جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

وهابیت مهمترین چالش جهان اسلام در سه قرن اخیر است که با تکفیر مسلمانان، امت اسلامی را چندپاره کرده و فرصتی برای دست‌اندازی دشمنان اسلام فراهم نموده است. آنان با شرک‌انگاری برخی امور از قبیل استغاثه، استشفاع و نذر، مسلمانان را بدتر از مشرکان عصر نزول توصیف می­کنند. این سخن وهابیت برگرفته از مبنای فکری آنان در تعریف عبادت است که با دست بردن در آن، قصد و نیت را از تعریف عبادت خارج کرده و بسیاری از امور را به­صرف تشابه ظاهری با افعال مشرکان، در زمره امور شرکی به­شمار آورده­اند. در این مقاله، با مراجعه به روایات اهل­بیت(، دیدگاه وهابیت درباره مفهوم عبادت مورد نقد و بررسی قرار می­گیرد و از این رهگذر، ثابت می­شود که ائمه معصومین(، عبادت را بر دو رکن استوار دانسته­اند؛ اول، خضوع و اطاعت و دوم، قصد و نیت. برای این منظور، روایات اهل­بیت( با نگاه تحلیلی مورد پژوهش قرار گرفته و ماهیت عبادت از میان سخنان معصومان(، استخراج گردیده است.

تربت امام حسین%، از مصادیق زمین محسوب می­شود و از آنجایی­که دلایل فراوانی در منابع فریقین بر جواز سجده بر زمین، دلالت می­کند، بنابراین سجده بر تربت نیز، امری مشروع است. عبدالرحمن دمشقیه از علمای وهابیت که سجده بر تربت را امری ممنوع می­داند، در جهت اثبات ممنوعیت سجده بر تربت، چهار روایت را با این عنوان که دلایل جواز سجده بر زمین هستند، نقل کرده و سپس به آنها اشکالات دلالی و سندی وارد می­کند. حال آنکه علاوه بر وجود روایات متعدد در جهت اثبات مشروعیت سجده بر زمین و تربت، همچنین ادعای دمشقیه در مورد سه روایت، قطعا باطل است و تنها اشکال سندی وی به یک روایت را می­توان قبول نمود که البته، ضعف آن روایت نیز با وجود روایات همسوی فراوانی که وجود دارد، جبران می­شود؛ با تمام این تفاصیل، معلوم می­شود که ادعای عبدالرحمن دمشقیه، مبنی بر ممنوعیت سجده بر تربت امام حسین%، مردود است.

تفسیر وهابیان از خصائص خداوند، محوری‌ترین بخش از انگاره وهابیان در مباحث توحید و شرک ربوبی است. پیروان محمد بن عبدالوهاب، تفسیر خود از این مفهوم را در قالب تقسیم امور به "ما لا یقدر علیه الا الله" و "ما یقدر علیه غیرالله" عرضه کرده‌اند. اندکی تامل درباره تفسیر وهابیان از مفهوم خصائص خداوند، این نتیجه را به‌دست می‌دهد که این ایده، نه‌تنها منطبق با قرآن و سنت نیست، بلکه پیامدهای مصیبت‌بار و غیرقابل تجویزی مانند، نادیده گرفتن قدرت مطلقه خداوند بر امور ممکن، رواداری شریک برای خداوند در دامنه امور عادیه، متهم شدن وهابیت به التقاط و میل مادی‌گری و انکار کرامات خواهد داشت.

