جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم، به مثابه یک متن فاخر، از ساز وکارهای یک متن بهره‌ی فراوان جسته است. یکی از این سازوکارها تصویر پردازی است، که این شیوه بیشتر برای عینی نمودن و ملموس کردن مفاهیم ذهنی و انتزاعی به کار می‌آید. خداوند در قرآن کریم امور دینی و انتزاعی را با قرار دادن آن در بافتی با تصویرهای محسوس به ذهن، نزدیک می‌نماید. بی‌گمان یکی از راه‌های بیان مطالب بویژه در حوزه‌ی معنایی و امور فرامادی بهره‌گیری از عنصر تصویرگری است. تصویرپردازی قرآن هر چند از راه واژگان اتفاق می‌افتد ولی چنان زیبا و روشن در قالب واژگانی، مفاهیم بلند و فرامادی را به تصویر می‌کشد که گویی مخاطب، خود را در آن محیط احساس می‌کند و با چشم آن را می‌بیند.در این میان عالمان بلاغت در تفسیر تصویرهای قرآنی رویکردها و پیشنهادات مختلفی دارند؛ برداشت پیشینیان از تصویر، محدود به گونه‌های بلاغی و در عین حال جزئی بوده است و از بلاغت جمله، به بافت و متن فراتر نرفته است. ولی در بلاغت جدید بیشتر توجه به تصاویر از منظر کلی و با در نظر گرفتن کل جمله و بافت متن می‌باشد.زمخشری در تفسیر ارزشمند «کشاف» که ویژگی ممتاز آن رویکرد زیبایی شناختی به آیات قرآن است، از جمله عالمان قدیم بلاغی است که در عمل، دانش بلاغت را در قلمرو شناخت زیبایی و اعجاز قرآن که هدف اصلی این دانش می‌باشد، به کار گرفته است. او به تصاویر قرآن از منظر علم بیان و شاخه های آن یعنی: تشبیه، مجاز، استعاره و کنایه نگریسته و به شرح تصاویر پرداخته است. در طرف مقابل سید قطب در تفسیر «فی ظلال القرآن»، تنها کسی است که تصویر قرآنی را از جنبه‌ی هنری آن مورد بررسی قرار داده و اصطلاحاتی چون چارچوب و قالب، رنگ و سایه را مطرح کرده و تصاویر قرآن را از منظر کلی و با توجه به بافت متن مورد بررسی قرار داده است. لذا در این پژوهش سعی شده است به روش اسنادی تصاویر هنری قرآن را با توجه به بلاغت سنتی و بلاغت جدید مورد بررسی قرار دهیم تا با شناختی جامع و دقیق از تصاویر زیبای این کتاب آسمانی، زمینه‌ بهره‌گیری و راهنمایی هر چه بیشتر از این منبع الهی فراهم گردد.

