جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم کتاب رستگاری بشریت است که به قلب پیامبر(ص) القاء گردید تا موجبات هدایت انسان‏ها فراهم گردد. ازاین‏رو لازم است قرآن، مورد عنایت ویژه قرار گیرد تا انسان را در مسیر هدایت الهی به کمال مطلوب برساند. یکی از ابعاد مهم برای درک مضامین قرآنی، بررسی نقش آیات متشابه در هدایت بشر است. در این پژوهش، جایگاه ابتلاء در رشد و تعالی انسان با محوریت آیات متشابه بیان شده و به نظریاتی از دانشمندان علوم قرآن پرداخته است تا حقایق روشنی در این مورد پدیدار گشته و غبار ابهام و شبهه نسبت به بی‌‏فایده بودن این آیات یا فتنه‏‌انگیزی آن برطرف گردد. روش پردازش اطلاعات در این پژوهش، به‌‏صورت توصیفی _ تحلیلی بوده و با مراجعه به منابع کتابخانه‌‏ای، نرم‍‌ ‏افزارهای قرآنی، آثار، نشریات و ... به گردآوری اطلاعات پرداخته شده است. نتیجه اینکه با توجه به جایگاه ویژه‏‌ای که این آیات در ابتلاء و ارتقاء درجه انسان دارد و باعث کمال او می‏‌گردد، شبهه بی‏‌فایده بودن و فتنه‌‏انگیزی این آیات، از اساس باطل است؛ .زیرا از حکمت‏های وجود این آیات، الزام مخاطبان قرآن در رجوع به مفسران خاص، آشکار شدن مراتب ایمان و شناسایی افراد مؤمن است

کتاب بررسی تطبیقی آموزه توحید و شرک از دیدگاه مفسران فریقین، پنجمین کتاب از سلسله‏ پژوهش‏های تفسیر تطبیقی به قلم حجت‏الاسلام دکتر فتح ‏‏الله نجارزادگان است که اولین­بار در زمستان 1400 شمسی از سوی نشر پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‏ها(سمت) و پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی در قالب 374 صفحه به زیور طبع آراسته شد. این کتاب از پنج بخش تشکیل شده است: بخش اول: کلیات آموزه توحید و ضرورت پژوهش؛ بخش دوم: توحید و شرک ذاتی و صفاتی؛ بخش سوم: توحید و شرک ربوبی؛ بخش چهارم: توحید و شرک الوهی؛ بخش پنجم: توحید و شرک عبادی. نویسنده در بخش­های سوم و چهارم (توحید و شرک ربوبی، توحید و شرک الوهی) آراء خاص وهابیت را تبیین و نقد می‏کند.

ابن­ تیمیه در کتاب منهاج السنه، تمام تلاش خویش را در نقد و نقض فضائل امیرالمؤمنین(علیه السلام)، مصروف داشته است. فضیلت مُواخات و ایجاد پیوند برادری میان پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) و امیرالمومنین(علیه السلام) از جمله فضائلی است که مورد نقد وی قرار گرفته است. در اندیشه ابن­تیمیه، این فضیلت متکی بر احادیث جعلی بوده و در نتیجه، فاقد اعتبار است؛ در حالی­که تفحص در آثار اهل­تسنن، بیانگر دیدگاهی برخلاف ادعای ابن­تیمیه است. محدثان و عالمان اهل­سنت، ماجرای مُواخات میان صحابه و مُواخات حضرت رسول(صلی الله علیه وآله) و حضرت امیر(علیه السلام) را با اسناد معتبر، در آثار خود نقل نموده­اند. این مسئله در میان جمعی از حدیث­شناسان متقدم و معاصر اهل­سنت، به قدری ثابت بوده که در توصیف امیرالمومنین(علیه السلام) از صفت «أخو الرسول» استفاده نموده ­اند که در این مقاله، به تعداد قابل ملاحظه­ای از این افراد اشاره شده است؛ از این­رو، ادعاهای ابن­ تیمیه علاوه بر اینکه کذب می­باشد، در تقابل با افکار و آراء عموم اهل­ تسنن قرار دارد.

