جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «شد الرحل لزیارة القبر الشریف بین المجیزین والمانعین» اثر عبدالفتاح بن صالح قدیش الیافعی از علماء اهل­سنت پیرو فقه شافعی و عقیده اشعری برای اولین بار در سال 2015م با همکاری مکتبة خالد بن ولید و دارالکتب الیمنیة در 87 صفحه منتشر شد. این گزارش بر پایه نسخه مصوری از اولین نوبت چاپ اثر یاد شده، تهیه و ارائه شده است. عبدالفتاح بن صالح قدیش الیافعی در سال 1394ق، در شهر یافع یمن متولد شد. وی پس از گذراندن دروس ابتدایی و متوسطه، وارد دانشگاه شد. مدرک فوق‌لیسانس خود را در دانشگاه «وادی النیل» سودان، در رشتۀ اصول دین اخذ کرد. یافعی از فعالان نقد وهابیت در فضای مجازی، محسوب می‌شود. عبدالفتاح یافعی، نزد بسیاری از بزرگان یمن، قطر، سوریه و عربستان از قبیل مصطفی محمد البنجوبنی، مقبل بن هادی الوادعی و عبدالرحمن المرعی الیمنی درس آموخت و بالغ بر هفتاد اجازۀ نقل روایت و تدریس از بزرگان کشورهای متعددی از جمله یمن، سوریه، هند و قطر دارد که در بین آن‌ها، شخصیت‌هایی مانند محمد سعید رمضان البوطی، علی بن عبدالرحمن الجفری، عبدالقادر العیدروس، شیخ محمد عاقل سهارانفوری و جعفر بن محمد بن سقاف وجود دارد. یافعی هم‌اکنون خطیب و امام جماعت مسجد الخیرات شهر صنعای یمن است. وی بیش از 30 عنوان کتاب نگاشته است، بسیاری از کتابهای او در حوزۀ نقد وهابیت می‌باشد.

مقالۀ حاضر، در ابتدا جریان‌‌های تکفیری و پیامدهای گسترش آن را به صورت اجمالی بررسی کرده است. در ادامه به بررسی نقش علمای جوامع اسلامی، به‌عنوان منادیان اسلام و مروّجان این آیین صلح و دوستی میان بشریت، پرداخته است و راهکارهایی را، در دو بُعد دینی و فرهنگی، به‌‌منظور عبور جهان اسلام از بحران‌ جریان‌های تکفیری، ارائه داده است. نتیجه‌گیری مقاله آن است که نظر به تلاش دشمنان برای ایجاد اسلام‌هراسی و ترسیم چهره‌ای غیرواقعی از مسلمانان در اذهان عمومی، علمای جوامع اسلامی، می‌توانند نقش مهمی را ایفا کنند. علما، به‌عنوان یکی از متولّیان فعّالیت‌های دینی و فرهنگی، می‌توانند در جلوگیری از ترویج خشونت و افراطی‌گری و مقابله با جریان‌های تکفیری نقش بسزایی داشته باشند. عالمان جهان اسلام می‌توانند زمینۀ لازم را برای رفع سوء‌برداشت‌ها و کاهش نزاع‌های بیهوده ایجاد کنند و نهایتاً بسترهای صلح و امنیت را فراهم سازند.

محلّ نزاع، در اخبار آحادِ روایاتِ واحدی است که فارغ از هرگونه تقویت‌کننده هستند. در رابطه با اینکه خبر واحد بدون قرینه علم‌‌آور یا ظن‌آور است سه قول اصلی وجود دارد: 1. خبر واحد ثقه، مطلقاً مفید علم است؛ 2. خبر واحد محفوف به قرائن، فقط مفید علم یقینی است؛ 3. خبر واحد ثقه، مطلقاً مفید ظن است. برخی از وهابیان حجیت خبر واحد در اعتقادات را بر اساس اجماعی یقینی می‌دانند. برای حجیت خبر واحد در اعتقادات و علم‌آور بودن آن، ادلّۀ مختلفی از سوی آن‌ها ارائه شده است که البانی در دو کتابِ الحدیث حجة بنفسه فی العقائد والأحکام و أشرطة متفرقة به نقل آن پرداخته است. ظاهر کلمات و عبارات علمای شیعه نشان‌‌دهندۀ نپذیرفتن حجیت خبر واحد در مسائل اعتقادی، به دلیل ظنّی بودن آن است؛ ولی ابن‌تیمیه با طرح مبحث تلقّی امّت به قبول، دایرۀ علم‌آوری خبر واحد را گسترده‌تر می‌کند و بسیاری از اخبار آحاد را با این استناد علم‌آور می‌داند.

