جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امروزه وهابیان با تأسیس قواعد نادرست در بحث بدعت، بسیاری از باورها و رفتارهای رایج در میان مسلمانان را بدعت­انگا­ری کرده و عالمان مذاهب اهل‌سنت و شیعه را متهم به بدعت‌گذاری می‌‌کنند. ازجمله قواعد نادرست و ابداع‌شده توسط وهابیان، قاعده سنت تَرکیه است. براساس این قاعده آنچه مقتضی انجام دادنش در زمانه پیامبر7 و صحابه و تابعان وجود داشته و در عین حال مانعی برای انجام ­آن در میان نبوده و البته از سوی پیامبر7، صحابه و تابعان ترک شده باشد، انجامش بدعت و ترک آن سنت است. مخالفان وهابیت همواره این سخن را نقد کرده و بر این باورند که مجرد ترک یک فعل از سوی پیامبر7 دلیل بر حرمت و بدعی بودن آن فعل نیست؛ سایر قرائن مورد ادعای وهابیان نمی‌تواند دلالت فعل متروک از سوی پیامبر7 را به سر حد حرمت و بدعت برساند. بدین ترتیب بسیاری از امور با وجود مقتضی و فقدان مانع، از سوی پیامبر7، صحابه و تابعان ترک شده و در عین حال از سوی عالمان مذاهب اربعه تجویز شده‌اند.

وهابیان بر این باورند که استغاثه به مخلوقِ زندۀ غایب و میت و همچنین استغاثه به مخلوق زندۀ حاضر در امور کلان، مانند شفا خواستن، شرک در ربوبیت و عبادت است. محمد بن عبدالوهاب و هوادارانش پیوسته برای اثبات ادعایشان به برخی از آیات قرآن استدلال کرده‌اند، این درحالی است که این آیات با ادعای وهابیان بیگانه است. در حقیقت آیات مورد استدلال وهابیان مربوط به عبادت‌های «آلهة من دون الله» توسط مشرکان است. مشرکان صریحاً مدعوهای خود را معبود و آلهه می‌خواندند، درحالی‌که هیچ یک از مسلمانانِ اهل استغاثه به‌هیچ‌وجه مستغاثان و مدعوهای خود را آلهة من دون الله ندانسته‌اند و نمی‌دانند. بنابراین تطبیق آیات مشرکان بر مسلمانان، مردود است.

وهابیت به­عنوان یکی از فرقه­های فعال در دوران کنونی، نظرات خاصی در قلمرو عقل دارد. دیدگاه وهابیت درباره عقل را می­توان در دو محور مورد بررسی قرار داد؛ اول، کارکرد عقل از نظر وهابیان که در فهم متون دین، از عقل استفاده می­کنند؛ دوم، منبع بودن یا نبودن عقل از نظر وهابیان که محمد بن عبدالوهاب و پیروان او، حیثیت منبع بودن عقل را نپذیرفته­اند. منبع بودن عقل نیز، در دو جنبه عقل نظری و عقل عملی قابل بررسی است؛ از آنجا که بسیاری از استدلال­های عقلی با ظواهر برخی از دلایل نقلی، تعارض بدوی یا مستقر می­یابند، وهابی­ها گفته­اند: آنچه با نقل تعارض کند، عقل نیست؛ بلکه وهم است که در پوشش عقل ظاهر شده و بدین ترتیب، نباید آن را عقل خواند. وهابیان تنها زمانی استدلال عقلی را صحیح می­دانند که مؤید و موافق با نقل باشد. در حوزه عقل عملی نیز، هرچند بسیاری از آنها، حسن و قبح را عملی دانسته­اند، اما هیچ­گاه، نتایج و کارکردهای حسن و قبح عقلی در دیدگاه­های آنان، دیده نمی­شود.

به اعتقاد امامیه، مرگ نه‌‌تنها مانع شفاعت برای مشفوع‌‌‌له در حیات دنیوی نمی‌شود، بلکه شافعین با گستردگی و وسعت دسترسی بیشتری می‌توانند شفاعتِ مشفوع‌‌له را نزد پرودگار انجام دهند؛ چراکه تمام شرایط شفاعت به صورت کامل برای چنین امری وجود دارد؛ ازجمله زنده بودن شفیع. چنان‌‌که قران کریم زنده بودن اولیای الهی را ‌‌این‌گونه بیان می‌‌فرماید: )وَلَا تحسبن الَّذِینَ قُتِلُواْ فىِ سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتَا بَلْ أَحْیَاءٌ عِندَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُون( به یقین زمانی که زنده بودن شهدا به‌واسطه این آیه ثابت شد، می‌‌توان به زنده بودن انبیا و امامان معصوم( اطمینان یافت. از دیگر شروط، شنوایی شفیع بعد از مرگ است. این شرط با توجه به تراث روایی اهل‌‌بیت( قابل اثبات و تصدیق است. شرط دیگر، امکان سخن گفتن روح شفیع با خدا است. این شرط نیز به‌وسیله آیات متعدد قرآن اثبات شده است؛ چنان‌‌که سخن گفتن مؤمنین با خداوند که مشتمل بر حمد و ستایش پروردگار است، بر امکان و تحقق تکلّم روح شفیع با پروردگار دلالت می‌کند: «وَقَالُواْ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى صَدَقَنَا وَعْدَهُ وَ أَوْرَثَنَا الْأَرْضَ نَتَبَوَّأُ مِنَ الْجَنَّةِ حَیْثُ نَشَاءُ فَنِعْمَ أَجْرُ الْعَمِلِین». بنابراین تمام شروط لازم برای وقوع شفاعت توسط روح شفیع در منابع دینی وجود دارد.

