جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عرفان‏ شناسی یکی از راهبردهای بنیادین دوره جدید و نیازهای کنونی جامعه اسلامی - انقلابی در حال تکوین تمدن نوین اسلامی است. اندیشیدن درباره عرفان اسلامی و تولید فلسفه عرفان اسلامی، برآمده از درک و دردهای عمیق و از اضلاع مهم منظومه اندیشه‌ای استاد مطهری; است؛ وی که به اهمیت فلسفه‌های مضاف و ضرورت تولید آنها به‏ ویژه در فلسفه اخلاق اسلامی، فلسفه دین اسلامی، فلسفه تاریخ اسلامی و... به‏ طورکامل پی برد و در گفتارها و نوشتارهای حکیمانه و آینده‌ نگرانه‌اش از جمله «وظیفه‌های اصلی و کنونی حوزه‌های علمیه» به آنها اشاره کرد. اکنون پرسش این است که استاد شهید در فلسفه عرفان اسلامی چه بینش و گرایشی داشت و عرفان اسلامی را در معانی، مبانی و ساز و کار سلوک تا شهود چگونه بیان و تبیین کرده و نظر و نظریه‌هایش چیست؟ نوشتار پیش رو به برخی از موارد یادشده پاسخ داده و فرضیه تولید فلسفه عرفان اسلامی را به صورت دلالت‌های تطابقی، تضمنی و التزامی از میان آثار نوشتاری و گفتاری استاد مطهری جست‌وجو کرده است.

بدن عنصری، روح بخاری، بدن مثالی و بدن اخروی مراتب گوناگون جسم انسانی هستند که در مقاله حاضر دیدگاه ملا صدرا درباره آنها بررسی می‏ شود. آنچه صدرا درباره روح بخاری گفته است، همانند رأى فیلسوفان پیشین است و دیدگاه‏های خاص وى بیشتر در حوزه بدن عنصری و مثالی و اخروی قابل پیگیری است. نظر صدرا در باب بدن عنصری و نحوه حضور صور مختلف در آن – که بر مبنای حرکت جوهری اشتدادی صورت گرفته است- دیدگاه مبتکرانه‏ ای از ارتباط ساحت‏ های مادی و مجرد انسان ارائه می‏ دهد. اما دیدگاه او در خصوص بدن مثالی و اخروی در مقایسه با روح بخارى و بدن عنصرى، دیدگاهی بحث‏ برانگیز تر بوده، درنتیجه نیازمند بررسى دقیق و مشروحی است که بتواند سؤالات و ابهام‏ های مطرح‏ شده را به‏ خوبى روشن سازد. مقاله حاضر با بررسی آثار گوناگون صدرا در این خصوص، تلاش می‏ کند تصویر روشنی از دیدگاه وی در این زمینه ارائه نماید و بدین ترتیب به اشکال‏ های موجود، پاسخ درخوری دهد.

این پژوهش نظریه «زبان رؤیایی قرآن» را بررسی و نقد کرده است. پیش از هر چیز عناصر اصلی و مبانی نظریه مذکور و نیز ادلّه آن را به‏روشنی و اختصار تبیین نموده، آن‏گاه به بررسی، نقد و بیان تهافت‏ها و اشکالات آن همّت گماشته است. دیدگاه مذکور با اتخاذ مبناهایی چون تأثیرپذیری قرآن از فرهنگ عصر نزول- و به عبارت دیگر زبان قوم- و طرح ادلّه‏ای مانند منقولات و مأثورات تاریخی، ساختار و متن قرآن و وجود تناقض در آیات، کوشیده است زبان قرآن را «زبان رؤیا» و فهم آن را نیازمند تعبیر و خواب‏گزاری معرّفی نماید. از واکاوی آن مبانی و بررسی این ادلّه به دست می‏آید که اندیشه «زبان رؤیا» رؤیایی بیش نیست و قرآن هرگز زبان خواب را بر نمی‏تابد. تحقیق حاضر بر شیوه تحلیلی توصیفی و استفاده از منابع مکتوب سامان یافته است.

واقع‏ گرایی و معرفت ‏بخشی گزاره‏ های متافیزیکی، دینی و اخلاقی از مسائل چالش‏ بر‏انگیز میان پوزیتیویست ‏ها و دین‏ باوران در چند دهه اخیر است. مناقشه در صدق این سنخ قضایا به فلسفه علم پوزیتیویستی ارجاع می‏شود که مناط اثبات هر نوع واقع را وابسته به تحقیق تجربی نمود. واقع چیست؟ واقع‏ گرایی چیست و پارادایم ‏های آن کدام است؟ منطق و مناط اثبات صدق گزاره‏ های گوناگون چیست؟ در این مقال ضمن بیان مفهوم واقع‏ گرایی، یعنی اذعان به واقعیت‏ های مستِقل از فاعل شناسا واشاره به پارادایم ‏های واقع ‏گرایی، واقع‏ گرایی انتقادی نقد می‎شود و از واقع‎گرایی خاص، یعنی دیدگاهی که متعلق شناخت را غیر از فاعل شناسا دانسته، سهم عین و ذهن را به تناسب در معرفت ملحوظ داشته، بر جامعیت مبادی معرفتی اذعان و علم را بر اساس سنجه‏پذیری به قطعی و معتبر تقسیم کرده و بر کمال‏پذیری معرفت انسان باور دارد، حمایت می‏شود. آن‏گاه با اشاره به تنوع گزاره‎ها و تکیه بر مفهوم واقع- در هر مورد به تناسب خود- و همین‏ طور تبیین معیار صدق و فلسفه علم مبتنی بر تطابق گزاره با واقع یا خارج و نظر به اینکه هر نوع گزاره متضمن نوعی خاص از واقعیت است، این رویکرد تأیید می‏شود که «هر نوع واقعیتی منطق خاص خود» و «شرایط صدق» مناسب خود را دارد و نمی‏ توان منطق اثبات گزاره ‏های تجربی را بر تمامی گزاره‏ ها تعمیم داد. بر اساس معیار فوق، روش تحقیق در «گزاره‏ های دینی» و اثبات صدق آنها نیز به حسب نوع گزاره معلوم می‏شود.