جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب شریف تذکره فی المبدا و المعاد به بررسی مفصل معاد و قیامت و ثواب و عقاب و بهشت و جهنم و... در باب معاد و آخرت می پردازد که دربردارنده مطالب بسیار با ارزشی است.

«انیس الموحدین» کتابی کلامی به زبان فارسی نوشته ملا مهدی نراقی، در پنج باب اثبات خدا، صفات الهی، نبوت، امامت و معاد می باشد. این کتاب به شیوه استدلالی نوشته شده است. هدف نراقی از تألیف این کتاب، آشنایی شیعیان با مسائل اعتقادی به شیوه­‌ ای استدلالی و برهانی است. او در مقدمه کتاب می‌ نویسد: «باید این علم و معرفت ناشی از دلیل و برهان باشد و از روی تقلید نباشد، لهذا این بی‌ بضاعت را به خاطر رسید که رساله‌ ای در اثبات مطالب مذکوره تألیف نماید و آن را به عبارات واضحه بیان نماید تا کافّه فرقه محقّه - کثرهم اللّه- از این فائض گردند.» این کتاب در پنج باب تنظیم شده است: باب اول: در اثبات خداوند باب دوم: در صفات الهی باب سوم: در باب نبوت باب چهارم: در باب امامت باب پنجم: در بیان معاد

كتاب «مفاهيم القرآن» اثر آيت‌ الله جعفر سبحانی، نخستين تفسير موضوعی قرآن كريم و به زبان عربی می‌ باشد كه در هفت مجلد به نگارش درآمده و به چاپ رسيده است. مفسر در آغاز كتاب با مقدمه‌ ای در اهميت قرآن و تفسير در جامعه اسلامی به بايستگی انقلاب در جهان تفسير اشاره كرده و دانشمندان را از تكرار در شيوه تفسير برحذر داشته است، آنگاه به مباحثی در زمينه نهايت ناپذيری قرآن و سير تطور تفسير و انواع تفسير و روش تفسير موضوعی اشاره كرده است. جلد هشتم این کتاب در مورد معاد در قرآن نوشته شده است.

کتاب «انوار الحکمة» تالیف ملا محمدمحسن فیض کاشانی، گزیده و تلخیص کتاب علم الیقین (یکی دیگر از آثار نویسنده) است. نگارنده در این کتاب در صدد بیان معارف کلامی برگرفته از قرآن و حدیث و حکمت متعالیه برآمده است. فیض در این کتاب در صدد بنیان نهادن علم کلام بر مبنای کتاب و سنت و تبیین آن بر اساس فلسفه می‌ باشد. کتاب دارای چهار بخش اساسی است: بخش نخست: كتاب العلم بالله بخش دوم: كتاب العلم بالملائكة بخش سوم: كتاب العلم بالكتب و الرسل بخش چهارم: كتاب العلم باليوم الآخر.

«ترجمه اعتقادات شیخ صدوق» تالیف محمد بن علی بن بابویه، توسط محمدعلى بن سید محمد حسنى به انجام رسیده است. او این ترجمه را به نام محمد ولى میرزا نوشته است. اعتقادات کتابی است مختصر در علم کلام که در آن اصول اعتقادات شیعه با استشهاد به آیات قرآن و اخبار اهل بیت (ع)، به شیوه روایتى حوزه علوم نقلى، در عباراتى کوتاه گزارش شده است. پس از تألیف این کتاب شرح‌ ها و نقدهایى بر آن نوشته شد که یکى از آنها متعلق به شیخ مفید است. وى کتاب تصحیح الاعتقاد خود را در نقد همین اثر صدوق (ره) نگاشته است. این اثر شیخ مفید هم توسط مترجم فوق ترجمه شده است. و کتاب حاضر متن ترجمه شده، اعتقادات صدوق (ره) و تصحیح الاعتقاد را با هم دربردارد. کتاب شامل چهل و پنج باب است که با مقایسه در کتاب به این نتیجه مى‌ رسیم که مباحث مطرح شده، در اعتقادات به سه دسته تقسیم مى‌ شود. شیخ مفید دسته‌ اى از مباحث را اصلا در کتاب خود نیاورده است. این امر نشان دهنده آن است که آنها را قبول داشته یا اشکالى در آن ها نمى‌ دیده است. در خصوص پاره‌ اى از مباحث، تنها به شرح و توضیح و تفسیر بیشتر آنها پرداخته است و دسته سوم مطالبى است که آنها را نقد کرده یا به کلى ردّ کرده و یا به تصحیح آن ها پرداخته است؛ مانند: صفات خداوند، جبر و اختیار، قضا و قدر، معناى عرش، رجعت، بهشت و جهنّم، عصمت، تقیّه، موحد بودن اجداد پیامبر (ص) و اباحه.

