جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مباحث مهمی که هدف بعثت انبیا را مشخص می‌کند و آثار عقیدتی و تربیتی متعددی دارد ، بحث هدایت است . این امر اساسی‌ترین کار می‌باشد و درهمه‌ی کتب آسمانی و آیات گوناگون قرآن نیز به صورت های مختلف بیان شده است. همان‌طور که می‌دانیم مفهوم شناسی واژگان قرآن و تعیین قلمرو معنا شناسی هریک براساس کاربرد آن‌ها در آیات گوناگون، از جمله مسائلی است که در فهم صحیح معارف قرآن اهمیت بسزایی دارد. با توجه به اینکه واژه هدایت در 260 آیه از قرآن وجود دارد و مشتقات آن 316 مرتبه است.دراین پژوهش برآنیم که معانی گوناگون این واژه را برحسب سیاق آیات در تفاسیر گوناگون شیعه و سنی بیان کنیم . و در انتهای هر آیه همنشین های این واژه را با عناوینموانع ، آثار ، لوازم ، عوامل هدایت کننده و هدایت شده بیان میکنیم. بنابراین با تکیه برخود آیات و با روش معنا شناسی، پس از بررسی تک تک آیات در بر دارنده این واژه، قلمرو معانی هریک ازآیات را جداگانه به دست می آوریم؛ زیرا هدایتعلاوه بر معنی لغوی آن دارای معانی دیگری نیز هست که این معانی با تاثیر‌پذیری از واژگان مجاور خود در آیات مربوط به دست می‌آید. قابل ذکر است معنای اصلی واژه هدایت راهنمایی کردن است و در تمامی وجوه و معانی نسبی این معنای اصلی یافت میشود.همچنین در انتهای این پژوهش وجوه مختلف هدایت را به صورت جمع بندی بیان میکنیم.

انسان‌ها از لحاظ ذات و سرشت یکسانند و عوامل ترقی و انحراف از مسیر حق در همۀ آنها وجود دارد. این امر با بازخوانی و دقت در برهه‌های تاریخی روشن می‌شود و برای جامعۀ انسانی عبرت آموز است. برخی از بیانات قرآن کریم و نهج البلاغه سرگذشت خواصی است که با وجود روشن بودن حق، از مسیر شایسته خود منحرف شدند. توجه دادن خواص در هر جامعه‌ای به رفتاری که آنها در پیش گرفته‌اند مانع از شکل‌گیری بسیاری از انحرافات خواهد بود، به همین منظور، این پژوهش به تبیین عوامل انحراف خواص، پیامدها و راهکارهای جلوگیری از آن، از دیدگاه قرآن کریم و نهج البلاغه پرداخته‌ است. در قرآن- برخلاف نهج البلاغه- واژۀ خواص به کار نرفته است؛ ولی مترادف‌های آن مانند: حواری، اولوالعلم، ملأ، مترفان، مستکبران، راهبان و احبار آمده است. خواص در نهج البلاغه دو نوع معنا دارد:1. برجستگان یا خبرگان جامعه‌، که در مقابل عوام قرار دارند؛2. مقربان و رازداران حاکم. در علوم مختلف تعریف خاصی از واژه خواص ارائه شده است؛ ولی مقصود ما از آن، افراد و گروه‌های حامی حقّ‌اند؛ که در مقابل متاع‌های دنیوی شکست می-خورند و نمی‌توانند بموقع از حقّ دفاع کنند. انحراف خواص از منظر قرآن کریم و نهج البلاغه متأثر از عوامل متعدد اخلاقی‌ای مانند: غفلت از یاد خدا، سیره و سنّت پیامبراکرم (ص)، دنیاپرستی و...؛ و عوامل اعتقادی‌ای مانند: نداشتن ایمان واقعی، ولایت‌ناپذیری، جهل به قرآن و عدم رجوع به سنّت و...