جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مبانی فهم و تفسیر قرآن، اندیشه های بنیادین و تاثیرگذار در تفسیر هستند که از چرایی و خاستگاه نظری فرایندهای تفسیری مانند اصول و روشها سخن گفته و در تبیین و تعیین آنها نقش محوری دارند. این مبانی از حیث نتایج و معلولات به مبانی مشترک و مختص و از حیث منابع و خاستگاه معرفتی به مبانی نقلی و عقلی تقسیم می گردند. اهمیت و ضرورت پردازش این موضوع از دو حیث قابل تامل است:1) نقش محوری مبانی تفسیری در چگونگی فهم و برداشت از قرآن 2) بررسی موضوع از منظر امیرمومنان علی که خود افزون بر ناطق قرآن، قرآن ناطق نیز بوده و این امر منجر به اعتبار و تعمیق دوچندان بحث می شود. بطور کلی می توان چهار مبنای محوری و کلان را از نهج البلاغه استنباط نمود: 1) قدسیت قرآن 2) وجوه پذیری قرآن 3) ناطقیت قرآن 4) تعاملات و روابط اهل بیت با قرآنقدسیت قرآن ناظر به تنزه ماورایی قرآن از نقص و خطا بوده که این تعریف معلول شواهدی از نهج البلاغه می باشد که بر دو رکن اساسی قدسیت یعنی ماورایی و عصمت قرآن پای می فشارد. ضمن آنکه در پرتو واکاوی عبارت (انما کلامه سبحانه فعل منه انشاه و مثّله) اصل وحیانی بودن الفاظ قرآن خود را می نمایاند. وجوه پذیری مبنای دیگری است که پردازش آن بر اساس عبارت (لاتخاصمهم بالقرآن فانّ القرآن حمّال ذووجوه تقول و یقولون؛ قرآن حمال ذووجوه است، تو می گویی، آنها هم می گویند) سامان یافته است. وجوه پذیری قرآن به معنای کثرت قرائتها و برداشتها از متن آنگونه که غرب می انگارد (هرمنوتیک فلسفی) نیست، بلکه ناظر به دو بعد معنا شناسانه و آسیب شناسانه است که پذیرش اولی و نفی دیگری بر اساس سیری روشمند و با توجه به اصول و قرائن نقلی، عقلی و ادبی انجام می پذیرد.مبنا و معنای ناطقیت قرآن برخاسته از شواهدی از نهج البلاغه است که قرآن را در صدد سخنگویی و انتقال مفاهیم و معارف خویش به مخاطب در سه قالب رجالی(نطق محسوس)، دلالی و تفسیری(نطق معقول) می داند. این مفاهیم و معارف انتقالی، (علی رغم تفکر پوزیتیویستی) معنادار و معرفت بخش بوده و در پرتو قرائن از حجیت ظواهر برخوردارند. افزون بر آنکه از نظارت این مفاهیم نسبت به یکدیگر، روش تفسیری قرآن به قرآن استنباط می گردد.اندیشه مفسر پیرامون نوع تعامل و رابطه اهل بیت: با قرآن از مبانی دیگری است که در چگونگی تفسیر و برداشت از قرآن نقش محوری دارد. شواهد بدست آمده از نهج البلاغه ناظر به سه رابطه معرفت، معیت و ظرفیت ارزیابی شده که واکاوی آنها محقق را به مرجعیت، حجیت وعصمت روایات خاندان وحی در حوزه تفسیر و علوم قرآن رهنمون می نماید.