یکی از سیاست‏های وهابیت در چند دهه اخیر، وام گرفتن از دیگر علمای اهل سنت در توجیه مبانی فکری‏شان است. آنان در این زمینه، تلاش‏های زیادی کرده‏اند. ابن‎کثیر دمشقی از جمله علمایی است که وهابی‏ها برخی از عقایدشان را به او نسبت می‏دهند. وهابیت، مدعی همسانیِ خوانش خود از توحید ربوبی مشرکان با این عالم اهل سنت است و در این زمینه به برخی از آراء و نظریات ابن‎کثیر استناد می‏کند. او مانند دیگر علمای اهل سنت به شرک ربوبی مشرکان، معتقد است و در این زمینه، نصوص فراوانی از وی وجود دارد. وهابیت با استناد به برخی عبارات ابن‏کثیر، قبول توحید ربوبی مشرکان را بر اساس دیدگاه وی مطرح می‏کند؛ ولی برداشت وهابی‏ها از سخنان وی، ادعایشان را ثابت نمی‏کند و نمی‏توان به آن معتقد شد.

ابن­عثیمین معتقد است که تأویل صفات خبریه، تحریف آیات و روایات محسوب می‌شود و سلف صالح، دست به تأویل صفات خبریه نبرده­اند؛ همچنین تأویل این صفات، منجر به مخالفت با ظاهر آیات و روایات می­شود. حال آنکه مؤولین، ظاهر آیات و روایات را حجت می­دانند؛ اما در مورد صفات خبریه معتقدند، اگر این صفات را تأویل نبریم، منجر به قبول جسمانیت خداوند می­شود؛ گذشته از آنکه، ادلۀ نقلی و عقلی فراوانی نیز، مؤید تأویل صفات خبریه هستند. همچنین برخی از سلف صالح نظیر ابن­عباس نیز، دست به تأویل صفات خبریه برده­اند و بسیاری دیگر نیز با ترسیم مبانی توحید و خداشناسی، راه را بر عدم تأویل صفات خبریه بسته­اند. البته ابن­عثیمین نیز معتقد است، اگر تأویل صفات خبریه بدون دلیل باشد، تحریف خواهد بود که این سخن بدین معناست که اگر تأویل این صفات، به­سبب وجود ادلۀ قطعیه باشد، تحریف محسوب نمی­شود.

از نخستین روزهای پدیدارشدن آیین دعوت محمد بن عبدالوهاب تا کنون، وی و هوادارانش خودمختارانه از نام‏ها و لقب‏های مدح‏آمیزی برای معرفی خود استفاده کرده‏اند. موحدان و اهل توحید، اهل اسلام و مجاهدان، برخی از مهم‏ترین نام‏ها و القابی است که آنان برای معرفی خود برگزیده‏اند. بررسی زمان آغاز، میزان رواج، معنا و هدف محمد بن عبدالوهاب و هوادارانش از این نام‏ها امری مغفول و بر زمین مانده است که توجه به آنها حاوی نکات و فواید مهمی است. این مقاله سعی دارد، این مطالب را بکاود.

اخوان ­المسلمین و وهابیت در برخی تحلیل­ها، دو جریان همگرا هستند. با بررسی آثار اصلی اخوان در مورد عقیده و منهج و سیاست­های کلی حاکم بر این جریان، معلوم می­شود که این همگرایی، چندان قابل­دفاع نیست. در این نوشتار سعی شده است با روشی توصیفی_تطبیقی، ویژگی‌های متمایز اخوان‌المسلمین از وهابیت، در چهار محور اندیشۀ توحیدی، اندیشۀ تکفیری، اندیشۀ تقریبی و اندیشۀ سیاسی بررسی شود؛ بر اساس این نوشتار تطبیقی، اخوان‌المسلمین و وهابیت در این چهار محور تفاوت‌های بنیادی دارند؛ در حالی­که وهابیت جریانی ضد تقریب، تکفیری، مخالف با اسلام سیاسی و دارای برداشتی متفاوت از توحید و شرک است؛ اما اخوان، جریانی تقریبی، ضد تکفیر، معتقد به اسلام سیاسی و ملتزم به نظریۀ جمهور مسلمانان در توحید و شرک است.