وهابیان با استناد به روایت «ان المیت لیعذب ببکاء اهله علیه»، نتیجه گرفته‌اند، گریه و عزاداری بر اموات، نه‌تنها جایز نیست، بلکه موجب مُعذّب شدن میت می‌شود. این سخنِ آنان، با تکیه بر دو عنصر «یعذب» و «بکاء» در این روایت است. این نوشتار با شیوه توصیفی - تحلیلی و با استناد به منابع معتبر اهل‌سنت، برداشت نادرست وهابیت از این روایت را آشکار ساخته است؛ بدین ترتیب که بکاء در این روایت، به‌‌معنای مطلق گریه نیست؛ بلکه مراد، نیاحه مذمومی است که با گلایه و شکایت از قضا و قدر الهی همراه باشد. در تفسیر «یعذب» نیز، وجود تعارض میان این روایت با آیه )و لا تزر وازرة وزر اخری(، باعث بروز بیش از 12 دیدگاه شده است که بیشتر این آراء، با پذیرش معنای «نیاحه» برای «بکاء» است؛ البته برخی نیز در معنای «یعذب» تصرف کرده و آن را به‌معنای «اذیت شدن» دانسته‌اند که به‌نظر می‌رسد، بهترین توجیه برای حل تعارض فوق، همین سخن است؛ در نتیجه، نمی‌توان این روایت را مستمسکی برای عدم مشروعیت عزاداری قلمداد کرد. عزاداری، گریه، نیاحه، وهابیت، سماع موتی

محمد سعید رمضان البوطی که از متفکرین معاصر اهل‌سنت می‌باشد، معتقد است که افضلیت پیامبر6 بر جمیع خلق، یکی از دلایل توسل مردم به ایشان می‌باشد. اما ألبانی که یکی از علماء و بزرگان وهابیت محسوب می‌شود، در کتاب التوسل انواعه و احکامه، بعد از تقسیم توسل به مشروع و غیرمشروع، توسل به انبیاء و اولیاء را غیرمشروع قلمداد کرده و با طرح اشکالاتی، ادله توسل به انبیاء و اولیاء را رد می‌کند. او معتقد است که ادعای البوطی، مبنی بر افضلیت پیامبر اکرم6 بر جمیع خلق، هیچ دلیل محکم قرآنی و روایی ندارد. البانی در حالی چنین ادعایی را مطرح کرده و افضلیت مطلق پیامبر6 را زیر سؤال می‌برد که برخی از آیات قرآن و همچنین روایات فراوانی از طریق عامه که بسیاری از آنها را البانی تصحیح کرده است، اثبات‌کننده افضلیت پیامبر6 بر جمیع مخلوقات می‌باشند. از آنجایی که البانی مدعی پیروی از کتاب، سنت و اقوال سلف می‌باشد، پژوهش حاضر بر آن است که با تبیین دیدگاه وی و ارجاع آن به کتاب و سنت و اقوال بزرگان عامه، صحت و سقم ادعای او، مبنی بر عدم دلالت آیات و روایات بر افضلیت پیامبر6 را مورد بررسی قرار دهد.

روایت قلیب بدر، از جمله روایت‌های صحیح نقل شده در منابع روایی اهل‌سنت است. این روایت پیرامون تکلم پیامبر گرامی اسلام 6 با مردگان جنگ بدر است؛ با آنکه روایت، صریح در شنوایی اموات است، اما عایشه و قتاده تابعی، هرکدام تأویلی نسبت به این روایت برای نفی انصراف حدیث بر سماع موتی بیان داشته‌اند. عایشه با استناد به آیه 80 سوره نمل، این روایت را دلیل سماع اموات نمی‌داند؛ بلکه تأویل به علم مردگان، به حقانیت کلام پیامبر6 کرده است؛ قتاده نیز با بیان اینکه، مردگان توسط خداوند زنده شده تا پیامبر6، کلام خود را از باب توبیخ و تصغیر برای آنها بیان نماید، روایت را تأویل می‌نماید. این تأویلات در مورد روایت قلیب بدر صحیح نمی‌باشد؛ چراکه در پاسخ به این تاویلات، پاسخ‌های نقضی و حلی وجود دارد. این ادله به‌صورت عنوانی و مختصر عبارت‌اند از: 1.سماع روح؛ 2.مراتب سماع؛ 3. عدم تناقض علم با سماع؛ 4. تشبیه قرآنی؛ 5. آیاتِ بیان‌گر سماع موتی؛ 6. تقدم نص بر تأویل؛ 7. رجوع عایشه از تأویل اثبات می‌شود؛

