جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مبحث عدالت از گذشته های دور، شعار سياستمداران و حاكمان و موضـوعی پرچـالش و جذاب برای نظريه پردازی دانشمندان ومكتب های گونـاگون فكـری بـوده اسـت. در ايـن ميان، رالز با نگارش كتاب نظريه عدالت در سـال 1971م سـبب شـكل گيـری رويكـردی گسترده در عرصه های مختلف علمی، مانند فلسفه، اقتصاد و حقوق به انديشه عدالت شـد. رالز بر اين باور است كه اگر دو اصل پيشنهادی وی، يعنی برابری درآزادی های اساسی و اصل تفاوت، بر جامعـه و نهادهـای آن حـاكم شـود، انتظـار شـهروندان از مقولـه عـدالت به درستی پاسخ داده می شود. مطهری نيز در جايگاه يك متفكر مسـلمان و معاصـر، مسـئله عدالت را با درنظرگرفتن مباحث فلسفی، كلامی، فقهی و اقتصادی آن مورد بررسی قـرار داد. وی در نظريه خويش مباحث بديعی را مطـرح كـرده، عـدالت را بـر حقـوق فطـری و طبيعی استوار ساخت. اين مقاله در نظر دارد با روش تحليل فلسفی، آرای اين دو فيلسوف بزرگ عدالت را بـه عنـوان دو نماينـده از دو نحلـه متمـايزِ فكـری ـ ليبراليسـم و اسـلام ـ بررسی و ارزيابی كند. در اين راستا بيشتر بر جنبه برون فقهی (سياست و اقتصـاد ) عـدالت نظر داشته و كمتر به مسائل فقهی و كلامی آن پرداخته است.

قانون عليت بيانگر نظام حاكم بر آفرينش، روابـط پديـدها و دسـتگاه شـناخت اسـت و برای آن نمی توان مبدأ تاريخی تعيين كرد. اين قانون در قرآن پذيرفته شده است. آيات ناظر به عليت را می توان در سه قلمرو تأثير اسباب متافيزيكی، تأثير و تأثر اسباب طبيعی و تأثير و تأثر انسان در نظام هستی دسته بندی كرد. در برخی آيات مسئله عليت با تعبيـر خلقت و در برخی ديگر با تعبير سبب تصديق شـده اسـت. در متـون روايـی نيـز مسـئله عليت، با تعابير خالقيت، سببيت و دلالت تصديق شده است. واژه معلول به طور صـريح در كلام اميرمؤمنان آمده است: «كل قائمٍ فی سـواه معلـول». بـه عقيـده نگارنـده ايـن كلام علاوه بر تصريح اصل عليـت، مـلاك و منـاط نيازمنـدی اشـيا بـه علـت را قيـام و وابستگی به غير معرفی می كند، نه حدوث و امكان. تفسير خاص از مسئله خلق از عـدم توسط امامان شيعه وارد ادبيات كلامی و فلسفی شده و انديشه متفكرانی همانند كنـدی را تحت تأثير قرار داده است.

نصرحامد ابوزيد در راستای ايده تاريخمندی نص، پـرداختن بـه مباحـث مربـوط بـه نـزول تدريجی قرآن از قبيل: مكی و مدنی، اسـباب نـزول و نسـخ را بـرای فهـم قـرآن ضـروری می شمارد. وی با طرح مباحث مختلف اين سه موضـوع و نقـدهايی كـه بـه ديـدگاه رايـج دانشمندان علوم قرآنی در برخی موضوعات دارد، می كوشد از اين سه بحـث بـرای تأييـد تاريخمندی نص يا تعامل نص و واقع بهره بگيرد. در مقاله حاضر ديدگاه هـای وی در ايـن سه موضوع، براساس ديدگاه رايج شيعه، بازخوانی و نقد شده است. نگارنده نتيجه گرفتـه كه هرچند توجه به اين موضوعات در فهم قرآن قابل انكار نيسـت، امـا ادعـای ابوزيـد در تاريخمندی نص را ثابت نمی كند. بسياری از اشكالات ابوزيد به مباحث دانشـمندان علـوم قرآنی در موضوعات فوق، از منظر شيعه، منتفی است؛ هرچند بـا توجـه بـه ديـدگاه رايـج اهل سنت، برخی نقدهای وی، بنيادی و حل نشدنی است

مسئله نسبت ميان تجربه دينی و تجربه اخلاقی هرچند پيوندی وثيـق بـا مسـئله رابطـه ميـان دين و اخلاق دارد، اما غير از آن است و كمتر بدان پرداخته شـده اسـت. نـرمن گيسـلر از جمله كسانی است كه با صـراحت بـه ايـن بحـث پرداختـه و از مغـايرت آن دو جانبـداری كرده است. در اين مقاله ضمن نقد و بررسی ديدگاه گيسلر، ديدگاه هـای ديـويی، جيمـز، شلايرماخر و كييركگور، كه هريك به نحوی كوشيده اند مغايرت ميان اين دو تجربـه را نشان دهند، و گيسلر برای تأييد رأی خويش بدانها استناد كرده، نقد وارزيابی شـده اسـت و در نهايت، وجوه ضعف ديدگاه مغايرت با روايت گيسلر نشان داده شده و اين نتيجه بـه دست آمده است كه بيان گيسلر اتقان لازم برای نفی عينيـت ايـن دو نـوع تجربـه در همه موارد را ندارد.