کتاب «بررسی رویکرد ابن‌‌تیمیه درباره تعارض عقل و نقل» توسط جناب آقای «رحمت‌‌اللّه رضایی» در ارتباط با نقد ابن‌‌تیمیه در دو جلد نوشته شده و از سوی «انتشارات محبین» شهر قم، در سال 1399ش منتشر شده است است. جلد اول، اختصاص به مباحث نظری «تعارض عقل و نقل» و جلد دوم، ناظر به مباحث کلامی است. جلد اول این کتاب در 454 صفحه، متشکل از نُه فصل و یک نتیجه می‌باشد و گزارشی که می‌خوانید، از جلد اول این کتاب است. این کتاب از دیدگاه نگارنده‌ی گزارش، کتابی بسیار ارزشمند برای محققین، در زمینه شناخت سخنان ابن‌‌تیمیه و نقد و بررسی آن می‌باشد؛ چراکه نویسنده محترم کتاب به‌‌خوبی مواضع ابن‌‌تیمیه را تبیین و نقد کرده است.

مکان­دار بودن خداوند، یکی از مصادیق صفات خبری است که ظاهرگرایان، از ظاهر برخی آیات و روایات برداشت کرده­اند. حدیث جاریه یکی از این روایات است که گروهی مانند جریان­ مدعی سلفی­گری، بر اساس ظاهر آن، در آسمان بودن خداوند متعال را برداشت کرده­اند. مسئلۀ اصلی برای نگارنده این مقاله، چگونگی استدلال عالمان متسلف، برای در آسمان بودن خداوند سبحان، بر اساس حدیث جاریه، بوده است؛ از این­رو، نظرات چهار عالم تأثیرگذار در این جریان (ابن­تیمیه، بن­باز، البانی و ابن­عثیمین) را به روش کتابخانه­ای و با جست­و­جوی عبارت «فی السماء» در تمامی کتاب­های آنان، جمع­آوری و سپس شیوه­ی استدلال آنها را تحلیل و نقد کرده ­است؛ پس از آن، برای اثبات خطای ظاهرگرایان در نپذیرفتن مجاز و تأویل، آیاتی از قرآن­کریم و روایاتی از پیامبر6 را ارائه داده که حدیث جاریه با آنها معارض است.

توحید ربوبی یعنى باور به اینکه تنها خداوند متعال است که می­تواند، مستقل و بدون نیاز به هیچ‌گونه اذن و اجازه‌اى، در تمام شئون مخلوقات و کلّ جهان هستی تصرف کرده و آ‌نها را تدبیر و اداره نماید. وهابیت برای زیر سوال بردن ایمان سایر مسلمانان، آنان را با مشرکان زمان جاهلیت قیاس نموده و مشرکان را موحد ربوبی معرفی نموده‌اند؛ در حالی­که پذیرش چنین امری، مستلزم تعارض­های جدی با مبانی عقلی و قرآنیِ پذیرفته­شده توسط وهابیت می­باشد. در این پژوهش، با بررسی دقیق آیات قرآن کریم و تحلیل عقلی، روشن می­گردد که پذیرش اعتقاد مشرکان به توحید ربوبی با اموری مانند وجود تلازم میان ربوبیت و الوهیت، و اختلاف میان اقرار و ایمان و فطری بودن سایر معارف دین، از جمله الوهیت در تعارض خواهد بود؛ بنابراین ادعای وهابیت، مبنی بر اینکه مشرکان موحد ربوبی هستند صحیح نیست؛ در نتیجه، قیاس مسلمانان با مشرکان نیز، قیاس منتجی نخواهد بود.