هنجارگریزی از نظریه‌های ادبی جدید و از شیوه‌های آشنایی‌زدایی است که توسط مکتب فرمالیسم روسی در سال (1917م.) مطرح شد. این نظریه ارتباط تنگاتنگی با علم بلاغت و آرایه‌های ادبی به کار رفته در آن دارد. به اعتقاد فرمالیست‌ها -به ویژه رومان یاکوبسن- سخنگوی زبان، نشانه‌ای را از روی محور جانشینی انتخاب نموده و با سایر نشانه‌های زبانی بر روی محور هم‌نشینی ترکیب می‌کند و از این طریق پیامی را به مخاطب انتقال می‌دهد. با توجه به این دیدگاه برخی مباحث علم بیان از جمله استعاره و کنایه، عملکردی مشابه با محور جانشینی دارند و برخی دیگر چون مجاز و تشبیه در بحث محور هم‌نشینی قابل طرح است.عرب‌ها پس از آشنایی با اصول و مبانی این نظریه، به دلیل پیوند آن با علم بلاغت که از جمله مباحث مهم و ریشه‌دار در تاریخچه ادبیات عربی است، تلاش نمودند تا از دریچه هنجارگریزی به متون و آثار ادبی خویش نگاهی نو و تازه بیفکنند و در پاره‌ای موارد به تطبیق اصول و مبانی آن، با میراث بلاغت عربی و اندیشه‌های صاحب‌نظران گذشته‌ی آن بپردازند.در این میان علاقه فراوان عرب‌ها به شعر و ادبیات و نیز توجه به جنبه‌های اعجاز بیانی قرآن کریم و کارکرد آرایه‌های ادبی در بافت روایی آیات، موجب شد تا شاعران و ادیبان -گذشته و معاصر- پیوسته به متن قرآن و صنایع ادبی به کار رفته در آن توجه نمایند. توجه به قرآن از جنبه‌های ادبی و زیبایی‌شناختی، گویای کارکرد هنجارگریزی در قرآن کریم است. حضور آیات و مفاهیم قرآنی در اشعار شاعران معاصر هم‌پای شاعران گذشته، ظرافت و لطافت خاص خود را داراست. شاعران این دوره با ابتکار و نوآوری، زیبایی آیات را به کلام خود پیوند زده و بر ارزش سخن خویش می‌افزایند. از جمله این شاعران می‌توان به محمد عفیفی‌مطر،‌ أمل دنقل و صلاح عبدالصبور اشاره کرد. این سه شاعر از شاعران برجسته مصری هستند که با تأثیرپذیری از سیر تحولات شعری در غرب و نیز بهره‌مندی از رمز و اسطوره، قدم به عرصه نوینی در عالم ادبیات نهادند. این شاعران به یاری عناصر ادبی و زیبایی‌شناسی در سروده‌های خویش، اوضاع و احوال سیاسی و اجتماعی کشور مصر را منعکس می‌سازند و از میراث ادبی و دینی گذشته برای هر چه پربارتر نمودن کلام خود بهره می‌برند.در این رساله خوانش اشعار این شاعران بر مبنای اصول بلاغی صورت می‌پذیرد و تأثیرپذیری این شاعران از قرآن کریم از دریچه‌ی علم بلاغت و مباحث علم بیان (هنجارگریزی معنایی) نگریسته و بسامد هریک از هنجارگریزی‌های معنایی و نیز چگونگی تعامل هر یک از این سه شاعر در برخورد با آیات و مفاهیم قرآنی تبیین می‌گردد و در پایان با تحلیل آماری و ارائه جدول‌ها در خصوص هنجارگریزی معنایی قرآن در شعر این سه تن، نحوه‌ی حضور متن قرآن در شعر آنان و نیز عملکرد هر یک از شاعران در استفاده از آیات الهی ارزیابی می‌گردد.

معارف اسلامی همواره بر بهره گیری از همه سطوح و لایه های معنایی قرآن کریم، تاکید دارد؛ بنابراین، جامعیت و چندلایه بودن قرآن کریم، مستلزم علمی است که بتواند به کنه و جان این کتاب عظیم القدر پی ببرد. در هر دوره ابزار و وسایلی در دست دانشمندان و پژوهشگران مطالعات قرآنی وجود داشته است که با کمک آن، فضاهایی جدید و نکته هایی ناب از قرآن کریم، کشف و استخراج می شده اند. معناشناسی به عنوان یکی از شیوه های نقد ادبی نو، در قالب فرآیندها و ابعاد گوناگونی مطرح می شود که نظریه «مربع معناشناسی» از جمله آن هاست.این مقاله در پی آن است تا ضمن تبیین ویژگی های معناشناختی برخی آیات قرآن، با روش تحلیلی - توصیفی فرآیند مربع معنایی و نحوه شکل گیری آن را بررسی و تحلیل کند.یکی از مهم ترین نتایجی که در این پژوهش متصور می باشد؛ این است که اکثر نظریه های مطرح شده در این حوزه، نظریاتی هستند که ریشه در نقد و زبان شناسی غربی، دارند؛ اما نکته ی قابل توجه آن ا ست که بخش اعظم این نظریه ها، پیش تر در متون کهن مسلمانان، مطرح شده اند که در پژوهش های جدید، غالبا تنها اسامی آن ها تغییر یافته است، البته باید اذعان داشت که نظری ه پردازان جدید، در تکامل آ ن ها سهیم بوده اند.

