جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫نظام احسن از موضوعاتي است که هر انسان صاحب عقل و خرد با آن درگير است و شايد کمتر کسي از خود نپرسد که آيا اين جهان بهترين و کاملترين جهان ممکن است؟ و آيا خداوند نميتوانست بهتر از اين را بيافريند؛ به طوري که هيچ شر و بدي، هيچ نقصان و کاستي و هيچ مرگ و ميري در آن نباشد؟ بر اين اساس، تحقيق حاضر در چهار فصل به تبيين نظام احسن با تأکيد بر ديدگاههاي شهيد مطهري و آيت الله جوادي آملي پرداخته است. به اين منظور، نويسنده از دو طريق اثبات نموده است که اين جهان بهترين جهان ممکن است و وجود جهاني بهتر از جهان موجود، از محالات عقلي است: 1. از طريق برهان لمّي: اگر اين جهان بهترين نظام ممکن نباشد، يا بايد علم خدا ناقص باشد، يا قدرت او نامحدود نباشد، و يا بخل و امراض نفساني ديگر در کار باشد که خداوند نتوانسته يا نخواسته که از ميان جهانهاي ممکن، بهترين جهان و کاملترين جهان را به وجود آورد. نويسنده با ابطال هر سه مورد فوق در مورد خداوند، اثبات نموده که اين جهان کاملترين جهان ممکن است. 2. از طريق برهان انّي: مشاهده اشياي کوچک و بزرگ موجود در اين جهان و ارتباط و شگفتيهاي موجود در بين آنان، ما را به اين نتيجه ميرساند که نظام موجود بهترين نظام است. علاوه بر اين، نويسنده ازمقايسه ديدگاه شهيد مطهري و آيت الله جوادي آملي به اين نتيجه رسيده است که در نوشتههاي ايشان دو تفاوت وجود دارد. تفاوت نخست، مربوط به نوع بيان آن دو ميباشد؛ به طوري که بيان شهيد مطهري آسانتر و عوام فهمتر است و بيان آيت الله جوادي آملي مشکلتر و فلسفيتر است. تفاوت دوم مربوط به ناقص بودن و کامل بودن بيان است. به گفته شهيد مطهري در کتاب «عدل الهي»، ايشان فقط از طريق برهان إنّي وارد شده است؛ زيرا مخاطبين او افراد اهل فن نبودهاند و بر اين اساس، از بيان برهان لِمّي که دير فهمتر است، خودداري نموده است. بر خلاف ايشان، آيت الله جوادي آملي بسيار کاملتر به اثبات نظام احسن جهان پرداخته است.

‫يکي از تحليل‌ها در باره وحي، تجربه ديني انگاشتن آن است. بر اساس اين تحليل، پيامبر گرامي صلي الله عليه و آله و سلم با خداوند متعال مواجهه‌اي داشته و تفسير خود را از آن مواجهه در قالب الفاظي براي ديگران بيان مي‌کند. اين ديدگاه ابتدا در غرب توسط شلاير ماخر مطرح گرديد. او مي‌خواست براي دين پايگاه مستقلي بيابد؛ تا به زعم خودش، از انتقادات علم جديد و عقلانيت انتقادي مصون بماند. پايگاه دين را از کتاب مقدس، استدلال‌هاي عقلي و اخلاق، به قلب و دل دينداران و احساسات و عواطف شخصي آنان منتقل کرد. عده‌اي از روشنفکران همچون دکتر سروش تحت تأثير اين انديشه، ديدگاه‌هاي جديدي در باره وحي ارائه کردند که خلاصه اين نظرات عبارت است از: 1. وحي همان الهام است و الهام از نوع تجربه‌هاي شاعرانه و عارفانه مي‌باشد. 2. وحي همان تجربه ديني است. 3. وحي مولود احساس شخصي پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم است و از سوي خداوند نيست. 4. نفس هر فردي، از جمله نفس پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم الهي است و مي‌تواند منشأ توليد وحي گردد و تنها تفاوت پيامبر با ديگران در اين است که او به الهي بودن نفس خود آگاه است. 5. لفظ و معناي قرآن هر دو، توليد خود پيامبرند و از سوي خدا نيست. 6. شخصيت، فرهنگ و دانش نسبي پيامبر در ارائه مفاد وحي تأثير مي‌گذارد و وحي را خطاپذير مي‌سازد. 7. پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم مضمون وحي را از خداوند متعال دريافت مي‌کند و به زبان، تصاوير و دانشي که خود دارد، به آحاد مردم منتقل مي‌کند. 8. بعضي از جنبه‌هاي دين به طور تاريخي شکل گرفته‌اند و امروز ديگر موضوعيت ندارند. ظواهري از قرآن کريم که با علوم بشري سازگاري ندارند و در پيام بنيادين دين دخالتي ندارند، تأويل پذيرند. 9. البته وي مي‌پذيرد که وحي تنها در مسائل ديني خطاناپذير است؛ ليکن در مسائلي که به جهان و جامعه انساني مربوط مي‌شود، خطاپذير است. 10. دوران مأموريت پيامبر به پايان رسيده؛ اما مجال براي تکرار تجربه ديني وجود دارد. از نظر نگارنده، مهم‌ترين اشکال سروش اين است که وي دليل متقني بر تبيين نظريه خود نمي‌آورد. او در ادامه، نظر آيت‌الله جوادي آملي درباره تفاوت‌هاي وحي و تجربه ديني را مطرح مي‌کند که برخي از آنها از اين قرارند: 1.وحي رسالي همراه با اعجاز و تحدي است؛ درحالي که تجربه ديني چنين نيست. 2.بين اين دو، هم در مبدأ فاعلي فرق است و هم در مبدأ قابلي. 3.در مکاشفات عرفاني احتمال خطا وجود دارد؛ ولي در وحي چنين نيست.

