی می شود.

تمسک به آیات قرآن بهترین راه دستیابی به الگویی صحیح در تربیت انسان و رسیدن به سعادت دنیـوی و اخروی است؛ لذا بحث از روش‌های تربیـت، یعنی مجموعه فعالیت‌هایی که به منظور تأثیرگذاری بر متربی از مربی صادر می‌شود، تبدیل به یک ضرورت عصری گشته و مراد از روش‌های تربیت در قرآن، روش‌هایی هستند که قرآن در مقام تربیت انسان، آنها را به خداوند، رسولان و اولیای الهی نسبت می‌دهد. در این پژوهش، دیدگاه‌های تفسیری- تربیتی سید فضل‌‌الله در تفسیر «من وحی القرآن» در رابطه با مجموع شرایط تاثیرگذار در اتخاذ روش تربیتی در سه رکن تربیت یعنی محتوا، مربی و متربی مورد بررسی قرار گرفته و روش‌های تذکر، موعظه، عبرت دهی، ارائه‌ی الگو، استفاده از تمثیل، داستان سرایی، بشارت و انذار، ابتلا و امتحان، هجرت به عنوان روش‌های پیشگیری اولیه و روش‌های امر به معروف و نهی از منکر، تشویق و تنبیه به عنوان روش‌های پیشگیری ثانویه به صورت توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع علوم تربیتی تبیین شده‌اند، به این هدف که اهمیت و ضرورت بُعد تربیتی در تفسیر قرآن مورد توجه بیشتری قرار گیرد و به الگویی کاربردی در جهت تربیت دینی و اصلاح نظریه‌های جهان معاصر دست پیدا کنیم.

این رساله که با عنوان " بررسی تفسیری و تاویلی آیات نازله در شان سید الشهداء (ع) " در 3 فصل به منظور خدمت به قرآن و عترت پیامبر(ص) و شناخت هر چه بیشتر سید الشهدا (ع) فرآهم آمده است. این تحقیق با استفاده از روش تحقیق کیفی انجام شده است و ابزار گردآوری اطلاعات، به صورت کتابخانه‏ای است. در این تحقیق سعی شده است ضمن ارائه کلیات به عنوان مبانی، با فرض وجود آیاتی که در شان سید الشهداء نازل شده‏اند، طی بررسی بیش از 120 آیه از قرآن کریم در کتب روایی و تفسیری به عناوینی از قبیل نور، آفرینش، جلوه‏هایی از امام حسین (ع) و همچنین عنوان‏های امام حسین (ع)، انبیاء الهی، فرشتگان، رجعت، شیعیان، اصحاب، دشمنان و کشندگان پرداخته است. در فصل پایانی ثابت خواهد شد که ارتباط قرآن و سیدالشهداء متقابل و ناگسستنی بوده و ایشان منبع فضئل قرآنی است چنان که دشمنان او نماد رذائل مذکور در قرآن هستند. همچنین ثابت خواهد شد که توسل به سید الشهداء پشتوانه قرآنی دارد.

تحقیق حاضر، شرح یکصد و نوزده (119) بیت از شواهد شعری به کار رفته در تفسیر بحر المحیط اثر ابو حیان اندلسی و از صفحه اول تا صفحۀ ( 232) می باشد.اشعار استناد شده به آنها در این تفسیر، بیشتر مربوط به سه دورۀ جاهلی، اموی و عباسی هستند، اما این اشعار از سوی مؤلف شرح و توضیحی داده نشده اند.در این تحقیق ابتدا نام سرایندۀ هر بیت-پس از مراجعه به کتابها و دواوین مختلف- به همراه وزن عروضی آن ذکر شده است، همچنین کتابهایی که بیت مورد استشهاد در آنها آمده است، ذکر گردیده است، سپس کلمات مبهم با استفاده از کتب لغت مشهور توضیح داده شده است و برای درک مطلوب تر این شواهد، به ذکر نکات نحوی آن پرداخته شده و معنای عربی و فارسی ابیات قید شده است و در پایان موضع استشهاد و دلیل استناد به آن ذکر گردیده است.نتایج این تحقیق ازدو جنبه برای پژوهشگران سودمند است، اول آن که آراء صرفی، نحوی و لغوی ابوحیان مطرح شده است و دوم این که اسلوب مؤلف در تالیف این اثر باارزش مشخص گردیده است.امید است که این تحقیق ضمن آشنایی دوستداران تفاسیر با این کتاب ارزشمند، بر قدر و منزلت این تفسیر و صاحب آن بیفزاید.