چکیدهنزول دفعی و تدریجی قرآن کریم از مهم‌ترینمباحث مرتبط با قرآن کریم است که از دیرباز مورد توجه و اهتمام اندیشمندان قرآن پژوه شیعه و اهل سنت قرار گرفته است. آنچه درباره نزول قرآن کریم امری مسلّم و قطعی است آن است که قرآن کریم، در طول رسالت حضرت محمد  به صورت تدریجیو متفرق برآن حضرت نازل گردید. حال پرسش این است که حکمت نزول تدریجی قرآن چیست؟ از سوی دیگر از ظاهر برخی آیات بر می‌آید که این کتاب علاوه بر نزول تدریجی، نزول دفعی نیز داشته است. پرسش دیگر این است که با وجود نزول تدریجی، نزول دفعی چرا؟ و دیدگاه مشاهیر شیعه و سنی درباره نزول دفعی چیست؟ هدف از این تحقیق دستیابی به پاسخ این پرسش‌هاست.در مورد حکمت نزول تدریجی قرآن میان دیدگاه مشاهیر شیعه و سنی اشتراکات فراوان و اختلافات اندک است. یکی از مهم‌ترین حکمت‌های نزول تدریجی که از نص صریح آیه قرآن به دست می‌آید، تثبیت و تقویت قلب پیامبر  است.درباره نزول دفعی قرآن میان دیدگاه مشاهیر شیعه و سنی اختلافات و اشتراکاتی وجود دارد. اکثر مشاهیر شیعه قائل به نزول دفعی (حقیقت، باطن، علم به قرآن) در ماه رمضان هستند. اکثریت مشاهیر اهل سنت قائل به عدم نزول دفعی قرآن هستند و آیات دال بر نزول دفعی را حمل بر آغاز نزول قرآن در ماه مبارک رمضان، می‌کنند.به نظر می‌رسد دیدگاه منع نزول دفعی و آغاز نزول قرآن در ماه رمضان و شب قدر مقبول‌تر است زیرا اشکالات وارد بر آن نسبت به دیدگاه‌های دیگر کمتر و پاسخ‌گویی به اشکالات وارده آسان‌تر است.کلید واژگان: قرآن، نزول تدریجی، نزول دفعی، مشاهیر، فریقین.

تفسیر المنار تالیف شیخ محمد عبده و رشید رضا می باشد . این تفسیر از ابتدای قرآن تا آیه126 سوره ی النساء نوشته شیخ محمد عبده است . و بخش دوم آن تا آیه ی 53 سوره ی یوسفتوسط شاگرد شیخیعنی رشید رضا و به پیروی از سبک استادش نوشته شده است .تفسیر المنار از مهمترین تفاسیر اهل سنت است . و تاثیر زیادی در میان اهل علم علوم قرآنی گذاشته است . لذا اطلاع از مطالب این تفسیر و ترجمه ی آن و نقد اشکالاتو شبهات وارد شده برعقاید شیعه و پاسخ گویی به آنها می تواند حائز اهمیت باشد .این پایان نامه در این راستا به ترجمه و نقداین تفسیر مربوط به نیمه ی اولجزء دوم قرآن پرداخته و برای نقد آن از تفاسیر مهم شیعی ازجمله : المیزان، تسنیم و. . . کمک گرفته شده است . و در ترجمه ی آن از کتب لغت : لسان العرب ، العین ، فرهنگ معاصر آذرتاش آذرنوشو لاروس و. . . بهره گرفته شده است . وسعی شده است که در ترجمه ، امانتداری رعایت شود . و از آوردن مطالب اضافی و یا کم کردن از مطالب اصلی متن پرهیز شود. مگر در جایی که برای رساندن مقصود مولف احساس ضرورت شده است . در مورد نظر مولفان این اثردرمورد تعدادی از آیات و مطالب ارائه شده که با عقاید شیعه در تعارض بوده و همسویی نداشته است ، نقدی صورت گرفته است .