؛ و عوامل سیاسی ـ اجتماعی‌ای چون: رياست‌طلبى، بی‌بصیرتی، ملاحظات خویشاوندی و ... بوده است. انحراف خواص پیامدهای دنیوی و اخروی متعددی نیز دارد؛ پیامدهای دنیوی آن به پیامدهای فردی مانند: تکذیب حق، ارتداد، خواری و ذلت دنیوی، شکستن بیعت با امام زمان خویش و... و پیامدهای اجتماعی مانند: ولایت‌ ستیزی، فاصله گرفتن از امام معصوم ، گمراه شدن مردم، ریخته شدن خون بی‌گناهان، و ... تقسیم می‌شود و پیامد اخروی انحراف خواص، جهنّم است. مهم‌ترین آموزه های دینی از قرآن کریم و نهج البلاغه به عنوان راهکارهای اساسی در پیش‌گیری از انحراف خواص در بعدهای اخلاقی مانند: ذکر و یاد خدا، ارزش ‌قائل نشدن به دنیا، محاسبه‏ نفس، داشتن اخلاص، رعایت تقوای الهی و..؛ ، اعتقادی مانند: داشتن ایمان واقعی، تمسک به قرآن و عترت، اطاعت و تسلیم امام زمان خویش بودن، و...؛ و سیاسی ـ اجتماعی مانند: همراهی با امام معصوم و رهبری جامعه، ارتقای بصیرت، شناخت حق و باطل توأم با درک سیاسی، استقامت در پیمودن راه حقّ، تصمیم‌گیری به موقع و... تبیین شده است.

غفلت صفت ناپسندی است که قرآن و روایات خطر ابتلای به آن را به تعابیر گوناگونی گوشزد کردند. دقت در این آیات و روایات نشان می دهد که غفلت مهم ترین عامل بدبختی و اساس هلاکت انسان و عدم ابتلای به آن یا رهایی پس از ابتلا، اولین قدم رسیدن به سعادت جاودانی است.غفلت گونه ای از بی خبری است که متعلق آن امور مهم و سرنوشت ساز و در راس آنها خداوند متعال است. غفلت از خدا، جهان آخرت، مرگ و رهنمودهای پیامبران در سایه فکر غلط و هوی و هوسسلطه شیطان را بر انسان آسان می کند و انسان را از معارف الهی بی نصیب می سازد.آن چه خطرناک است غفلت مذموم است که خود به سه مرتبه درمان پذیر و مستقر و مضاعف تقسیم می شود و بدتر از همه، مرتبه مضاعف آن است زیرا عامل آن خداوند است که به شکل عذابی بر انسان غافل نازل می کند. گرچه عامل اصلی غفلت انسان است. زیرا انسان با کج فهمی و دنیا پرستی انسان از حقایق دور می شود.علاوه بر این، آثار و نتایج مهلکی که غفلت در حیات دنیوی و اخروی انسان بر جای می گذارد؛ می تواند شیرازه زندگی او را از هم بپاشد، آثاری مانند خودفراموشی، فراموشی خدا و خطرناک تر از همه جاودانگی در جهنم و عذاب های اخروی نتیجه حتمی غفلتند. پس باید آن ها را شناخت و از در افتادن در آنها برحذر بود. گرچهبزرگ ترین ضرر غفلت رانده شدن از حریم کبریایی خداوند است و محرومیت از قرب الهی بدترین مجازاتی است که انسان غافل دچارش می شود.البته نباید ناامید شد زیرا درمان غفلت با یقظه و بیداری ممکن است. توبه و ذکر هم نسخه های موثری درمان این بیماری هستند. البته حصول ذکر مداوم با توجه به خدا در همه حال، نماز و انس با قرآن ممکن است، که هم باعث زدودن غفلت می شود و هم روش مطمئنی در جلوگیری از ابتلای مجدد به غفلت می باشند.