تاریخ وهابیت بیانگر فعالیت فراگیر، مستمر و تنوع شیوه­های تبلیغی وهابیان است. محمد بن عبدالوهاب از نخستین روزهای آغاز دعوت خود به موافقان و مخالفان خود در نقاط دور و نزدیک نامه­ می­نوشت. بسیاری از نامه­های محمد بن عبدالوهاب در کتاب مستقلی با عنوان «الرسائل الشخصیة» گردآوری و منتشر شده است. بعدها نامه­نویسی به مخالفان به سنتی رایج در میان مفتیان و حکّام وهابی مبدل شد. در این میان عبدالعزیز بن محمد بن سعود بیش از دیگر حاکمان آل‌سعود به مخالفان دور و نزدیک خود نامه نوشت. محتوای نامه­های عبدالعزیز اعتقادی بود، او در این نامه­ها حکّام، علما و مردم نقاط دور دست، همچون تونس، را خطاب قرار می­داد، آنان را گرفتار شرک جلی و کفر اکبر می­خواند و به دین اسلام و توحید بر اساس خوانش محمد بن عبدالوهاب دعوت می­کرد. برخی از این نامه­ها اکنون توسط نویسندگان وهابی در کتاب‌هایی، همچون «الرسائل الدعویة للأئمة من آل سعود فی الدولة السعودیة الأولی و الدولة السعودیة الثانیه» و همچنین «إتحاف الأمة بخطابات أئمة آل سعود العامة إلی عموم الأمة» انتشار یافته است.

سخنان وهابیان دربارۀ تأویل و مجاز یکدست نیست، بلکه همواره با نوعی از آشفته‌گویی و تضاد همراه است. وهابیان ابتدا وقوع هرگونه تأویل در نصوص شرعی و به‌تبع آن وقوع مجاز در قرآن و لغت را منکر شده‌اند، پس از آن دریافته‌اند که انکار مجاز در لغت و قرآن پیامدهای سوء و مصیبت‌باری در پی دارد، چراکه استعمال تمامی الفاظ قرآن در معانی حقیقی‌شان، به تناقض و فساد در معانی قرآن ختم می‌شود، بدین‌ترتیب برای رهایی از آثار شوم انکار مجاز، راه‌حل‌هایی را پیشنهاد کرده‌اند. برخی از وهابیان ایدۀ «اسلوب در زبان عربی» و برخی دیگر «توسعه در لغت عرب» را به‌عنوان راه‌حل پیشنهاد کرده‌اند؛ لکن این دو راه با چند اشکال جدّی همراه است. حقیقت آن است که این راه‌حل‌ها در عمل با اعتقاد به وجود مجاز، یکی است، به همین دلیل برخی از محققان معاصرِ وهابیت به این نتیجه رسیده‌اند که دعوای بین منکران و مثبتان مجاز، چیزی جز نزاع لفظی نیست و حتی برخی از وهابیان بر این نظر شده‌اند که مجاز به‌غیر از آیات صفات در دیگر آیات قرآن و لغت عرب نیز وجود دارد و حتی در برخی از موارد آیات صفات را نیز تأویل می‌کنند.

توانایی ارواح اموات بر شنیدن و اطلاع یافتن از سخن زندگان در دنیا، ازجمله موضوعات مورد انکار وهابیت است. وهابیان برای اثبات ادعای خود به آیاتی چون )إِنَّکَ لا تُسْمِعُ الْمَوْتى(، )إِن تَدْعُوهُمْ لَا یسْمَعُوا دُعَاءکمْ ...( و همچنین به داستان عزیر نبی%؛ و ماجرای بی‌خبری انبیا از این دنیا در زمان مرگشان، استدلال کرده‌اند. این در حالیست که خوانش وهابیان از آیات یادشده از دلالت این آیات بیگانه بوده و در میان عالمان مذاهب اسلامی بی­سابقه است. آیه )إِنَّکَ لا تُسْمِعُ الْمَوْتى( طبق تفسیر رسول اکرم $ ربطی به ناتوانی ارواح اموات بر شنیدن ندارد، آیه )إِن تَدْعُوهُمْ لَا یسْمَعُوا دُعَاءکمْ ...( مرتبط با بتان است و از محل بحث متباین است، داستان عزیر نبی% هم تنها بر این دلالت می‌کند که حضرت عزیر% از زمانی که مرده بود و در این دنیا نبود، چیزی به یاد نیاورد، نه‌اینکه چیزی نشنیده باشد، لذا نفی شنیدن نمی‌کند و درنهایت بی‌خبری انبیا به‌معنای نشنیدن مردگان نیست، بلکه نهایتاً عدم علم را ثابت می‌کند و عدم علم با عدم سماع متفاوت است.