جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

درباره اين موضوع كه آيا اخلاق در مقام اجرا و عمل وابسته به دين است؟ و بـه عبـارت ديگـر، آيـا بـرای اخلاقی عمل كردن، غير از علم به اخلاق، دليل و انگيزه ديگری لازم است و آيـا آن انگيـزه، انگيـزه دينـی است يا بايد باشد و يا اينكه لزوماً نبايد انگيزه دينی باشد و انگيزه هـای ديگـر نيـز كـافی انـد؟ ديـدگاه هـای مختلفی مطرح شده است كه در مجموع می توان آنها را به دو ديـدگاه موافـق ومخـالف دسـته بنـدی كـرد. ديدگاه مخالف كه از آن كانت و پيروان اوست، معتقدند نه تنها دين نمی تواند هيچ كمكی به اخلاقی شدن اعمال بكند، بلكه دخالت دين به آن آسيب نيز می رساند از طرف ديگر، ديدگاه موافق مدعی است كه تنها دين می تواند اين خلأ موجود بين علم وعمل را پر كند. آنها معتقدند خداباوری علاوه بر اينكه التزام آدمـی به ارزش ها را تقويت كرده و گسترش می دهد، می تواند ارزش های نوی را نيز به وجود آورد. ايـن ديـدگاه را هم می توان در ميان فلاسفه اخلاق غربی پيدا كرد و هم درميان فلاسفه اخلاق اسلامی.

نظريه و روش پديدارشناسی، در پی بحران های فلسفی در غرب توسط ادموند هوسرل پديد آمد. وی كه بـر آگـاهی و كـنش و الـزام هـای فرهنگـی تأكيـد داشـت، در تـلاش بـود تـا خـود را از پيشفرض ها وتبيين های رايج رها كرده و شيوه ای برای شهود معانی ذاتی ارائـه دهـد. او در ايـن راستا كوشيد تا با به تعليق درآوردن رويكرد طبيعی كـه بـه نظـرش سرچشـمه كژانديشـی اسـت، به صورتی از آگاهی ناب نائل آيد. آلفرد شوتس كه دنباله رو اين نگاه و روش بود نيز سعی كرد اين نظريه را از فلسفه به جامعه شناسی آورد و نوعی پژوهش توصيفی درباره پديده های بيرونی به صــورت غيرتجربــی ارائــه دهــد. مفــاهيمی كــه وی در ادبيــات نظريــه خــود وارد كــرد، توجــه جامعه شناسان را به خود معطوف كرد. اين نظريه علی رغم برخی انتقاداتی كه به آن وارد است، به برخی دستاوردهای نظری كه در انديشه اسلامی دنبال می شود، از جمله تعليق و در پرانتز گذاشتن جهان طبيعی، تصوير ديالكتيك از فرد و ساختار و...، نزديك است؛ اما از جهاتی هم تفاوت های مبنايی را می توان مشاهده كرد.

ظهور ابتدايی آيات مربوط به داستان حضرت آدم و صدور نهی الاهی از نزديك شدن به «شجره» و فريفته شدن آدم و همسرش از وسوسه های شيطانی و تناول از «شجره منهيه» كه بـه بيـرون شـدن آندو از بهشت و هبوط به زمين انجاميـد، بيـانگر وجـود لغـزش از آدم اسـت. از سـوی ديگـر، لغزش ناپذيری پيامبران الاهی و دامنه عصمت آنها از ديرباز مورد توجه مفسران و ساير انديشوران شيعه و سنی بوده و به تحليل و تبيين اين آيات پرداخته اند. اين مقاله درصدد برآمد تـا توجيهـات مختلف از مفسران فريقين را درباره آيات مورد نظر، نقد وبررسی كرده و سرانجام نظريـه برخـی از مفسران مبنی بر ارشادی بودن «نهی» را با توجه به شواهد موجود در آيات قرآن، راه حل مناسب و مورد تأييدی برای تبيين عصمت و لغزش ناپذيری اين پيامبر الاهی، يافته است.

بيان پذيری ذات خداوند از جمله مباحثی است كه در آن اختلاف زيادی وجـود دارد. برخـی بـر آن اند كه ذات بيان پذير نيست؛ اما به نظر می رسد بر اساس مبـانی هسـتی شـناختی ابـن عربـی ذات، بيان پذيراست. بيان پذيری ذات، ثمرات فراوانی دارد و نگاه آدمی را به خـدا ومجموعـه معـارف ناظر به خدا دگرگون می كند. در اين نوشتار، ابتدا انديشه بيان پذيری ذات مطرح می شود و با بيان مبانی هستی شناختی آن، نظريه بيان پذيری ذات اثبات می گردد و پس از آن، به ثمرات اين نظريـه اشاره می شود. سپس، به تلقی ای اشاره مـی كنـيم كـه بر اسـاس آن، ابـن عربـی ذات را بيـان ناپـذير معرفی می كند و با نقد آن، اين انديشه را نمی پذيريم. در انتها، به ثمرات اين بحث اشاره می كنيم