دو علم کلام و منطق از جمله علوم مبتنی بر عقل هستند که نقشی محوری و تعیین کننده در شکل گیری علوم اسلامی دارند، با این وجود وهابیان به ستیز با این دو علم برخواسته و دو علم یاد شده را بدعی و گمراه کننده خوانده­اند، از این رو همواره هواداران خود را از مطالعه کتب متکلمان و اهل منطق برحذر می­دارند. وهابیان به زعم خویش دلایلی در ابطال و رد این دو علم بیان کرده­اند، در این مقاله سعی شده این دلایل ابتدا تبیین، سپس ارزیابی شود و در نهایت سستی دیدگاه وهابیان در مخالفت با علم­های کلام و منطق واضح گردد.

روایت مشهور «لایحبّک إلّا مؤمن ولایبغضک إلّا منافق» ازجمله روایاتی است که در فضیلت امام علی %، با عبارات مختلفی، نقل شده است و فریقین آن را به‌عنوان روایت صحیح تلقّی نموده‌اند. در این حدیث پیامبر اکرم $ دوستی و دشمنی با امام علی % را معیار تشخیص مؤمن و منافق قرار داده است. همچنین از مفاد روایت مباحثی نظیر عصمت و افضلیت برداشت می‌شود و نکتۀ قابل توجه این است که در روایات صحیح فریقین، چنین مضمونی برای کسی از صحابه بیان نشده است، البته در کتب اهل‌سنت روایت مشابه آن، بدون قید خاصی در منقبت انصار آمده است و اهل‌سنت تلاش کرده‌اند که آن را مهم‌تر از روایت مورد بحث جلوه دهند، درحالی‌که از نظر دلالت مورد قبول نیست و با بسیاری از آیات قرآن و حقایق تاریخی ناسازگار است. سلفی‌های معاصر، ازجمله عبدالرحمن دمشقیه، با پیروی از ابن‌تیمیه، سعی در وارد کردن اشکالاتی واهی بر دلالت این روایت داشته‌اند که نقل صحیح و متواتر این روایت، راه را بر آن‌ها بسته است.

وهابیت دربارۀ ذبح نگاه خاصی دارد، این نگاه همواره منازعات تلخ و مصیبت‌باری، همچون تکفیر و کشتار مسلمانان بی‌گناه را موجب شده است. وهابی‌ها می‌گویند مجرّد ذبح، عبادت است از این­رو اگر کسی در استقبال از کاروان شادی و عروسی، رویاروی صالحان زنده یا درگذشته ذبح کند، مخلوق را عبادت کرده و به شرک در عبادت افتاده است. البته عالمان مسلمان، اعم از اهل‌سنت و شیعه، این نگاه وهابیان را مردود خوانده و معتقدند که مجرّد ذبح، عبادت نیست؛ ذبح تنها جایی عبادت است که ذابح با اعتقاد به ربوبیتِ مذبوح‌له این عمل را انجام دهد، ازاین‌رو اگر ذابح عمل ذبح را بدون اعتقاد به ربوبیت مذبوح‌له انجام دهد عبادتی رخ نداده است بدین ترتیب اگر ذابح، عمل ذبح را مقابل کاروان شادی و عروسی، یا رویاروی دسته­جات عزاداری، نزد صالحان زنده یا قبور آنان انجام دهد و به ربوبیت آنان معتقد نباشد، مخلوق را عبادت نکرده و مشرک نیست. در نتیجه نگاه خاص وهابیان به تعریف و تفسیر خاص آنان از مفهوم عبادت، بی توجهی به عنصر نیت و اعتقاد در تحقق عبادت و همچنین عبادت­انگاری مجرد ذبح بازمی‌گردد. در این مقاله دیدگاه وهابیان مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.