خوارج به عنوان یک فرقه مذهبی، در اواخر دهه چهارم قرن اول هجری، در اثر یک اشتباهکاری خطرناک بوجود آمدند. این گروه در جریان جنگ صفین و در مساله حکمیت رخ نشان دادند . گروه خوارج با طرح شعار (لا حکم الا لله) به مخالفت با طرح حکمیت پرداختند و به سرعت به یک جریان سیاسی- فکری بدل شدند. هرچند در جریان جنگ نهروان قریب به اتفاق آنها کشته شدند، اما اصل جریان و تفکر آنان از بین نرفت و روح خارجی گری در بسیاری از کشورهای اسلامی حلول کرده است. خوارج با برداشت ناصواب از قرآن و فهم نادرست از دین ، به عنوان مشکلی بزرگ برای حکومت علی(ع) به حساب می آمدند. این پژوهش که با روش توصیفی-تحلیلی و رویکرد کتابخانه ای انجام شده است، سعی دارد مبانی فکری خوارج را با محوریت قرآن و نهج البلاغه بررسی نماید و آفت های تفکر آنان را ذکر نماید و همچنین اشاره ای به مساله وهابیت که تفکر آنان بسیار شبیه خوارج است، نموده و وجوه تشابه این دو گروه خطرناک را بیان نماید.بررسی ها نشان می دهد که خوارج در بیشتر موارد به ظاهر قرآن تمسک جستند و در بسیاری از موارد دچار تفسیر به رأی شدند. همچنین بین وهابیت و خوارج وجوه اشتراک زیادی در اندیشه و عمل دیده می شود.

تحلیل مفاهیم واژگان و اصطلاحات کلیدی قرآن مستلزم، یک رویکرد پویا، نظامند و هدفمند است ، این واژگان و اصطلاحات که شبکه‌ای از مفاهیم مرتبط با هم و متکی بر یکدیگر را تشکیل می دهند در چارچوب نظام کلی قرآن قابل فهم و توضیح است. روش معناشناسی ایزوتسو بعنوان روشی نظامندو متناسب با مطالعات قرآنی می تواند ما را به درک دقیقی از معانی واژگان و اصطلاحات کلیدی قرآن برساند. در این روش واژگان و اصطلاحات در ارتباط با مفاهیم دیگر و مبتنی بر رابطه جانشینی و هم نشینی معنا یابی می شود. هم چنین با این روش می توان انسجام آیات و سوره ها وارتباط آنها را با هم بررسی کرد و به معنی و درک جدید و دقیقی از مفاهیم قرآنی نائل شد. یکی از واژگان مهم وکلیدی قرآن کریم واژه «توکّل» است که خود مستقیما ۴۴ بار در آن به کار رفته است.توکل در زندگی انسان اهمیت زیادی دارد و یکی از موثرترین راهها برای مقابله با ناامیدی و عواقب زیان بار آن است و در روایات مختلف نیز مورد تاکید قرار گرفته است. به همین دلیل از گذشته تاکنون پژوهش های متفاوتی در رابطه با معنایابی توکل صورت گرفته است که غالبا بر اساس مطالعات و روش های سنتی (بدون روش) بوده که معمولا در آنها تفاسیر و دیدگاه های شخصی دخیل بوده اند و درک دقیقی ازآن بدست نیامده است. این پژوهش در نظر دارد با روش توصیفی-تحلیلی و استفاده از معنا شناسی ایزوتسو که معنا را در بطن نظام فکری ودر چارچوب کلی قرآن بررسی میکند نه به صورت مجزا و مستقل، این واژه را معنایابی کند. از آنجا که در این روش بررسی واژه مبتنی بر متن و در ارتباط با واژگان هم جوار و هم نشین و متقابل انجام می شود می توان با به حداقل رساندن دیدگاه های شخصی متن را در مورد معنای این واژه به سخن آورد و دیدگاه قرآن کریم را در رابطه با این مفهوم کلیدی به طوردقیق روشن نمود. نتایج حاصله از معنایابی این واژه با استفاده از این روش حاکی از این است که:۱- توکل در قرآن به معنای اظهار عجز ونیاز به خداوند واعتماد بر او و سپردن کار ها به خداوند بعد از تلاش واستفاده از ابزار دنیایی بر اساس قوانین حاکم بر هستی است. بر اساس این روش درقرآن مفاهیم دیگری همچون تفویض،رضا،تسلیم،استعاذه به عنوان واژگان مترداف توکل هستندکه سه مورد اول ازآن بالاترند اما استعاذه نوعی توکل می باشد. و