"بررسي خاستگاه هاي فتنه هاي بشري از منظر قرآن كريم و روايات" عنوان پژوهش حاضر است . فتنه كه به معناي اختلال اضطراب آور است ، در كاربرد قرآني خود به كفر ، شرك ، عذاب و ... تعريف شده ، كه تعريف به لازم معناست نه معناي اصلي آن. ناشناخته بودن فتنه در آغاز امر ، گسترش تدريجي آن و نماياندن چهره ي واقعي خود در آخر كار ، ويژگي هاي مشترك اقسام فتنه هاي فرهنگي ، سياسي و اجتماعي است كه در هر بعد تأثير خودرا بر جاي مي گذارد.فتنه كه عواملي مانند بدعت در بُعد فكري ، كبر و غرور در بعد اخلاقي و خودرأيي در برابر ولايت در بعد سياسي از زمينه هاي آن است ، پيامدهايي در حوزه هاي مختلف از جمله ، فرهنگي و اجتماعي كه باعث ايجاد ترديد و شبهه در ميان مردم و سردرگمي آنها ؛ در حوزه ي ديني كه آنها را از مسائل ديني دور و به دنيا گرايي و مسائل مادي مي كشاند ؛ در حوزه ي سياسي كه باعث آشفتگي اوضاع سياسي مي شود، را به دنبال دارد . و مصاديق آن كه عوامل انساني چون ستمگران ، منحرفان ، جاسوسان و ... هستند هر كدام شيوه ي خاصي در فتنه گري دارند ، و راه نجات از فتنه هاي بشري ، تمسك به قرآن كريم و اهل بيت (عليهم السلام) ، تقوا، صبر و ... است.پژوهش حاضر با مقدمه و كليات شروعو شامل پنج فصل است . فصل اول : حقيقت فتنه و اقسام آن ، فصل دوم: خاستگاه ها و عوامل زمينه ساز فتنه ، فصل سوم: آثار و پيامدهاي فتنه ، فصل چهارم : مصاديق فتنه و در فصل پنجم راه هاي نجات از فتنه هاي بشري مطرح گرديده است.

علوم قرآنى اصطلاحى است درباره مسائلى مرتبط با شناخت قرآن و شئون مختلف آن که مفسر با رعایت آن در ورطه تفسیر به رای گرفتار نشده و در نهایت بتواند تفسیری ضابطه‌مند و صحیح ارائه دهد. یکی از تفاسیری که به مباحث علوم قرآنی پرداخته است، تفسیر التحریر و التنویر است. محمد طاهر بن عاشور در این تفسیر به مهم ترین مباحث علوم قرآنی توجه داشته است.ابن عاشور ابتدای نزول قرآن را در شب هفدهم رمضان با نزول پنج آیه نخست سوره علق، و آخرین آیه نازل شده را آیه 281 بقره می‌داند. در جای جای تفسیر بر این مطلب اشاره دارد که کیفیت نزول قرآن بر خلاف کتب مقدس پیشین، به صورت تدریجی نازل گشته است. ایشان آیات قرآن را به دو دسته مکی و مدنی تقسیم می‌نماید (مکی: 88 سوره؛ مدنی: 25 سوره؛ ایشان سوره حج را نه مکی و نه مدنی بلکه مکی- مدنی می‌داند) و بیشتر مستثنیات سور را نمی‌پذیرد و دلیل توهم مستثنیات را خلط بین اسباب نزول می‌داند. همچنین علم سبب نزول را به دو دسته تقسیم می‌نماید و سعی نموده به آن دسته از اسباب نزولی بپردازد که در تفسیر آیات اهمیت داشته باشند. ترتیب آیات قرآن و چینش هر کدام پشت دیگری را، توقیفی و به امر رسول الله (ص) می‌داند و می‌نویسد اصح آن است که قرآن در زمان حضرت ابوبکر صدیق (رض) جمع شده باشد. ایشان قرائت را دو گونه می‌داند و تنها به گونه‌ای می‌پردازد که ارتباط تنگاتنگی با تفسیر دارد و در مورد اختلاف قرائت می‌نویسد اگر یقین نماییم که همه وجوه قرائات مشهور از پیامبر (ص) رسیده است اشکالی ندارد که گفته شود حمل الفاظ قرآن بر این وجوه، مراد خداوند بوده است تا قاریان با خواندن به چندین وجوه، معانی را تکثیر بخشند. ابن عاشور بعد از تقسیم بندی نسخ به سه دسته، دسته سوم آن یعنی « نسخ تلاوت و بقای حکم » را نمی‌پذیرد و می‌نویسد که فایده‌ای برای این نوع متصور نیست. با توجه به آیه هفت سوره آل عمران آیات قرآن را به دو دسته محکم و متشابه تقسیم می‌نماید و این صفت را متوجه لفظ می‌داند و واو مورد بحث در این آیه را استیناف می‌داند. اعجاز را یکی از علوم مهم در تفسیر قرآن می‌دانند و در سراسر تفسیر خود کوشیده که به اعجاز قرآن اشاره نماید و با رد قول صرفه، فصاحت و بلاغت قرآن را وجه اعجاز این کتاب می-داند.واژگان کلیدیعلوم قرآن، تفسیر، التحریر و التنویر، ابن عاشور.