«معرفة المعاد»، یکی از آثار ارزشمند علامه طهرانی بشمار می‌ رود. معاد یکی از اصول عقاید پنج گانه شیعه است و در این زمینه سخنان زیادی گفته شده و کتب فراوانی نگارش یافته است. ایشان با استفاده از آیات قرآنی و اخبار معصومین علیه‌ السّلام و ادله عقلی و مطالب ذوقی کیفیت سیر و حرکت انسان در دنیا و نحوه تبدل و نشأت غرور به عالم حقائق و ارتحال او به سوی خدا را به نحو وافی وافر مطرح کرده‌ اند. مولف همچنین درباره عالم برزخ، نحوه خلقت فرشتگان، نفخ صور، حشر و نشر مردم در صحرای قیامت، حساب و کتاب، میزان، صراط، شفاعت، بهشت و دوزخ بحث مستوفایی به عمل و در خلال مباحث به داستان‌ های جذاب و شیرینی اشاره می‌ کند. این مباحث در حدود ده مجلد خواهد شد که قسمت معاد شناسی از دوره علوم و معارف اسلام را تشکیل می دهد. اهم عناوين و مباحث جلد هفتم عبارتند از: المجلس الحادی و الخمسون: فی حقیقة جهنم، و الصراط و معناه یوم القیامة، المجلس الثانی و الخمسون: فی حقیقة الصراط، و انحصار مصداقه الاعلی بامیرالمؤمنین علیه السلام، المجلس الثالث و الخمسون: صراط جهنم، و الطریق الی الجنة، المجلس الرابع و الخمسون: حقیقة میزان الاعمال یوم القیامة، المجلس الخامس و الخمسون: الانبیاء و الائمة هم میزان الاعمال، المجلس السادس الخمسون: فی کیفیة الحساب یوم القیامة، المجلس السابع و الخمسون: اختلاف طبقات الناس فی یسر الحساب، المجلس الثامن و الخمسون: عمومیة الحساب والسؤال یوم القیامة

بدون تردید معاد جسمانی یکی از چالش‌برانگیزترین مباحث اعتقادی در تاریخ اندیشه کلامی و فلسفی ما است و صدرالمتالهین به یاری اصولی برآمده از نظام فلسفی خود توانسته آن را به کرسی اثبات و تبیین عقلی و فلسفی بنشاند. معاد شناسی ملاصدرا معطوف به اثبات سه مطلب است: اول اثبات عینیت بدن اخروی و دنیوی، دوم اثبات این‌که آخرت از منشآت نفس و ناشی از خلاقیت آن است، سوم اثبات سیر صعودی نفس. مسئله اصلی این مقاله این است که فارغ از همسانی فراوانی که در تصویر معاد جسمانی در آثار گوناگون ملاصدرا دیده می‌شود، شمار اصول مورد استفاده او در این آثار متفاوت بوده و از شش تا دوازده اصل را دربر می‌گیرد. پرسش مهم این است که اصول مورد نیاز صدرا برای تقریر نظریه معاد جسمانی کدام است و چرا تعداد این اصول در آثار صدرا متفاوت است و آیا تفاوت اصولی که در آثار ملاصدرا مشاهده می‌شود ناشی از زمینه خاص بحث در آن اثر بوده یا واقعاً تفاوت اساسی بوده، به تعبیر دیگر آیا با توجه به این اختلاف، تغییری در نظریه معاد جسمانی داده شده است؟ مقاله حاضر درصدد تبیین دقیق این اصول و مقایسه تطبیقی آن در آثار گوناگون ملاصدراست و نتیجه خواهیم گرفت که سر افزایش و کاهش این اصول، در عواملی مانند مختصر یا مفصل بودن کتاب‌های اوست، همچنین توأم و آمیخته بودن چند اصل در برخی آثار ملاصدرا می‌تواند نکته‌ای کلیدی و مهم تلقی گردد.

