جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نگارنده می‌کوشد با تکیه بر قرآن و کتاب مقدس به موضوع معادباوری، مرگ، عالم برزخ و اعتقاد به حیات جاویدان از دیدگاه اسلام، یهودیت و مسیحیت بپردازد. وی با تمسک به آیات موجود در این متون مقدس، ثابت می‌کند که اعتقاد به عالم عقبی و جهان پس از مرگ، وجه مشترک ادیان ابراهیمی است. این متون برآنند که مفهوم مرگ، نابودی نیست؛ بلکه نوعی انتقال است. همچنین بنابر این متون، پس از مرگ، حیات همراه با شعور و آگاهی ادامه خواهد یافت. قرآن به‌لحاظ کمیت و فراونی اشاره به موضوع معاد، در صدر قرار دارد؛ اما آیات معاد در کتاب مقدس حجم و در نتیجه محتوای کمتری دارند.

تا پیش‌از زمانۀ ملاصدرا، مباحث نفس در بخش‌های مختلف فلسفۀ اسلامی مطرح می‌شد؛ اما ملاصدرای شیرازی، مباحث مربوط به نفس را از مرحلۀ‌ تکوین تا مرحلۀ بقاء و معاد در بخش جداگانه‌ای جمع‌آوری کرد و به آن مباحث نظم و سامان بخشید. در این گفتار، استاد موسوی ابتدا اهمیت سه‌گانۀ مباحث نفس‌شناسی را از جهت ارتباط آن با خداشناسی، جهان‌شناسی و معادشناسی بررسی می‌کند. او در بخش دوم، ضمن اشاره به بحث تناسخ و آرای معتقدان و منکران، مهم‌ترین نظریات عنوان‌شده در مبحث معرفت نفس را تبیین می‌کند و در پایان نیز به مهم‌ترین آرای ملاصدرا در این زمینه اشاره می‌کند.

هذا كتاب في عقائد الشيعة الأثني عشرية، وقد اخترنا دراستها لأنّ عقائد الفرقة تحدّد كيفيّة توحيدها ربَّها وموالاة إمامها، وكيفية إدراكها لنفسها، وطريقة تنظيم إجتماعها، ووجوه معاملة مخالفيها، وهيئة تصوّرها للآخرة ومصير الناس فيها، فدراسة العقائد بهذا التصوّر تقليبٌ لرؤية كونيّة وبحثّ عن أصلِ الإجتماع ومحورِه وعللِ إختلالِه وأسباب إتزانه وإعتداله. واتخذنا الجدل مدخلاً إلى دراستها، وأردنا به ما جرى بين الإثني عشرية والفرق الإسلامية من إختلاف وحجج ومناظرة، وما خالف فيه الإمام الإمام، وما صحَح به علماؤها آراء نظرائهم وأسلافهم من أهل فرقتهم، وما استعمله الأئمّة وأعلام الفرقة لسياسة الأتباع بتثبيتهم على العقيدة حيناً، وإثارة وجدانهم وأمانيهم تارةً، وتخويفهم وإقصاء بعضهم تارةً أخرى، وبيّنا أن الجدل مناظرةٌ بالكلام، وحرمانٌ من الزكاة ومن التقدّم إلى إمامة الصلاة، وإفتاءٌ بمخالطة المخالف ومقاطعته، ومدافعةٌ للحيرة والشكّ، ومقاومةٌ للإنشقاق، وتبشيرٌ بالشفاعة والجنّة، وتخويفٌ من النار، وسمّينا هذه العمليّة المركبة المستمرّة: "هندسة العقيدة". وساءلنا قول الإثني عشرية إنّ عقائدهم وحيٌ إلهيٌّ وتعليمٌ نبويٌّ وتبيين إمام، ففحصنا عن نشأتها وتكوّنها، وجمعها وتأليفها، وتهذيبها وتصحيحها، وتكرارها وشرحها، وبيّنا أن العقيدة صناعةٌ بشريةٌ نشأت أطواراً، وتأليفٌ كلاميٌّ التأم بالإعتراض على المخالف والإقتراض منه، وتدبيرٌ حاذقٌ ألف بين الخبر والنظر والأسطورة لسياسة الأتباع، وأنّ الغلوَّ والإعتدال صوتان في الفرقة يتناوبان ولا يتنافيان، والتشبيه والتترية مذهبان فيها متداخلان، والجبرَ وحرّيّة الفعل مقالتان بها فاشيتان. وألتزمنا في الكتاب الإستشهاد الدقيق والقصد في التأويل والإنصاف في البيان والإستنتاج، فمن أكبر مقاصدنا أن يكون هذا البحث مدخلاً إلى نقد العقائد الكلاميّة نقداً علمياً، وباعثاً لمن ألِفَ التقليدَ على مراجعةِ نفسه وطلبِ الحقيقة في غير الخضوع والتسليم.