مفسران در تفاسیر خود علاوه بر مطالب تفسیری به مباحث علوم قرآنی نیز پرداخته اند، یکی از این مفسران، فخررازی است که در این پایان نامه آرای او راجع به چهار بحث علوم قرآنی اعجاز، محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ و حروف مقطعه در تفسیر کبیر او مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.به دست آوردن آرای این مفسر راجع به این چهار بحث مذکور در تفسیر کبیر او از آن جهت حائز اهمیت است که اولاً از بزرگترین مفسران است و تفسیر کبیر او از مهم ترین تفاسیر است و ثانیاً با به دست آوردن این آرا می توانیم تا حدودی با فضای فکری و علمی عصر این مفسر آشنا شویم. فخررازی در تفسیر کبیرش راجع به چهار بحث علوم قرآنی اعجاز، محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ و حروف مقطعه به ترتیب به مباحثی چون: دلایل اعجاز قرآن، مسئله ی تحدی قرآن، وجوه اعجاز قرآن؛ معنای محکم بودن تمام قرآن، معنای متشابه بودن تمام قرآن، مراد از محکم بودن برخی از آیات قرآن و متشابه بودن برخی دیگر، علم به متشابهات؛ اصطلاح ناسخ، ادلّه ی قائلان به وقوع نسخ، آیات مورد ادعای نسخ، معنای حروف مقطعه، حکمت افتتاح سور با حروف مقطعه پرداخته است؛ این مباحث در این پایان نامه مطرح و مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. از جمله آرای فخررازی که در اینجا شایان ذکر است، این است که او در جایی از تفسیر کبیرش قول به صرفه راجع به اعجاز قرآن را بی اشکال دانسته است گرچه در جایی دیگر از تفسیرش به این قول ایراد گرفته است لیکن ممکن است میان سخنان او جمع کرد؛ همچنین معنای اینکه برخی از آیات قرآن محکم و برخی دیگر متشابه هستند را از جهت رابطه ی لفظ با معنا توضیح داده و گفته است که نص و ظاهر، محکم هستند و مجملو موول، متشابه اند؛ همچنین به نظر می رسد که او سعی دارد تا جایی که مقدور است نسخ آیات قرآن را نپذیرد و تخصیص را بر نسخ، ترجیح می دهد؛ نیز معتقد است که حروف مقطعه ی هر سوره ای، اسم سوره برای همان سوره است.