پرسشِ «وجود چيست » ترجيع بند همه نوشته ها، درسگفتارها و آثار هيدگر است. او در اين پرسشگری به بنياد متافيزيك باز می گردد. در اين بازگشت به ناچار بايد تاريخ متافيزيك را بازخوانی كند. تاريخ متافيزيك از نظر او تاريخ غفلت از وجود و پرداختن به موجودات است. از نظر هيدگر متافيزيك، ايمان صدر مسيحيت و خدای حی و پرشور و سرور ايمان مسيحی را تيره و تار كرده است و خدای متافيزيك خدای مسيحيت نيست و اين، حاصل غفلت از وجودی است كه در تاريخ متافيزيك روی داده است. هيدگر از رهگذر مفاهيمی چون « رويداد از آن خودكننده » و «آخرين خدا » و ...از طريق پرسش از بنيان وجود سعی می كند با يادآوری و تذكر خدا، از بحران نيست انگاری كه غرب بدان گرفتار آمده است، عبور كند.

حقيقت نفس، يكی از مهمترين موضوعاتی است كه از ديرباز مورد توجه بشر واقع شده و ذهن بسياری از انديشمندان را به خود معطوف كرده است. يكی از پيچيده ترين مباحث در اين باره، مسئله تجرد نفس است. هم ترازی خودشناسی با خداشناسی در آموزه های دينی، نشان از جايگاه بس رفيع اين پديده شگفت انگيز عالم خلقت دارد. تأكيد آيات و روايات بر فنای بدن و بقای نفس، مسئله ادراكات، تخيلات، خواب ديدن و از همه مهمتر ماندگاری نفوس و ثواب و عقاب اخروی، فيلسوفان و متكلمان اسلامی را بر آن داشته است كه در حد توان، حجاب از چيستی و هستی اين معمای رازآلود هستی بركشند. در اينكه حقيقت و ماهيت نفس چيست، انديشمندان ديدگاههای مختلفی ارائه كرده اند. پژوهش حاضر با ارائه گزارشی از ديدگاه متكلمان اسلامی و نقد دلايل آنان، در ادامه به بيان دلايل فيلسوفان اسلامی در خصوص تجرد نفس پرداخته است و در نهايت با ارزيابی دو ديدگاه به اين پرسش اساسی پاسخ می دهد كه چرا متكلمان كه وظيفه آنان دفاع از گزاره های دينی است، با توجه به تصريحات نقلی در خصوص تجرد روح، ديدگاه جسم انگاری را درباره روح پذيرفته اند.

از مهمترين موهبت های الهی در نهاد آدمی، عقل است كه به وسيله آن می تواند به شناخت حقايق نائل گردد. از جمله آن حقايق، معارف و احكام دينی است و بر همين اساس است كه عقل در كنار ساير منابع دينی به عنوان حجت و منبعی برای دريافت احكام الهی قرار داده شده است. در اين نوشتار در ابتدا به طور گذرا و اجمالی، مبانی كارآمدی استقلالی عقل در عرصه احكام الهی ارائه می شود و بعد از آن چالش هايی كه به سبب ناديده گرفتن آن مبانی پيش می آيد، مطرح و سپس مورد نقد و بررسی قرار می گيرند. لازم است ذكر شود كه بررسی كارآمدی عقل، اعم از مقام فهم و ادراك است و شامل مقام عمل و بعث و زجر و ... نيز می شود كه در لابلای بررسی و نقد چالش ها به آن پرداخته می شود. هدف نگارنده نشان دادن چشم اندازی از كاربرد و تأثير فی الجمله عقل مستقل در عرصه احكام شرعی از راه نقد و بررسی شبهات و چالشهای مطرح شده در اين عرصه می باشد. در نوشتار حاضر تلاش شده است در بررسی چالش ها از مبانی بعيد شروع و به مبانی قريب ختم شود و نيز از چالش های مربوط به مقام فهم و ادراك عقل تا مقام عمل بر اساس اين ادراك و نيز مقام توانايی اين فهم و حكم عقلی در تأثير بر بعث يا زجر مكلف نسبت به عمل بر اساس آن و ... اقدام شود و مهمتر آنكه اين چالش ها به صورت زنجيره ای و پلكانی و مرتبط با هم مطرح شده اند؛ به نحوی كه بدون پاسخگويی به يكی از آنها نمی توان قدم در مرحله بعد گذاشت.

در مواجهه با بحث رابطه علم و دين، رويكردهای مختلفی ميان فيلسوفان دين، رايج است. در مجموع می توان چنـد دسـته را مهـمتـرين رويكـرد دانسـت كـه از آن جملـه رويكـرد تعارض محور، رويكرد تمايز محور و رويكـرد تكامـل محـور ـ هركـدام شـامل تعـدادی از نظريات ـ می باشد. اين مقاله در صدد است تا رويكرد تعارض محور را به دو گونه تبيـين و سپس نقد كند. در گونه اول، تلاش بر ايـن اسـت كـه نگـاهی معرفـت شـناختی بـه مسـئله تعارض افكنده شود و از اين منظر ارزيابی گـردد. در گونـه دوم، ابتـدا مصـاديق مختلـف درباره نظريات تعارض محور ذكر می شـود. از طرفـی نظريـاتی ماننـد نظريـه ماترياليسـم و امپرياليسم علمی و از طرف ديگر نظرياتی ماننـد اصـالت نـص در كتـاب مقـدس، تحكـم برخاسته از كليسا و ...، نقل و سپس نقد و بررسی می شود.