ترجمه ماشینی چکیده انگلیسی: درآمدی در دسترس و جذاب برای فلسفه دین. نوشته شده با تدبیر و وضوح توسط یک فیلسوف برجسته و مشارکت کننده در این زمینه، موضوعات و بحث های کلیدی در فلسفه دین را در زمینه های تاریخی خود قرار می دهد و شرایطی را که منجر به توسعه این رشته شده است را برجسته می کند به موضوعات اصلی می پردازد، از جمله وجود خدا، مشکل شر، مرگ و زندگی پس از مرگ، و مشکل تنوع دینی سرشار از استدلال و در عین حال هرگز مزاحم، بخشی از مجموعه مبانی فلسفه را تشکیل می دهد، که در آن محققان مشهور به بررسی مسائل اساسی و مشکلات اصلی در فرعی اصلی می پردازند. -رشته های فلسفه

اين رساله كه به نام آغاز و انجام نيز شناخته مي شود، در نسخه هاي ديگر تأليف اثيرالدين ابهري دانسته شده است. در يكي از نسخ موجود در كتابخانه مركزي دانشگاه، در بخش معاد (فصل 4) از ابن العربي و مشايخ اشراق ياد شده است. اما در نسخه حاضر تنها نام ابن سينا آمده است. (اشكوري، صادق) در 2 «قسم» است: يكم- در مبدأ، در 7 فصل: 1- برهان واجب الجود، 2- واجب الوجود يكي است، 3- واجب الوجود ؟ قابل صفت هيچ وجودي نيست، 4- واجب الوجود بسيط است، 5- اجسام هيولي جسم يكي نيستند، 6- حركات افلاك طبيعي نيستند، 7- تركيب وجود و كيفيت لزوم كثرت. قسم دوم: در معاد: فصل 1- معاد جسماني، 2- لطلان تناسخ، 3- عدم تباهي نفس، 4- معاد نفس، 6- معجزات و وحي و امام. آغاز كتاب: الحمدلله رب العالمين ... اما بعد بدانك غرض از علم الهي معرفت مبدأ و معادست ...

رساله اي است در بيست فصل در مبدء و معاد . نام مشهور اين رساله آغاز و انجام است ، ليكن در بعضي از نسخه هاي قديمي به نام « مبدء و معاد» آمده ، در مقدمه كتاب از آن به عنوان « تذكرة» ياد گرديده است. با اين كه نام اين رساله در فهرست تاليفات خواجه ديده نمي شود معهذا در نسبت آن به خواجه طوسي جاي ترديد نيست. رساله مشتمل بر بيست فصل است كه خواجه آن را به خواهش بعض دوستان خود تاليف كرده و در آن از آغاز و انجام خلقت و قيامت و بهشت و جهنم و غير آن به روش عرفاني بحث نموده است. در مقدمه گويد: «دوستي از عزيزان از محرر اين تذكره التماس كرد كه نبذي از آنچه سالكان راه آخرت مشاهد كرده اند از انجام كار آفرينش و بدآنچه در كتاب خداي تعالي مسطور است و بر زبان اولياء و انبياء مذكور از احوال قيامت و بهشت و دوزخ و غيري آن ثبت كند بر آن وجه كه اهل بينش بعيان بينند نه بر آن وجه كه اهل دانش بيان مي كنند. فصول كتاب چنين است: فصل اول : در صفت راه آخرت و ذكر سالكانش و اسباب اعراض مهم ؛ فصل دوم : در اشارت بمبدء و معاد ؛ فصل سوم : در اشارت بهر دو جهان ؛ فصل چهارم : در اشارت بزمان و مكان ؛ فصل پنجم : در اشارت بخلايق؛ فصل ششم : در احوال اصناف خلق در آن جهان و ذكر بهشت و دوزخ ؛ فصل هفتم : در اشارت به صراط ؛ فصل هشتم : در اشارت بصحائف اعمال ؛ فصل نهم : در اشارت بطي آسمانها ؛ فصل دهم : در اشارت بوزن اعمال و ذكر ميزان ؛ فصل يازدهم : در اشارت بطي آسمانها ؛ فصل دوازدهم : در اشارت بنفحات صدر؛ فصل سيزدهم : در اشارت بحالها كه در روز قيامت حادث شود ؛ فصل چهاردهم : در اشارت بدرهاي بهشت و دوزخ ؛ فصل پانزدهم : در اشارت بزبانيه دوزخ ؛ فصل شانزدهم :در اشارت بجويهاي بهشت ؛ فصل هفدهم : در اشارت بمنازل بهشت و دوزخ ؛ فصل هجدهم : در اشارت بدرخت طوبي وزقوم ؛ فصل نوزدهم :‌در اشارت بحور عين ؛ فصل بيستم : در اشارت بثواب. اين كتاب غير از «التذكرة» خواجه نصير به زبان عربي است كه در علم هيئت نگاشته شده است.