چکیده:شکی نیست که هر کس بخواهد قرآن کریم را تفسیر کند و به مقصود واقعی خداوند از آیات کریمه دست یابد نیازمند، اصول و قواعدی است که روش تفسیر خود را بر آن استوار سازد، و قواعد تفسیر به، دستورالعمل‌های کلی برای تفسیر قرآن مبتنی بر مبانی متقن عقلی، نقلی و عقلایی‌گفته می شود که رعایت آنها تفسیر را ضابطه‌مند می‌کند و خطا و انحراف در فهم معنا را کاهش می‌دهد. یکی از تفاسیری که آیات قرآن را تا حدود زیادی بر اساس قواعد تفسیری تبیین و تفسیرکرده است، تفسیرانوارالعرفان از دکتر ابوالفضل داورپناه است. در این نوشتار، تفسیر مذکور از جهت رعایت شانزده قاعده اساسی در تفسیر یعنی: قواعد سیاق، جری و تطبیق، ممنوعیت کاربرد اسرائیلیات درتفسیر، لزوم تفسیر موضوعی، تأثیرگذاری اهداف قرآن،سوره ها وآیات در تفسیر، استفاده از علم درتفسیر، توجّه به ظاهر و باطن قرآن و پرهیزاز نسبت دادن برداشت های ذوقی به قرآن، تفسیر بر اساس قرائن معتبر و روش صحیح تفسیر، عدم مخالفت تفسیر با آیات محکم، سنت قطعی، علوم تجربی قطعی و مطالب قطعی عقلی، تفسیر آیات توسط مفسر دارای شرایط و آگاهی های لازم،رعایت پیش فرض های بنیادین تفسیر و ممنوعیت تفسیر به رأی و.... مورد بررسی قرار گرفته است. در این تفسیر، با اینکه متن آیات بر اساس قرائت حفص از عاصم آمده است، اما مفسر در تفسیر آیات، قرائتهای دیگر را نیز بیان کرده بدون اینکه اظهار نظری کرده باشد یا قرائتی را بر قرائت دیگری ترجیح دهد. همچنین توجه به بهره گیری از قرائن مختلف که مفسر را در فهم صحیح آیات کمک می کند در تفسیر انوارالعرفان جلوه آشکاری دارد، مفسر در مبحث توجه به ظاهر و باطن آیات قرآن، قائل به وجود باطن برای آیات بر اساس معیاری صحیح است و برای بیان معنای باطنی آیه به روایات اهل بیت(ع)تمسک جسته است. و در تفسیر آیات به ظاهر آیات نیز توجه دارد. مفسر درصرف، نحو، لغت، بیان و امثال آن نهایت اهتمام و تحقیق را به کار برده است و بخشهای مجزایی درتفسیر خود به آنها اختصاص داده است و آراء مختلف دانشمندان علوم قرآنی، مفسران، لغویان ونحویان و .... را در این اثر مورد توجه قرار داده است. روش گردآوری اطلاعات، به صورت کتابخانه ای و به روش توصیفی- تحلیلی می باشد. واژگان کلیدی: قرآن کریم، تفسیر، قواعد تفسیری، تفسیرانوارالعرفان.

دانش اعتقادات متکفّل استنباط، تبیین، اثبات و تنظیم آموزه‌های اعتقادی و نیز رد شبهات و رد مکاتب دیگر است. در این میان، تبیین اعتقادات از اصول ویژه‌ای پیروی می‌کند و بر روش‌هایی استوار است.اصول حاکم بر تبیین خود به چهار دسته‌ تقسیم می‌شوند و ذیل هر دسته، چند اصل کلی مورد بررسی قرار می‌گیرند.سپس، روش‌های تبیین اعتقادات در پنج دسته‌ طرح و بررسی می‌شوند.در نهایت، نتیجه‌گیری کلّی و مختصری از مجموعه‌ی تحقیق به عمل آمده است.