موضوع عالم ذر از جمله مباحث اختلافی و دارای سابقه‌ی طولانی در فرهنگ اسلامی است. به گونه‌ای که صاحب‌نظران علوم اسلامی را در طول تاریخ وادار به اظهارنظر کرده است. اما از آن‌جا که این مسأله نخستین‌بار در قرآن و روایات اسلامی بیان شده صحت و سقم آن نیازمند بررسی بیشتر است. لذا در این پایان‌نامه سعی شده تا با مراجعه به منابع موجود راه حلی معقول انتخاب شود. قرآن کریم هم در آیات زیادی به طور مستقیم و هم غیر مستقیم جریان عالم ذر را مطرح نموده است.

زندگانی پیامبر اسلام به عنوان آخرین و برترین فرستاده خداوند از همان آغاز بعثت مورد توجه عالمان و اندیشمندان بسیاری قرار گرفته است. در این میان مستشرقان با واکاوی سیره پیامبر گاه با نگاهی همدلانه و منصفانه با مسلمانان، شخصیت پیامبر اسلام را ستوده و در آثار خود از عظمت و حسن اخلاق ایشان یاد کرده‌اند و گاهی با نگاه کینه‌توزانه و مملو از تعصبات دینی به ساحت مقدس پیامبر اسلام شبهاتی را وارد می‌کنند. این مستشرقان به عنوان پیش‌قراولان استعمار با نگاهی مغرضانه یا ناآگاهانه به زندگی و نبوت پیامبر، تعدد زوجات پیامبر و جنگ‌های صدر اسلام را دلیل بر شهوت‌رانی، خشونت‌ورزی، جاه‌طلبی، فریب‌کاری و شیادی پیامبر دانسته‌اند. آنان با استفاده از سلطه استعمار در رسانه‌های جهانی به اشاعه و ترویج این شبهات در اذهان مردم جهان پرداخته‌اند. لذا لازم است با بررسی و مطالعه سیره اخلاقی پیامبر و ارائه دلایل متقن و شواهد تاریخی از سیره آن حضرت پاسخی مناسب به این مستشرقان ناآگاه داده شود.بنابراین هدف از این تحقیق پاسخ به شبهات مستشرقان پیرامون سیره‌ی اخلاقی پیامبر با استفاده از قرآن، روایات و بیان قراین و شواهد تاریخی از سیره‌ی اخلاقی ایشان و سخنان مستشرقان دیگر است. لذا در این تحقیق ابتدا تعریفی از استشراق و سیره‌شناسی آورده و ادوار گوناگون شرق‌شناسی و سیره‌شناسی پیامبر در غرب را بررسی و انگیزه‌های مستشرقان را بیان کرده و سپس به سه شبهه مستشرقان پیرامون تعدد زوجات، جنگ‌های پیامبر و تهمت فریب‌کاری به آن حضرت را با استفاده از قرآن، روایات و واقعیات تاریخی سیره‌ی پیامبر و سخنان دیگر مستشرقان پاسخ داده‌ایم و به این نتیجه رسیده‌ایم که به شهادت تاریخ و گواهی قرآن ایشان دارای خلق عظیم و الگوی مسلمانان هستند. در نتیجه اتهاماتی که مستشرقان ناآگاه به پیامبر وارد کرده‌اند فاقد ارزش علمی و بی‌اساس ‌است.

چکیده:بررسی و تحلیل عوامل صعود و سقوط انسان در قرآنتوسط:ریحانه ناطقی پژوهش حاضرتحت عنوان بررسی و تحلیل عوامل صعود و سقوط انسانبه بحثی قرآنی پیرامون این دو موضوع مهم می پردازد زیرا این مطلب از مواردی است که تمامی انسان ها با هر عقیده، مذهب و جنسیتی به دنبال آن هستند و تلاش می کنند با شناختن مفهوم سعادت و راههای رسیدن به آن ، از شقاوت و بدبختی در امان باشند. قرآن کریم با به کار بردن واژگانی چون سعادت و فلاح و فوز، پیروان خود را به سوی سعادت می خواند و فراوانی سخنان معصومین (ع) نشان از گستره و اهمیت موضوع دارد.نویسنده در این پژوهش ، عوامل و موانع صعود و سقوطانسان را در چهار فصل مورد برسی وتحلیلقرار داده است. فصل اول بهبیان کلیات، فصل دوم مباحثی پیرامونخودشناسی و ضرورت آن، تعریف انسان از منظر قرآن وفلسفه خلقت انسان می باشد ، و در فصل سومبه بررسی عوامل صعود و سقوط انسان از منظر قرآن با تکیه برنظر محدثین و مفسرین پرداخته و در ادامه عوامل سعادت و شقاوت را مورد بحث و مداقه قرار داده است. از بررسی آیات این مهم بدست می آید که عامل اصلی سعادت انسان ایمان و عمل صالح می باشد و عامل اصلی شقاوت انسان نیز اعراض و سرپیچی از خداوند وفرامین او می باشد که در قالب گناه ، ظلم ،گمراهی و کفر و شرک و ...نمایان می شود.کلید واژه ها: انسان، قرآن، سعادت، شقاوت