قرآن،معجزه جاودان رسول ختمی مرتبت (ص) است که خدای سبحان آن را در طی بیست وسه سال بر قلب مبارک ایشان نازل کرد.از این مدت،پیامبر(ص) سیزده سال را در مکه به سر بردند. علمای علوم قرآنی برای آیات مکی و مدنی شاخصه ها و ویژگیهایی را بیان کرده اند که به وسیله این ویژگیها تشخیص مکی از مدنی ممکن می گردد. هریک از آیات قرآن چه مکی و چه مدنی با توجه به این ویژگیها به گونه ای خاص تفسیر می شوند.به عنوان مثال در سوره های مدنی بیشتر به ابلاغ احکام فردی و اجتماعی پرداخته می شود؛اما پایه و اساس درسوره های مکی،دعوت مردم به ایمان آوردن است.

امامان معصوم به عنوان جانشینان رسول خدا و پیشوایان دین پس از ایشان، به ایفای نقش‌های متعددی در جامعه پرداخته‌اند. یکی از مهم‌ترین این نقش‌ها، مربوط است به نقش آنان در رابطه با قرآن کریم و حفظ و ترویج آن در جامعه اسلامی. پژوهش در این زمینه، علاوه بر تبیین دقیق‌تر نقش آن بزرگواران در این زمینه، جایگاه و امتیازات امامیه را را نیز در این زمینه روشن نموده و پاسخی در مقابل شبهه‌افکنی در مورد نقش آنان نسبت به قرآن کریم خواهد بود. به علاوه برای مدیران فرهنگی و قرآنی جامعه هم اثر کاربردی خواهد داشت. این تحقیق، از گونه‌ی تحقیقات تاریخی است و به روش توصیفی تحلیلی انجام گرفته است که همراه با تحلیل محتوای متون می‌باشد.آنچه از این تحقیق به دست آمده است، نشان‌گر نقش بی‌بدیل، تأثیرگذار و مستمر امامان معصوم در زمینه حفظ و ترویج قرآن کریم است. زیرا ایشان در مرحله نخست اقدام به تبیین اهداف خود در این زمینه نموده‌ و سیری را در این زمینه تعریف نموده که از شناساندن قرآن آغاز و سپس آموزش قرآن، به کارگیری قرآن و در نهایت کسب سعادت به وسیله قرآن می‌باشد. آنان در جهت حرکت در این سیر متعالی، اقدام به سیاست‌گذاری نیز فرموده‌اند تا نه تنها در زمان ایشان، بلکه تا روز قیامت، رهبران جوامع اسلامی بتوانند این نقش را ایفاء نمایند. سیاست‌های ایشان شامل تأکید بر مصونیت قرآن از تحریف، تعریف آداب تلاوت قرآن، تعریف قواعد تفسیر قرآن و تعریف آفات تعامل با قرآن می‌شود.بخش دیگر نقش ایشان، فعالیت‌های قرآنی آنان است که دارای ابعاد مختلفی بوده و تبلور اهداف و سیاست‌های آن بزرگواران می‌باشد. ائمه در این زمینه اقدام به شناساندن جایگاه، خواص و ترجمان اصیل قرآن، آموزش قرآن، به کارگیری قرآن در گفتار و رفتار خود، و مقابله با آسیب‌هایی که متوجه قرآن است، نموده اند. امامان معصوم: با این اقدامات به جامعه اسلامی فهمانده‌اند که ترجمان وحی و حاملان کتاب خدا هستند و مرجع اصیل قرآنی در جامعه اسلامی می‌باشند.

طبرسی در تفسیر مجمع‌البیان لعلوم القرآن علاوه بر تفسیر آیات به تبیین مباحث علوم قرآنی نیز اهتمام داشته است . در این رساله نگارنده به طرح و تدوین چهار مبحث مهم علوم قرآنی از دیدگاه وی پرداخته است که این مباحث عبارتند از: -1 نسخ در قرآن، که ابتدا مفهوم نسخ از دیدگاه لغت پژوهان و مفسران و آراء آنها در امکان نسخ، قبول یا رد گونه‌های آن و حکمت نسخ بیان شده، آنگاه به شرایط نسخ از دیدگاه طبرسی اشاره شد که وی با توجه به این شرایط شش مورد نسخ را پذیرفته و در هفده مورد نظر دیگر مفسران را مبنی بر نسخ آیه رد می‌کند. -2 محکم و متشابه: در این فصل اقوال مفسران در معنای محکم و متشابه، حکمت متشابهات و آگاهی راسخان در علم به تاویل متشابهات بیان شده و در ادامه اقسام متشابهات و تاویل آنها از دیدگاه طبرسی ذکر گردیده و به حروف مقطعه قرآن به جهت تناسب با بحث اشاره شده است . -3 اعجاز قرآن: که به بیان زمینه نزول قرآن، تناسب معجزه با عصر نزول آن، معنای اعجاز در لغت و قرآن و فرق آن با سحر از دیدگاه طبرسی پرداخته شده، آنگاه سیری تحدی و حکمت آن و وجوه اعجاز قرآن از دیدگاه مفسران به تفصیل ذکر گردیده است . -4 تحریف‌ناپذیری قرآن: در این فصل پس از اشاره به معنای لغوی و اصطلاحی تحریف و اقسام آن، به تاریخچه اتهام تحریف به تشیع ریشه‌ها و عوامل آن پرداخته شده و استدلالات طبرسی بر تحریف‌ناپذیری قرآن ذکر شده است .