بدون شک امامان شیعه بنابر عقید? شیعه وسنی دارای مرجعیت دینی می باشند، اما شیعه معتقد است مرجعیت دینی و علمی پس از پیامبر تنها در اختیار ایشان می باشد، مهمترین سوالی که در اینجا مطرح می شود چرائی و دلیل این گفتار و ادعا است .شیعه با توجه به نقش امام پس از پیامبر خاتم که نقش هدایتی گسترده ای است و از ظاهر تا باطن جامعه و افراد آن را در بر می گیرد امام را دارای ارتباط و آگاهی از منابع عظیم الهی می داند، و دانش او را فراتر از علم عادی، دارای مجاری و مبادی غیبی و لدنی میداند .قرآن و روایات دلالت بر اثبات دیدگاه اتصال علم امام به خداوند سبحان می نمایند .سرچشمه و منابع علم امام گسترده و متعدد هستند که از مهمترین آنها روح القدس، جامعه ، مصحف فاطمه سلام الله علیها، صحف و کتب انبیاء ، عمود نور ، الف باب ، تحدیث ( نقر و نکت ) ، قرآن ، اسم اعظم می باشند امام بهره مند از روح بلند و مقدسی از جانب خداوند می گردد که این عطی? الهی امام را در انجام وظایف و شئون الهی او و ارتباط با ملکوت و آگاهی از حقایق پنهان و دریافت کامل شریعت محمدی در جهت هدایت رسانی یاری می کند .مطابق رهنمود آیات وروایات علم به احکام و حلال وحرام و همچنین علم به قرآن توسط پیامبر اکرم صلوات الله علیه وآله وسلم به ائمه اطهار منتقل گردیده است، لذا نقش امام نسبت به این علوم، نقشی تبیینی تفسیری و امام شاخصی برای رفع اختلافات و بروز علوم انتقالی از پیامبر می باشد. امام علاوه بر جایگاه کمال بخشی و تحقق بخشیدنِ استمرار ختم نبوت، نقش هدایت خاص یا همان امامت به معنای ویژ? آن را هم بر عهده دارد که این لذا امامت با ختم نبوت نه تنها تعارضی ندارد بلکه لازم? خاتمیت وجود و تبلور امامت می باشد .جایگاه و شان هدایتی مخصوص امام اقتضای علم و آگاهی مناسب با آن را می نماید. روایات ارتباط با ملائکه و طرق دیگر مجاری علم امام را در همین راستا تبیین نموده اند، مسائلی همانند شهود و عرض? اعمال به امام و خبر رسانی روزان? که آیات و روایات بر آن تاکید می کنند از مصادیق جریان این هدایت و نقش امام در آن می باشد.آیات استدلال شده بر نفی علم غیب در قرآن برای انبیاء و ائمه نیز با تمسک به قرائن متصل و منفصل آیات بر نفی علم غیب ذاتی و استقلالی واصیل دلالت می نماید، چرا که از جانب دیگر آیات و شواهد روائی و تاریخی فراوانی بر آگاهی انبیاء و ائمه علیهم السلام از غیب دلالت می کنند .

قصص قرآنی حجم گسترده‌ای از معارف قرآنی را به خود اختصاص داده است، خاورشناسان در راستای مطالعات قرآنی واسلا می‌خود، به این موضوع بیش از مباحث دیگر توجه کرده‌اند. آنان همانطور که نسبت به قرآن رویکردهای مختلفی در پیش گرفتند، رویکردشان در مقیاس کوچکتر درباره قصص نیز متفاوت و گاه متناقض است، از اینرو در این پژوهش بر آن شدیم تا برخی دیدگاهها را درباره قصص قرآنی در چند مقاله از مقالات دایرهالمعارف قرآن (لیدن) نقد وآسیب شناسی کنیم. عناوین مقالات مورد بررسی در این پژوهش بدین ترتیب است Narratives(Claude Gilliot)؛ Myths and Legends in the Quran (Angelika Neuwirth)؛ Punishment Stories (David Marshall).البته در کنار آسیب شناسی آراء نویسندگان، زوایای نگاهی و بسترهای شکل‌گیری و مبانی استنباط شده و زوایایی چون ساختار و روش تحقیق و منابع نیز تحلیل و نقد شده‌اند. در مجموع مقالات مشتمل بر شبهاتی بودند: مقاله قصص مشتمل بر قرآن ساخته ذهن پیامبراسلام، قصص قرآن واسطوره وافسانه، لقمان شخصیتی افسانه ای، تصرف در جمع قرآن وعدم تناسب و وحدت موضوعی در سوره‌ها، حروف مقطعه ومفهومی‌ جدید، مریم خواهر هارون، پدر ابراهیم، یعقوب پسر ابراهیم و محمد پیامبر عرب، مقاله قصه‌های عذاب اقوام پیشین مشتمل بر تاریخگذاری آیات قصص، مقاله اسطوره‌ها وافسانه‌ها درقران مشتمل بر شبهات تاثیر پذیری قرآن دربیان قصص از کتب ومتون گذشته، تأثیر پذیری قرآن در بیان قصص از فرهنگ زمانه، اسطوره وافسانه بودن قصص قرآنی وشخصیتهای قرآنی، عفریت انتقال دهنده تخت ملکه سبا، قرآن وسخن کاهنان،