مفاهیم شرک،غرور،کفر،تحیر به عنوان واژگان متضاد وایمان ، عبادت ، ربوبیت ، ولایت، صبر به عنوان عوامل توکل و کفایت خداوند،پیروزی،وکالت ویژه خداوند،جلب محبت پروردگار،عدم تسلط شیطان،صبر و واگذاری دشمان به خدا،تقویت روحیه،رستگاری در آخرت،انابه واستغفار،عزت و ولایت ویژه خداوند،شجاعت،رحمت الهی به عنوان آثار توکل در حوزه های معنایی مفهوم توکل قرار میگیرند. بر اساس این رابطه هم نشینی می توان نتیجه گرفت که وکالت خداوند در قران دو قسم است:۱- وکالتی که در آن همه موجودات خواسته،ناخواسته تحت وکالت خداوند هستند.۲-وکالت وبژه خداوند که مخصوص مومنان متوکل است.هم چنینی با مقایسه این واژه در قرآن با عصر جاهلی مشخص شد که واژه توکل در دوران جاهلی به کار نمی رفته واین مفهوم از ابداعات قرآن کریم است اما از مشتقات آن واژه های مختلفی در معناهای متفاوتی به کار می رفته است.

احسان یعنی انجام دادن کار نیک و شایسته به شکل کامل آن و در اصطلاح کمال و برتری است که به نیکی مربوط می‌شود این یک امر مهم از رسیدن به ایمان درونی شخصی ونشان دادن آن در کردار و رفتار آدمی است و یک حس مسئولیت اجتماعی است که شخص را نسبت به ارتکاب جرم دینی (گناه) باز می‌دارد احسان ایجاد کردن فعل نیک و خیر رساندن به دیگران است. احسان در واقع، شاخصه‌ها و مصادیقی دارد که در پرتو شناخت این ویژگی‌ها و مصادیق که در قرآن و روایات به آن اشاره شده است می‌توان به کمال و برتری دست پیدا کرد. احسان در ادیان الهی جایگاه مهم و اساسی دارد و بسیار به آن سفارش شده است. هدف اساسی در این پژوهش، دستیابی به شاخص‌های بارز احسان و مبانی نظری آن در سه حوزه خداشناسی، انسان شناسی و جهان شناسی می‌باشد. احسان کارکردها و آثار بسیار زیادی دارد که از جمله آنها، آرامش روحی، برخورداری از منزلت اجتماعی و جلب رحمت الهی و... است. و بهترین نوع احسان، احسانی است که برای رضای خداوند انجام گیرد. روش تحقیق در این پژوهش کتابخانه‌ای- اسنادی است. واژگان کلیدی: احسان- ایمان- نیکوکاری- صبر- شاخص

موضوع تحقیق حاضر آسیب شناسی تربیت دینی کودکان (هفت سال اول) در قرآن و حدیث می‌باشد. بطور کلی تربیت دینی به مفهوم فراگیر آن که به معنای آموزش و پرورش دینی است؛ می‌تواند کلیدی‌ترین نقش را در توسعه معنوی و کمال یک جامعه دینی ایفا نماید. هرگونه کاستی یا کوتاهی در این امر، موجب بروز اختلالات و نابهنجاری‌‌های جبران ناپذیری در پرورش نسل نوین هر جامعه می‌شود. از این‌رو، برای اصلاح جامعه و پیشگیری از انحرافات اجتماعی، لازم است، فرایند تربیت در اندیشه دینی، شناسایی شود. از آن‌جا که آغاز این امر در خانواده است، توجه به این امر بسیار مهم است. در این تحقیق که به جمع آوری اطلاعات بصورت کتابخانه‌ای و به روش توصیفی-تحلیلی اقدام شده است، روش‌ها و راهکارهای زمینه‌سازی تربیت دینی پیش از تولد، آغاز تولد و پس از آن را در چارچوب کریمه‌های قرآنی، سیره پیامبر و امامان معصوم به بحث گذاشته شد. راهکارهای بهینه‌سازی فرایند پرورش دینی در خانواده، در قالب بحث‌هایی همانند پیشگیری از تحریکات جنسی کودکان، ابراز مهر و محبت، تأمین امنیت، تکریم و احترام فرزندان و بازی کودکان دنبال شده و پس از طرح عمده‌ترین عوامل ضعف و کاستی تربیت دینی فرزندان و آسیب‌شناسی آموزش دینی، به برخی از روش‌های درست برخورد با کودکان اشاره شده است ونتیجتا خانواده‌ها باعنایت به این مطالب وتوکل به خداوند وتوصل به ائمه (علیهم السلام) صاحب فرزندی متصف به اوصاف نیک تربیتی دینی خواهند شد.