راه و رسم زندگی و روابط متقابل میان انسان‌ها از مهمترین موارد بیان شده در قرآن است. برخورد با مخالفان و دشمنان راه حق از گسترده ترین مسائل بیان شده در قرآن است. در این میان برائت به عنوان یک اصل راهبردی در مقابل دشمنان راه حق و یکی از مسائل مطرح شده در سراسر قرآن جایگاهی مهم و اثرگذار در روابط بین مومنان و مخالفان دارد. برائت، اصلی است کلی که ناظر به جدائی حق از باطل و حفظ حریم راه هدایت در مقابل گمراهی و ضلالت است. برائت به مثابه یک عنوان عمومی در مقابل افراد متصف به کفر، شرک، نفاق، فسق و گناه (اثم) در قرآن بیان گشته است که به عنوان هم‌نشین‌های برائت شناخته می‌شوند. مفاهیم دیگری همچون: قتل، جهاد، لعن، عداوت و عذاب نیز به عنوان جانشینان برائت در قرآن بیان گشته‌اند.قرآن در مقابل مخالفان راهکارهای متفاوتی را ارائه می‌کند که برخی راهکارها به عنوان راهکارهای عمومی مطرح گردیده که عبارتند از: ارشاد، محاجه، انذار، اعراض و جهاد. در مقابل این نوع راهکارها، راهکارهای غیر عمومی بیان گشته است که یا مختص به خداوند و در پاره-ای مواقع به رسولخدا است و یا مربوط به شرائطی خاص است که جزء استثنائات محسوب می‌گردد و عبارتند از: لعن، عذاب، شماتت و توبیخ، اضلال، تهکم و استهزاء.

مکتب تفکیک از مکاتب معاصر شیعه است که در ابتدا از مشهد مقدس و تفکرات مرحوم میرزا مهدی اصفهانی و نظائر او نشات گرفته است.بررسی و نقد و تحلیل دیدگاه های این مکتب درباره مبانی و روش تفسیر قرآن از آن جهت اهمیت دارد که نظرات پیروان این مکتب در حال حاضر در جامعه رواج داشته و یکی از مکاتب فکری در میان شیعیان در ایران محسوب می شود،ضمن اینکه تاکنون در خصوص دیدگاه های تفسیری این مکتب اثر جامعی تدوین نشده است.این پژوهش با این فرضیه انجام شده است که مکتب تفکیک در حوزه تفسیر قرآن نمی تواند پاسخگوی همه سئوالات باشد و در موارد متعددی روش و مبانی تفسیری این دیدگاه دچار ضعف و نارسایی است.سئوالات اصلی این پژوهش به مباحثی چون مبانی تفسیر قرآن در مکتب تفکیک و نحوه اتکا به این مبانی در تفسیر قرآن و روش بهره گیری این مکتب از منابعی نظیر خود قرآن،سنت،عقل و لغت و ادبیات در تفسیر قرآن و همچنین نگاه مکتب تفکیک به تاویل قرآن اختصاص دارد.نتایج پژوهش حاکی از آن است که مکتب تفکیک روش تفسیری خود را بر اساس تعاریفی که از برخی مقولات نظیر علم،عقل،تفسیر به رای،تاویل و...دارد،بنا نهاده است و این روش تفسیری به دلیل اشکالاتی که در مبانی آن وجود دارد،دارای ضعف های متعددی است.ضمن اینکه نحوه بهره گیری این مکتب از منابع تفسیر قرآن به گونه ای است که گاه برخی از این منابع عملا هیچ اعتبار و حجیتی در تفسیر نخواهند داشت.البته روش تفسیر قرآن در مکتب تفکیک دارای نقاط قوتی نظیر توجه بیش از پیش به احادیث و روایات نیز می باشد.به نظر می رسد مکتب تفکیک باید در موارد متعددی نسبت به روش و مبانی تفسیری خود تجدید نظر نماید،چرا که این روش به هیچ وجه موجب رفع یا کاهشمشکلات موجود در عرصه تفسیر نمی شود و دیدگاه هایی شبیه این دیدگاه در قرون قبلی نیز تجربه شده است.