تحقیق پیش رو به بررسی مفهوم کبر در قرآن و راههای درمان آن پرداخته است.در پژوهش حاضر سعی بر این شده است تا حد ممکن از نظرگاه قرآن به بررسی کبر و ابعاد آن پرداخته شود . همچنین از روایات نیز به عنوان مبین و مفسر کلام وحی استفاده شده است.این پژوهش در شش فصل تنظیم شده و سیر حرکتی ما در این کار بدین صورت است :بعد از بیان کلیات کار، به مفهوم‌شناسی واژه «کبر» و واژگان پیرامونی آن در قرآن پرداخته شده است. در ادامه به سایر ابعاد مفهوم کبر و تکبر از جمله 1. نمودهای کبر2. علل و عوامل پیدایشتکبّر 3. آثار و پیامدهای تکبر از منظر قرآن پرداخته شده است. در ادامه سعی در تبیین چرایی وجود کبر در انسان شده و برای تکبر ممدوح نمونه هایی بیان شده است.و در پایان نیز فصلی به ارایه راهکار درمانی جهت رهایی از این انحراف اخلاقی اختصاص یافته است. در مجموع یافته‌های پژوهش به اختصار عبارتند از:1.

چکیدهرابطه عدل و دین ، از جمله موضوعاتی است که به عنوان یکی از مهمترین مسائل علوم معرفتی و زندگی اجتماعی مورد توجه اندیشمندان قرار گرفته است . اینکه عدل در قلمرو دین چه جایگاهی دارد و اینکه آیا عدالت در یک نظام اعتقادی دینی ، همواره بایستی مطابق با معیارهای دینی باشد ، و به تعبیری دیگر اینکه آیا دین مقیاس عدالت است یا اینکه عدالت خود حقیقتی است و عدالت مقیاس دین است ؟ از جمله وسوالاتی هستند که در این نوشتار مورد بحث قرار می گیرند .اهمیت این موضوع تا بدان جاست که اصل عدل به عنوان یکی از اصول دین در نزد شیعه مطرح شده است و قرآن اقسام مختلف عدل را ( عدل تکوینی ، عدل تشریعی ، عدل اخلاقی و ... ) را تبیین نموده است و همچنین یکی از مهمترین اهداف بعثت انبیاء را اقامه عدل در جامعه بیان کرده است بنابراین نوع پاسخگویی به سوالات مطرح شده تاثیر بسزایی در فهم و درک ما از دین و همچنین بر آرای فقهی دارد . از آن جایی که تاکنون تنها به بیان تاکید و اهمیت اصل عدل در آیات قرآن پرداخته شده است و تنها در لابلای سخنان و نوشته ها اشاره کوتاهی به این مسئله شده است لذا این پژوهش در راستای تبیین دیدگاه استاد مطهری پیرامون رابطه عدل و دین در قرآن نگاشته شده است .استاد مطهری چهار معنی را برای عدالت متذکر می شوند که از میان این چهار معنی برای عدالت ، معنای سوم را که عبارت است از " رعایت حقوق افراد و اعطا کردن حق هر ذی حقی" را برمی گزیند . از دیدگاه ایشان عدالت از ارکان محوری اندیشه دینی به شمار می رود و جایگاه عدالت در اعتقادات دینی به میزانی است که اصل عدالت را دستگاه سنجش صحت دین می شمارد . به تعبیر بهتر ایشان عدالت را مقیاس دین دانسته است ، نه دین را مقیاس عدالت . آنچه عدل است دین می گوید نه آنچه دین می گوید عدالت است ، و این نکته ای بسیار اساسی است و در بینش فقهی و طرز اجتهاد مجتهدان موثر است .با بررسی در آراء و نظرات این دانشمند عالم و فرزانه ، و با تکیه بر آیات قرآن در می یابیم که : عدالت آن اصلی است که در تمام احکام و قوانین دینی ساری و جاری است و تمام این احکام و قوانین حول این اصل و محور یعنی عدالت می چرخد و در نهایت این عدالت است که معیار و مقیاس دین است .کلید واژگان : قرآن ، عدل ، دین ، حق و تکلیف ، شهید مطهری