سماع موتی یکی از مسائل مبنایی در موضوع شفاعت و استغاثه است. برخی از سلفی‌ها، با زیر سوال بردن سماع اموات، زیر‌بنای اموری مانند شفاعت و استغاثه به اولیاء و صالحان را مورد خدشه قرار داده‌اند. مخالفان سماع، برای اثبات مدعای خویش، به برخی از آیات قرآن استناد کرده‌اند. از میان متاخرین، شمس‌الدین سلفی(افغانی)، یکی از کسانی است که بیشتر، به اثبات عدم سماع موتی بر اساس آیات قرآن پرداخته است. وی هشت آیه از قرآن را در اثبات مدعای خویش به‌عنوان مؤید می‌آورد که یا دلالت بر تشبیه کفار به اموات دارد و یا بیان معجزه‌ای است و یا اینکه دلالت بر عدم استجابت معبودان دارد. این مقاله درصدد است، با استفاده از روش توصیفی _ تحلیلی و با استناد به آیات قرآن‌کریم، به نقد دیدگاه مخالفان سماع بپردازد؛ در پایان این پژوهش نیز، روشن می‌شود که عدم سماع کفار که در آیات قرآن اشاره شده، به‌معنای ظاهری آن، یعنی شنیدن دلالت نمی‌کند؛ بلکه به‌معنای ثمره و غایت سمع و به‌معنای عدم هدایت‌پذیری آنان است.

وهابیت، توسل به اولیای الهی را در برخی از موارد، بدعت و در برخی دیگر، کفر و شرک و عبادت غیرِ خدا دانسته‌اند؛ اما بیشتر وهابی‎ها توسل را بدعت می‌دانند؛ در مقابل، مسلمانان همگی بر این امر، اتفاقِ نظر دارند که توسل به پیامبر$ امری مستحب و تأکیدشده در دین است. شوکانی به‌عنوان یکی از ائمۀ غیرِ مقلدین باوجودِ تأثیرپذیری که از وهابیت داشته، توسل به پیامبر$ و اولیای الهی را جایز و بلکه مستحب دانسته است. او برای این بیان خود، دلایلی دارد که بر اساس همین دلایل به نقد دیدگاه مخالفان توسل پرداخته است. این نوشتار به بررسیِ دیدگاه شوکانی درخصوصِ توسل و مسائل مربوط به آن پرداخته تا به این وسیله بیان کند، فردی چون شوکانی به‌عنوان یکی از بزرگان غیرِ مقلدان نیز نتوانسته است حقیقت استحباب توسل را انکار کند. این خود شهادتی بر بطلان نظریۀ وهابی‌ها است. در این مقاله با جمع‌آوریِ نظرات شوکانی دربارۀ توسل از تألیفات مختلفش و بیان وهابی‎ها دربارۀ او و نظراتش به این جمع‌بندی رسیدیم که او توسل به ذات را قبول داشته و آن را نوعی از توسل به اعمال دانسته و توسل بعد از ممات را هم قبول دارد و نزاع در این باره را بی‌معنا فرض کرده است.

بین سلف در مسئلۀ مفهوم ایمان باوجود ادعای وهابیت، دیدگاه واحدی وجود ندارد. وهابیت در مفهوم ایمان، هرچند یک تعریف را ارائه می‌دهند؛ اما زمانی که به تحلیل تعریف پرداخته می‌شود در میان آنان اختلافات شدیدی به‌چشم می‌خورد. آنها ایمان را قول، اعتقاد و عمل می‌دانند و این تنها یکی از نظراتی است که سلف، ارائه کرده است. با بررسی‌های انجام‌شده کشف می‌شود وهابی‌ها نه‌تنها در این موضوع با سلف همراهی کامل ندارند؛ بلکه در میان خودشان تفاسیر و تحلیل‌های متفاوتی وجود دارد و همین امر موجب می‌شود عملکردهای متفاوتی از ایشان صادر شود.