استعاره نقش محوری در اندیشه دینی دارد بدین معنا که برای بیان حقایق مجرد از واژه‌های ملموس و مادی بهره می‌گیرد. مهمترین کارکرد شناختی استعاره نیزفراهم ساختن درک یک مفهوم انتزاعی از طریق مفهومی ملموس‌تر است. با این نگاه پایان‌نامه حاضر به بررسی استعاره‌های به‌کار رفته در توصیف «بهشت و جهنم» در قرآن، انجیل و تورات می‌پردازد تا ضمن معرفی این استعاره‌ها، انواع استعاره‌های مفهومی به‌کار رفته در آنها (ساختاری، هستی‌شناختی، جهتی) معین شود و مشخص شود در توصیف هر کدام از بهشت و جهنم چه نوع استعاره‌ای کاربرد بیشتری دارد و نیز بسامد به‌کارگیری این استعاره‌ها در قرآن، انجیل و تورات به چه شکل است. تمام آیاتی که در توصیف بهشت و جهنم ساختار استعاری داشتند به‌عنوان نمونه آماری درنظر گرفته شدند، برخی آیات نماینده چند «نگاشت استعاری» بودند. به این شکل 852 مورد عبارت استعاری از آیات قرآن و 140 مورد عبارت استعاری از آیات انجیل مورد بررسی قرار گرفتند. و در مورد تورات تنها به معرفی استعاره‌ها پرداخته شد. روش تحلیل داده‌ها به صورت توصیفی در قالب شناختی بر اساس رویکرد لیکاف و جانسون (1980) به استعاره و نیز به صورت کمی و در قالب نمودار بوده است. نمودارها برحسب تعداد استعاره‌های ساختاری، هستی‌شناختی و جهتی که در توصیف بهشت و جهنم در قرآن و انجیل به‌کار رفته‌اند، ترسیم شد. بررسی نتایج نشان داد در کاربرد هر سه نوع این استعاره‌ها، قرآن بسامد بالاتری دارد. هم قرآن و هم انجیل در ترسیم فضای بهشت بیشتر از استعاره ساختاری بهره برده‌اند. ولی در استفاده از استعاره هستی‌شناختی و استعاره جهتی شاهد این اتفاق نیستیم. در قرآن استعاره‌های هستی‌شناختی بیشتر در ترسیم فضای دوزخ مورد استفاده قرار گرفته‌اند تا در ترسیم فضای بهشت، در حالی که در انجیل استفاده از استعاره هستی‌شناختی در ترسیم فضای دوزخ ملاحظه نشد. در قرآن استعاره جهتی به طور یکسان هم درمورد بهشت و هم درمورد جهنم به‌کار رفته‌است، در حالی که در انجیل تنها در ترسیم فضای دوزخ، کاربرد این استعاره مشاهده شد. در مورد برخی عبارات استعاری، هم در قرآن و هم در انجیل برای توضیح مطلب از نظریه «آمیختگی مفهومی» بهره برده شده است.