---

---

---

‫مسئله معراج از بزرگترين معجزات پيامبر اسلام (ص) است كه در قرآن كريم به‌صورت اجمال و در احاديث ائمه (ع) به‌صورت مفصل در مورد آن سخن به ميان آمده است و در اصل وقوع آن به علت صريح آيات قرآني و تواتر احاديث، شكي وجود ندارد. و مباحث مطرح شده اختلافي بيشتر حول كيفيت معراج است كه در خواب بوده يا بيداري؟ با روح شريف بوده و يا با جسم و روح صورت گرفته است؟ در پاسخ به اين پرسش‌ها نظرات گوناگوني مطرح شده است كه هر كدام دلايل خاص خود را مي‌آورند. اما آن‌گونه كه از بررسي آراء و نظرات به دست آمده نظرية معراج روحاني و جسماني از همه صحيح‌تر به نظر مي‌رسد. چرا كه صريح آيات قرآني چون سبحان الذي اسري بعيده ليلاً... (اسراء/ 1) كه صفت «عبده» در آن به كار رفته و «عبد» بر روح و جسم هر دو اطلاق مي‌شود و اين كه اگر در خواب باشد ديگر معجزه و محل تعجب نخواهد بود ودلايل متعدد ديگري كه در اين نوشتار به آنها اشاره شده است، دليل بر اين مدعاست. همچنين بايد توجه داشت كه همان‌گونه كه انسان نمازگزار كه معراج است، شهودات معنوي خود را با روح و جانش دريافت مي‌كند و نه با جسم شريفشان پيامبر اكرم (ص) نيز گرچه همراه با جسم شريفشان بوده است، اما همه مشاهدات با چشم سر صورت نگرفته، بلكه اغلب آنها مشاهدات روحاني و با چشم دل مي‌باشد. از‌جمله آنجا كه مي‌فرمايد: ما كذب الفواد ما راي  (نجم/ 11). واژگان کلیدی: معراج پیامبراکرم (ص) ، معراج جسمانی، معراج روحانی، تفسیر قرآن، احادیث اسراء، جوادی آملی، طباطبایی.

---

بی نیازی با عدالتی جامع محقق می شود. تحقق چنین عدالتی فرض داشتن نظریه ای جامع در مورد عدالت است. فرضیه مقاله اکتشاف چنین نظریه ای است که از گزاره های ذیل تشکیل می شود: عدالت واژه ای است اجتماعی، و به معنای استقامت جامعه یا نظام دینی در طریق شرع می باشد. فقیه جامعه اسلامی با توجه به مصالح و مفاسد واقعی قوانین کشور را از طریق ابزارهای مدرن قانون گذاری وضع می کند. خیر و سعادت بر حق و الزام مقدم است. اما خیر و سعادت بشر فقط با عبودیت و الزام های ناشی از شرع بدست می آید. جامعه عادل و متعادل از دیدگاه اسلام با نهادهای ذیل شناخته می شود: حقوق طبیعی و فطری، قانون الهی، برابری، برادری، عقلانیت و مصلحت.

اصطلاح «سیاق» و استفاده از آن در علم تفسیر، در طول تاریخ تفسیر با رشد آرامی مواجه بوده است، ولی در تفسیر المیزان این مفهوم، رشد قابل توجهی پیدا کرده، به گونه‌ای که در هر سوره چندین بار مورد استفاده واقع شده است. در حقیقت سیاق به عنوان یکی از مهم‌ترین اصول و مبانی علامه طباطبایی در استفاده از روش تفسیر قرآن به قرآن است. با این حال در مواردی شاهد آن هستیم که مفسر با چشم‌پوشی از سیاق، آیه را به طور مستقل معنا نموده یا در کنار معنای سیاقی، یک معنای مستقل هم ارائه می‌دهد. این مطلب نه از بی‌قاعده بودن روش، بلکه از وجود برخی ضوابط در نحوه ظهور سیاق و همچنین غلبه «سِباق» بر سیاق حکایت دارد. نکته مهم و قابل تأمل در این میان این است که علامه طباطبایی اگرچه از سباق در برابر سیاق بهره‌مند شده، ولی از این اصطلاح استفاده نکرده است. در مقاله حاضر تلاش شده است تا ضمن اشاره به مبانی روش تفسیری علامه طباطبایی در استفاده از سیاق، با انواع سیاق و شرایط استفاده از آن آشنا شده و در نهایت اصول حاکم بر استفاده از سیاق و سباق در تفسیر قرآن به قرآن استخراج شود.

یکی از بخش های مهم معارف اسلامی، «عبادات» است و «مدیریت عبادات» خود می تواند بخشی از مدیریت اسلامی را تبیین نماید؛ چرا که عبادات هم مانند هر عمل دیگر انسان ، نیاز به اداره و مدیریت دارد. متاسفانه، از این زاویه کم تر به عبادات نگریسته شده است. عبادات در راستای کمال و رشد انسان و بستر تقرب، به عنوان هدف نهایی انسان مسلمان است. تقرب یعنی نزدیکی به خدا و نزدیکی به خدا مستلزم تغییر و توسعه وجودی انسان است و توسعه ظرفیت وجودی انسان، از راه عبادت میسّر است. بنابراین، توجه به عبادت و مدیریت آن، در واقع مدیریت کمال و رشد انسان است و این امر به خصوص در رابطه با عباداتی که جنبه تعقلی آن ها قویتر است، از ضرورت بیش تری برخوردار است.