جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع صفات خبریه و روش صحیح تفسیر آن، از مسائل پرمناقشه در تاریخ مذاهب اسلامی است. برخی از مذاهب منحصراً راه تفویض تمامِ معنا یا تأویل را تجویز کرده­اند و برخی دو راه تفویض و تأویل را توصیه کرده­اند. جریان وهابیت از بدو پیدایش تا کنون مکرراً مذاهب اسلامی را به‌دلیل تجویز هر یک از راه­های تأویل و تفویض به انحراف در فهم و تفسیر این دسته از صفات متهم کرده است و روشی نو در تفسیر این صفات ابداع کرده است. وهابیان با هدف تأصیل و هویت‌بخشی به ایده و روش خود تلاش کرده­اند که سلف و عالمان مبرز متقدم اهل­سنت را هم­نظر و هم­سنگ با خود معرفی کنند. عبارت «الاستواء معلوم، والکیف مجهول» که به مالک بن انس منسوب است، یکی از محوری­ترین دلایل و سخنان مصادره‌شده از سوی وهابیان برای اصالت بخشیدن به این دیدگاه است. این مقاله پس از بررسی صحت و سقم ادعای وهابیان در انتساب عبارت مذکور به مالک بن انس، به این نتیجه رسیده است که اولاً، عبارت «الاستواء معلوم، والکیف مجهول» از مالک بن انس نیست و ثانیاً، اگر دیدگاه مالک بن انس در غیر صفت «استواء» بررسی شود، مشخص خواهد شد که دیدگاه او با وهابیت در تعارض است.

کتاب عربی أخطاء ابن تیمیة فی حقّ رسول الله 0 وأهل بیته نوشتۀ دانشمند اهل‌سنت، دکتر محمود سید صبیح توسط دار زین العابدین بیروت به سال 1431ق (2010م) در 504 صفحه منتشر شده است. محتوای این کتاب در ارتباط با لغزش‌های ابن‌تیمیه در حقّ پیامبر $ و اهل‌بیت آن حضرت ( است. کتاب یادشده تا کنون دو مرتبه به زبان فارسی ترجمه شده است، یکی با نام اشتباهات ابن‌تیمیه دربارۀ رسول‌الله $ و اهل‌بیت ایشان با ترجمۀ «دکتر حسن حکیم» توسط انتشارات آثار نفیس شهر قم به سال 1394ش در دو مجلد منتشر شده است؛ دیگری هم باعنوانِ لغزش‌های ابن‌تیمیه در حقّ رسول خدا $ و اهل‌بیت ( در یک جلد است که با ترجمۀ «محمد تقدمی صابری» توسط انتشارات بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی شهر مشهد در سال 1394ش منتشر شده است، کتاب مذکور متشکل از مقدمه، پیش‌درآمد، متن اصلی (دارای 96 عنوان از خطاهای ابن‌تیمیه به‌همراه نقد آن) و خاتمه می‌باشد.

توسل به صالحان یکی از مسائل ریشه‌دار اعتقادی در فرهنگ اسلامی است که ابن‌تیمیه و پیروان او در آن شک و تردید کرده‌اند. رشید رضا از جمله کسانی است که سخت روی این مسئله انتقاد داشته است و واسطه‌گری میان انسان و خالق را به هر نحوی که باشد، منافی توحید دانسته است؛ از این رو در تفسیر المنار بارها آن را رد کرده است. او برای اثبات دیدگاه خود به دلایلی مانند منافی بودن توسل با خلوص در عبادت، عنصر شرک در توسل و نفی استعداد وسیله بودن در انبیا و اولیا تمسک جسته است. مقالۀ حاضر با روش انتقادی و با تکیه بر آیات و روایات، به نقد محتوای استدلال‌های رشید رضا پرداخته است. نتیجه آن که برخلاف پندار وی، واسطه‌گری با خلوص در عبادت منافاتی ندارد؛ چون واسطه‌گریِ صالحان اصلاً عبادت آنان نیست؛ عبادت، خضوع در برابر کسی است که پرستشگر، او را اله (مالکِ مدّبّر) بپندارد. قرآن کریم در آیات متعددی سلطۀ غیبیِ انسان‌های ویژه را فی‌الجمله ثابت می‌کند و اگر مقتضای روح ایمان، نفی مطلق سلطه‌های غیبیِ غیر خداوند باشد، بایستی وجود چنین آیاتی را مخالف روح ایمان قلمداد کرد.

سلطان العمیری به‌عنوان یکی از نظریه‌پردازان برجسته وهابیت معاصر، در ابتدای کتـاب المسلک الرشید إلی شـرح کتاب التوحید تلاش کـرده پوشـشی نووهـابی و فریب­کارانه را بر اندام آیین و منهج وهابیت بنشاند، تا از این طریق، خلاءهای موجود در منهج وهابیت را جبران سازد، لکن توجیهات العمیری در عمل به مجموعه‌ای از مطالب و مسائل متناقض مبدل شده است. تناقض در بیان توحید ربوبی، تناقض در تعریف عبادت، تعریف اشتباه از مفهوم عبادت و انحراف در بیان خصایص الهی، برخی از اشکالات وارده بر این بخش از کتاب المسلک الرشید است که در این مقاله شرح داده شده است.

وهابیت با نگاهی افراطی، مسلمانان را به­دلیل نذرهایی که انجام می­دهند، مورد هجمه قرار داده­اند. آنها در این خصوص به چند روایت تمسک کرده­اند. نگارنده در این تحقیق کوشیده است تا اولاً، روایات مورد استدلال وهابیت را مورد نقد دلالتی قرار دهد؛ چراکه دلالت هیچ­یک از آنها نمی­تواند عدم­جواز چنین نذرهایی را اثبات کند؛ ثانیاً، با ذکر ادلّۀ قرآنی و روایی، فتوای فقهای مسلمانان و همچنین سیرۀ مسلمین، جواز نذرهای مسلمانان را اثبات کند.

وهابیان با تقسیم­بندی استغاثه به اموری که مقدور بشر است و اموری که تنها از خداوند برمی­آید سپس تفسیر ویژه و منحصر به فردی که از این دو مفهوم دارند، پیوسته تلاش کرده­اند استمداد از پیامبر6 و دیگر بزرگان دین را، کاری مشرکانه قلمداد کنند. آنچه وهابیان را به این گمراهی کشانده چند موضوع مختلف است: 1) بی­توجهی به عنصر نیت و اعتقاد درخواست­کننده کمک. 2) تفسیر ناصواب وهابیان از مفهوم «ما لا یقدر علیه الا الله». تفسیری که وهابیان از مفهوم «ما لا یقدر علیه الا الله» دارند با چند اشکال روبروست:این تفسیر نه تنها در کتاب، سنت و سلف ریشه­ای ندارد بلکه با آنها در تضاد است. علاوه براین برخی از باورها و رفتارهای رایج در میان سلف نیز ذیل عنوان مذموم «ما لا یقدر علیه الا الله» قرار می­گیرد.