«درايتي» در آن روش تأويل عارفان و فيلسوفان اسلامي كه اسماعيليان در انديشه و پندار ديني خود از آن بهره برده اند بكار برده شده است . طوسي فيلسوف از خانداني دوازده امامي بوده و نزد دانشمندان شيعي امامي پرورده شده و هنگام دانشجوئي «غنية‌ النزوع الي علمي الاصول و الفروع» ابن زهره را نزد سالم بن بدران مصري -در نسخه نوشته -بتاريخ 614 در هفده سالگي خوانده و درجمادي الثاني 619 و در بيست و دو سالگي اجازه روايت همين كتاب را از او گرفته است (اجازات بحار ص 16) و پيداست كه تنها از رهگذر فلسفي چنين روشي را در پاره اي از كتابها مانند اوصاف الاشراف برگزيده بود . مگر اين كه هنگام گرفتاري در درباره اسماعيليان ايران ناگزير شده بود «سير و سلوك» براي مجلس عالي ناصرالحق و الدين بنويسد و در آن از فصول مقدس حسن علي ذكره الاسلام نخستين خداوند الموت (557-561) ياد كند. و همچنين اخلاق ناصري را در 633 براي ناصرالدين ابوالفتح محتشم قهستان در روزگار علاءالدين محمد بن حسن (618-653) بنگارد. و الادب الوجيز لولدالصغير ابن مقفع را براي همان ناصرالدين بپارسي كند و در همين قهستان زبدة الحقائق همداني را براي همو بپارسي در آورد . اين هم گفته شود كه ايوانف روضة التسليم و مطلوب المؤمنين را كه هر دو كتابي است درست اسماعيلي و باطني بنام طوسي بچاپ رسانده است و كتابي هم بنام تحفه و كتابي بنام روضة‌ القلوب بنام او هست؛ گرچه اين روضة القلوب در برخي نسخه ها همچون نسخه سپهسالار بنام بستان القلوب و از سيد شريف گرگاني دانسته شده . اين چهار كتاب روشن نيست كه از طوسي باشد اگر چه تحفه و روضة القلوب بروش اسماعيليان نوشته نشده است . باري اين «آغاز و انجام»‌ از طوسي است و گرچه روش تأويل در آن هست ولي رنگ آئين اسماعيلي ندارد. «محمد تقي دانش پژوه» شامل بيست فصل. 1- در صفت راه آخرت و ذكر سالكان. 2- در اشارت بمبداء و معاد. 3- در اشارت بهر دو جهان. 4- در اشارت بمكان و زمان آخر. 5- دراشارة بحشر خلايق. 6- در ذكر احوال اصناف خلق در آن جهان. 7- در اشارة بصراط مستقيم. 8- در اشارت بصحايف اعمال ... 9- در اشارة بزبانه دوزخ ... 20- در اشارت بثواب و عقاب و عدل او. شامل بيست فصل است .(مير ودود سيد يونسي) آغاز كتاب: ربنا لاتزع قلوبنا بعد اذ هديتنا و هب لنا من لدنك رحمتاً ...... دوستي عزيزتر از محرر اين تذكره التماس كرد كه نبدي از آنچه سالكان راه آخرت مشاهدت كنند از انجام كار آفرينش شبيه بآنچه در كتاب خدايتعالي مسطور است و بر زبان اولياء‌و انبياء ‌عليهم و السلام مذكور از احوال قيامت و بهشت و دوزخ و غير آن ثبت كند بر آن وجه كه اهل بينش بعيان مي بينند نه بر آن وجه كه اهل دانش بيان ميكنند و هر چند اجابت اين التماس متعذر بود بحكم آنكه نه هر چه هست نصيب هر كس است و نه هر چه نصيب كسي است تواند ديد ... اين تذكره از آنچه مراد آن عزيز است قاصر باشد بايد كه چون عذر واضح مؤاخذت نفرمايد .... فصل اول در اشارت بحور عين در