اين نوشتار عهده دار تبيين، بررسی و نقد مفهوم خدا در تفكر كشيش و متالّه معاصر بريتانيـايی، جـان مك كواری (متولد 1919 (است. مك كواری ديدگاه های خود در الهيات فلسفی را بـر مبنـای تفكـر وجودگرای (اگزيستانسياليست (نام آشنای آلمانی، مارتين هايدگر پايه ريزی می كنـد. وی مـی كوشـد از ظرفيت های تفكر هايدگر كه ذاتاً دينی و حتّی به معنای متعارف «الهياتی» نيسـت، الهيـاتی دينـی را طرح ريزی كند. بنابراين «هستی» در تفكر هايدگر را با «خدا» تطبيق می دهد و الهيـات وجودگرايانـه (اگزيستانسياليستی) خود را توليد می كنـد. حاصـل تـلاش وی اگـر چـه از جهـت الهيـاتی ارزشـمند است، ليكن دو نقد از منظر حكمت اسـلامی بـر آن وارد اسـت: اولا،ً ديـدگاه مـك كـواری دربـاره «هستی» آنگاه كه هستی و خدا را يكی می داند، بـا دشـواری رو بـه رواسـت. ثانيـاً،وی آنگـاه كـه می كوشد نسبت هستی و خدا را تبيين كند، با خلط ميان مفهوم و مصداق هستی مواجه اسـت. امـا در حكمت اسلامی ضمنِ اينكه «وجود» و خدا يكی نيستند، مـرز ميـان مفهـوم و مصـداق وجـود دقيقـاً مشخص و بر اين اساس، نسبت وجود و خدا دقيق تـر،آسـان تـرو فهـم پـذير تر تبيـين مـی شـود. ايـن مطالب، مبناهايی مهم برای نقـد ديـدگاه مـك كـواری را فـراهم مـی آورد. در ايـن نوشـتار بـه ويـژه ديدگاه های ابن سينا و صدرالمتألهين درباره وجود مورد توجه است.

درميان تعاريفی كه از معناداری زندگی ارائه گرديده است، هدفمند بودن، عامل اصلی در معنـاداری زندگی لحاظ گرديده است. هدفی كه عدم شناخت درسـت آن و بـه دنبـال آن، نبـود برنامـه ای بـرای رسيدن به آن، انسان هايی را دچار پوچی وبدبينی نمـوده اسـت. درميـان متفكـران اسـلامی ملاصـدرا به عنوان انديشمند يكه در مكتب اسلام پرورش يافته است، نظامی را پيشروي ما قرار می دهد كه در آن، رابطه انسان با مبدأ و عالم هستی به خوبی تبيين شده است. در حكمت متعاليه با الهام از آموزه هـای دينی يك نوع پيوستگی ميان انسان، خدا و هستی وجود دارد كه وجود خداوند هدف و غايت نهـايی عامل اصلی اين پيوستگی تلقی می گردد. در انديشه صدرا، فهم درست اين رابطه معنـا دار وتـلاش در اين راستا كليد معناداری زنـدگی انسـان مـی باشـد. سـورن كـی یركگـور( -1855) (Kierkegaard. S 1813 (پايه گذار مكتب اگزيستانسياليسم نيزاز جمله متفكران مسيحی است كه غايـت و هـدف اصـيل زندگی را در درون مسيحيت جست و جو می كند. وی با رويكردی انتقادی به مسيحيت موجود و با نقد روش عقلانی در حوزه دين به دنبال دستيابی به زندگی معنادار است؛ چرا كه وی ساحت دين را فراتـر از ساحت عقل می داند ومعتقد است انسان تنها زمانی می تواند به زندگی اصيل يا معنادار نائل شود كه با سيری انفسی وجود خاص خود را كه همانا اگزيستانس است، دريابد. به بـاور وی از آنجاكـه انسـان موجودی مختار و آزاد است،در انتخاب زندگی خود نيز ناگزير از انتخاب است. ازاينرو،در جهـت معرفی زندگی اصيل يا معنادار به تبيين مراحل زنـدگی مـی پـردازد. كـی یركگـور زنـدگی معنـادار را مرادف با زندگی دينی يا ايمانی در نظر می گيرد و شرط اصلی زنـدگی معنـادار را دسـتيابی بـه ايمـان شورمندانه به خداوند می داند. در اين مقاله تلاش گرديده است تا انديشه های اين دو متفكر مسلمان و مسـيحی در رابطـه بـا انسان و معناداری زندگی او با نگرشی تطبيقی مورد بررسی قرار گيرد.

در فاصله سالهای 2002م/1381ش تا/2012 م/1390ش، چندين مباحثه حضوری و مكاتبـه علمی ميان مؤلف اين مقاله و پرفسور جان هيك، رخ داد. اصليترين بخش اين مـذاكرات و مكاتبات انتقادی ده ساله، نقد تفصيلی بر نظريه ی پلوراليسم دينی است كه به درخواست آقای هيك نوشته و برای وی ارسال شده است و جان هيك نيز پاسخ اجمالی آن را نوشته و برای مولف اين مقاله فرستاده است. مقاله ای كه در ذيل می آيد، حاوی بخش نخسـت از مجموعـه نقد محقق بر نظريه جان هيك است كه برای نخستين بار منتشر مـی گـردد؛ مؤلـف بـا طـرح ابهامات مفهوم شناختی در كلمات كليدی ماننـد «پلوراليسـم دينـی»، «نجـات»، «امـر غـايی»، «دين»، «سنت دينی» و...، نظريه ی جان هيك را زير سؤال برده است.