المحجة البيضاء في تهذيب الإحياء، نوشته مرحوم فيض كاشانى (رض)، بهترين و كامل‌ترين تلخيص و تهذيب كتاب «إحياء علوم‌الدين»، اثر امام محمد غزالى است كه بر اساس مبانى و اعتقادات «شيعه» به رشته تحرير درآمده است. شناخت ارزش و اهميت اين كتاب، منوط به اطلاع از مضمون و محتوا و هم‌چنين نقش«احياء علوم‌الدين» در تفكر اسلامى مى‌باشد. به يقين، در ميان مجموعه‌هايى كه كليت فرهنگ و معارف اسلامى را دست‌مايه تأليف خود قرار داده‌اند، كمتر كتابى همچون «احياء» توانسته است توجه همگان را به خود جلب نمايد. بيان روان، آسان و سليس غزالى در اين كتاب، «احياء» را از كتاب‌هاى هم‌رديف خود، همچون «فتوحات» ابن عربى متمايز ساخته است. همين ويژگى، موجب شده است كه «احياء» در ميان عموم مردم نيز مورد توجه قرار گيرد و جدا از درس و بحث مدرسه‌اى نيز خوانده شود. قطعا كتابى با اين گستره مخاطب، لازم است كه به مطالب درست و صواب اشاره نمايد و از افكار و انديشه‌هاى نادرست و يا حداقل غير اجماعى ميان مسلمانان پرهيز كند. محدث كاشانى، با علم و اطلاع از مرتبت و اهميت «احياء»، به بهترين شكل ممكن با مطالب آن برخورد كرده است و در مجموعه‌اى به وزان اصل كتاب به تلخيص و تهذيب آن پرداخته است. مؤلف، با توجه به قدرت و تسلطش بر علم اخلاق، فقه و حديث، به‌خوبى از عهده اين كار برآمده است. مرحوم فيض، دريافته است كه «احياء» از جهات متعدد زير محتاج پيرايش و ابهام‌زدايى است: - اشتمال بر قصص و روايات عجيب و خرافى كه اهل تصوف در نقل و ذكر آنها بى‌پروا هستند؛ - ابتنا بر فقه و مذاق اهل سنت؛ - بى‌مبالاتى در نقل اخبار و احاديث مجهول و يا ضعيف. اينها از مهم‌ترين مشكلات علمى كتاب به شمار مى آيند، همين مشكلات باعث شده است كه قاطبه «اماميه» از اين كتاب پرهيز نمايند و محدث كاشانى، با اين تهذيب و تلخيص، سعى در از ميان بردن اين بينونت و جدايى، نموده است. محدث كاشانى، خود، در اين باره مى‌فرمايد: «...و كان كثير من مطالبه، خصوصا ما في فنّ العبادات منها مبتنيا علي أصول عامّية فاسدة و مبتدعات لأهل الأهواء كاسدة و كان أكثر الأخبار المرويّة فيه مسندة عن المشهورين بالكذب و الافتراء على اللّه و رسوله(ص) ممّن لا وثوق بأقوالهم مع وجود ما يطابق العقل منها و الدّين في أحاديثنا المرويّة عن أهل العصمة و الطهارة و أهل بيت الوحي و السفارة(ص) ببيان أحسن و طريق أتقن و كان فيه من الحكايات العجيبة و القصص الغريبة المرويّة عن الصوفيّة ما لا يتلقّاه أكثر العقلاء بالقبول لبعدها عن ظواهر العقول مع قلّة فائدتها و نزارة عائدتها إلى غير ذلك من الأمور الّتي كان يشمئز عنها قلوب أهل الحقّ من الفرقة الناجية الإماميّة و ينبو بسببها عن مطالعته و الانتفاع به طباع أكثرهم. فرأيت أن أهذّبه تهذيبا يزيل عنه ما فيه من الوصمة و العيب، و أبني مطالبه كلّها علي أصول أصيلة محكمة لا يتطرّق إليها شكّ و لا ريب، و أضيف إليها في بعض الأبواب ما ورد عن أهل البيت(ع) و شيعتهم في ذلك الباب من الأسرار و الحكم المختصّة بهم(ع). و أختصر بعض مباحثه بنظم فرائده و حذف زوائده لكي يزيد فيه رغبة متناوليه و أفصّل أبوابه الطويلة بفصول قصيرة لئلا يملّ متعاطيه من دون تصرّف في ترتيب أبوابه و فصوله بتأخير ما قدّم أو تقديم ما أخّر و لا في تقرير ألفاظه و عباراته مهما تيسّر؛ لأنها كانت في غاية الجودة و الإحكام و نهاية المتانة و الإبرام...». با همه دخل و تصرف‌هاى فيض، اساس كتاب «احياء» در «المحجة» باقى است؛ به‌گونه‌اى كه تقريبا سه ربع، كاملا حفظ شده است. تنها حذف و تغييرى كه فيض در كتاب‌هاى چهل‌گانه «احيا» داده است، نشاندن كتاب «آداب الشيعة و أخلاق الإمامة» به جای «آداب السماع و الوجد» است؛ آن هم به اين دليل كه «السماع و الوجد، ليس من مذهب أهل البيت(ع)».