اشارت بثواب و عقاب در صفت راه آخرت و ذكر سالكانش و اسباب اعراض مردم از آن و آفات اعراض بدانكه راه آخرت ظاهر است و راه بر آن معتمد و نشانهاي راه مكشوف و سلوكش اسان و ليكن مردم از آن معرضند ... اما سبب آساني سلوك آنست كه اين راه همان راهست كه مردم از آنجا آمده است پس آنچه ديدني است يك بار ديده است ... الي آخر. انجام كتاب: ايشان از ثواب منزه باشند چه دنيا و آخرت برمرد خداي حرام است ، الدنيا حرام علي أهل الآخرة و الآخرة حرام علي أهل الدنيا و هما حرامان علي أهل الله . سبحان ربك رب العزة عما يصفون و سلام علي المرسلين و الحمدلله رب العالمين

رساله ايست فلسفي در معرفت مبدء و معاد. مؤلف خود در ديباچه ميگويد «اين كلمه اي چند است در معرفت مبدء و معاد» و در نسخه شماره 1918 كتابخانه مجلس نام آن «رساله در مبدأ و معاد» ياد شده . اما در پايان نسخه اي از اين رساله كه در كتابخانه ملك است (شماره 5685) نوشته شده «تمام شد كلمات عشره ....» . در ذريعه نيز با همين نام اخير وارد شده . در نسخه ديگري كه در كتابخانه مجلس با شماره 6/639 موجود و از اين نسخه حاضر تازه تر است نيز همين نام آمده و فهرست نگار نيز آنرا با همين نام «كلمات عشره» معرفي كرده است . در ذريعه مؤلف اين رساله شناسانده نشده اما در ذيل نسخه مجلس كه از نسخه ملك كهنه تر است (نسخه ملك مورخ 998 است و نسخه ما در اوايل قرن 10 نوشته شده) تصريح شده كه رساله از اثيرالدين ابهري است و نويسنده فهرست رساله هاي اين دفتر (در پشت برگ نخست دفتر) نيز اين رساله را از اثيرالدين ابهري دانسته است . از اثيرالدين ، اشعار فارسي و مراسله اي بفارسي با خواجه نصير طوسي نقل شده اما از اثر ديگري بنام كلمات عشره يا مبدأ و معاد تاكنون ذكري نديده ام . شيوه فارسي رساله نيز كهنه است و خصائص فارسي عصر اثيرالدين در آن مشهود است ، خاصه آنكه كاتب نسخه ما رسم الخط نسخه اصلي را بيشتر حفظ كرده است اين رساله داراي ده كلمه است و در هر كلمه مسائلي درباره مبدأ و معاد ياد شده و فهرست آنها بطور خلاصه از اينقرار است : كلمه اول-تقسيم وجود و موجود . كلمه دوم-مقولات كلمه سوم-افلاك و مراتب آنها كلمه چهارم-فلك اعظم و لوح و قلم و وجود حركت و حيوة در افلاك كلمه پنجم-عناصر اربعه كلمه ششم-قواي انسان كلمه هفتم-مراتب عقل كلمه هشتم-خير و شر و قضاء الهي . كلمه نهم-قواي نفساني انسان و ترتيب وجودي آنها . كلمه دهم-حال نفس پس از مارقت از بدن و معني بهشت و دوزخ. در پايان هر يك از «كلمات» در زير عنوان «سر» برخي از اسرار و رموز عرفاني و اخلاقي يا فلسفي دقيق و متناسب با موضوع سخن در آن كلمه ياد گرديده . مؤلف از فيلسوفان ديگر ياد نكرده و باستدلال نيز كمتر پرداخته است. يا آغاز و انجام، رساله ايست به فارسي از اثيرالدين ابهري (الذريعة 19/50) در دو بخش: بخش 1: در پنج فصل . بخش 2: در پنج فصل . در نسخه ها به چند تن نسبت داده شده: شهاب الدين سهروردي، اثيرالدين ابهري، مير سيد علي همداني و خواجه نصير طوسي. و ممكن است چند كتاب در «مبدأ و معاد» در 10 كلمه باشد. اين يكي ده كلمه كوتاه است و هر كلمه داراي چند « سر - سر » در اثبات مبدأ و معني معاد كه به التماس دوستي نگاشته شده است: 1- تقسيم وجود و موجود، 2- مقولات، 3- افلاك و مراتب آن، 4- فلك اعظم و لوح و قلم و حركت و حيات در افلاك، 5- عناصر اربعه، 6- قواي انسان، 7- مراتب عقل، 8- خير و شر و قضاي الهي، 9- قواي نفساني انساني، 10- حال نفس پس از جدائي از بدن. در نسخه اي از آن بر فراز صفحه اول اين رساله اين عبارت آمده است « قيل من تصانيف استاد البشر» در دو قسم : 1-در هفت فصل 2-در پنج فصل (محمد تقي دانش پژوه) در ص ع و آغاز رساله از ابهري دانسته شده است ، اين رساله در دو بخش است : نخستين در هفت فصل ،‌ دومي در پنج فصل ،‌ و در «تحقيق مبدء آفرينش» س 2 ش 10 مورخ 1343 خ چاپ شده و نسخه هاي ديگري هم از آن هست مانند 34/2401 از سده 11 و 5/3238 مورخ 1241 و 6/4732 مورخ 962 دانشگاه و 8/281 مهدوي از سده 11 (نشريه 2/62) و 14/5138 مجلس مورخ 57-1024 و الهيات 1/242 ب (1/144) . و سپه 93/912 به نام ابرهي و 2/6747 (5/496) اين يكي جز دو رساله ديگري است به همين نام كه يكي در ده كلمه است ، هر يك داراي يك سر يا بيشتر كه در چهارده رساله چاپ دانشگاه به نام مبدء و معاد اثيرالدين ابهري ( ص 163-174) ديده مي شود ولي نمي دانيم كه از روي چه نسخه اي چاپ شده است ، ش 35/241 دانشگاه با عنوان « قيل من تصانيف استاد البشر» و 3/120 خويي در مجلس به نام كلمات عشره و منسوب به سيد علي همداني (7/236 و 322) و 15/37 مجاميع فارسي طلعت در قاهره مورخ 921 در 140ر-147ر 19 س (1/257 ش 1134) به نام شهاب الدين سهروردي و 13/1918 مجلس (9/605) از سده 9 و 10 به نام اثيرالدين ابهري و 28/5685 ملك مورخ 998 و 6/639 مجلس (2/409) . دومي در سه بخش است يكي در ده و دومي در سيزده سوم در چهار فصل است سپس يك خاتمه ( حقوق ش 57 در مورخ 975 ص 5 فهرست - سپهسالار ش 5/6556 فهرست 3/21 - مجلس ش 4/640 فهرست 2/405)‌ . اينها جز دو آغاز و انجام خواجه طوسي است ، يكي روش اسماعيليان و در بيست فصل دومي در چهار فصل حيوان و نبات و معدن و متفرقات و نوادر وآغاز و انجام ابو الحير محمد تقي بن محمد فارسي در اسطرلاب و جز آغاز و انجام محمد احمدي (فيلمها 1/414) و آغاز و انجام گمنام ديگر ( فيلمها 1/420) . چند آغاز و انجام يا مبدء و معاد ديگر هم هست : از احمد سهرندي و محمد باقر شرف الدين لاهوري و محمد علي شكيب شيرازي و سيد موسي بن فضل الله همداني و سيد شريف گرگاني و گمنام و عزيز نسفي و عبدالرزاق كاشي . (ذريعه 1/35 - فهرست نسخه هاي فارسي 721 و 830 و 839 و 1014 - فهرست فيلمها 1/729) (محمد تقي دانش پژوه) بروش مشايي محض درست مانند هدايه خود او. درآن از مشايخ و حكماي اشراق و محيي الدين اعرابي ورئيس (ابن سينا)ياد شده است . چنين است فهرست مطلبهاي آن . قسمت اول در معرفت مبدا فصل اول در برهان واجب الوجود فصل دوم در توحيد واجب الوجود فصل سوم در تنزيه واجب الوجود فصل چهارم در اثبات معلول فصل پنجم در كثرت عقول فصل ششم در اثبات نفوس فلكي قسم دوم در معاد : فصل اول در معاد جسماني فصل دوم در بطلان تناسخ فصل سيم در بيان آنكه نفس فاسد نشود بعد از خرابي بدن فصل چهارم در معاد روحاني فصل پنجم در كرامات و معجزات و وحي و الهام (محمد تقي دانش پژوه) آغاز كتاب: شكر و سپاس و ستايش مر خداي را كه بر كشنده عقل و جان است و پديد آوردنده زمين و آسمان ]مجلس شورا 2/405[