این پژوهش به آسیب شناسی تربیت اجتماعی ازنظر گاه قرآن وروایات می پردازد .ازآنجا که به سبب آسیب دیدن تربیت اجتماعی حریم های انسانی ومرزهای سلوک اجتماعی متزلزل می شود وحرمت شکنی ها وتباهی ها ظهور میکند تبیین وبررسی آسیبهای تربیت اجتماعی ضرورت دارد. این تحقیق درصدد پاسخگویی به چهار پرسش است .آسیبها وآفتها در تربیت اجتماعی در قالب چه موضوعاتی قابل بررسی است؟از دید گاه قرآن و روایات آسیب شناسی بینشی ،گفتاری ورفتاری تربیت اجتماعی چه مولفه ها و موضوعاتی را در بر می گیرد؟این پژوهش درشش فصل تنظیم شده وسیر حرکتی ما در این کار بدین صورت است:ابتدا بهتبار شناسی واژگان پرداخته شده وآنگاه آسیبهای بینشی ،گفتاری ورفتاری مورد تبیین واقع شده است درمجموع یافته های پژوهش به اختصارعبارت از:تربیت اجتماعی کلیه آموزه های الهی ودینی است که موجب اصلاح رابطه انسان باخود ودیگران می شود وسرانجام انسان را به قرب الهی می رساند در نگاه قرآن وروایات انسان بر اساس فطرت خدادادی موجودی اجتماعی ست وچون اجتماعی بودن اوبر اساس بینش،گفتارورفتار اوشکل میگیرد لذا برای رسیدن به تربیتاجتماعی صحیح نیازدارد تا بینش، گفتار ورفتار خود را براساس ضابطه واصولی بنیان نهد تا مسئله تربیت اجتماعی حالتطبیعی خود راطی کند بنابراین چون رفتارهای انسان بر اساس بینش وشناختی است که او از مسائل دارد اگراین شناختنادرست باشدآسیبها وآفتهایی را در بر خواهد داشت لذا شایسته است که اصول فکری وبینش انسان بر اساس ساختار صحیحی استوارگردد.

مشکلات سیاسی و اجتماعی یکی از دغدغه‌های امروز بشریت به شمار می‌رود. از جمله: نحوه حکومت کردن بر مردم ،پذیرش حکومت از طرف مردم، نیازهای اجتماعی انسان و تعامل آنها با همنوعان خود، موضوعاتی است که انسان‌ها برای بهتر زیستن به آنها نیاز دارند.به همین لحاظ است که بشریت نیازمند به منبعی است که آموزه‌های سیاسی و اجتماعی خود را از آن به دست آورده، و مورد استفاده قرار دهد، و قرآن کریم که کلام خدا است، بهترین منبع و مرجع برای استخراج آموزه‌های سیاسی و اجتماعی انسان است.که پاسخ گوی تمام نیازهای انسان می باشد.این پژوهش با استفاده از قرآن کریم آموزه-های سیاسی و اجتماعی آن را استخراج نموده و نظرات مختلف تفسیری را در اختیار علااقه‌مندان به این موضوع قرار داده، و به موارد زیر دست یافته است.1-آموزه‌های سیاسی و اجتماعی قرآن کریم در تعامل با مسلمانان2-آموزه‌های سیاسی و اجتماعی قرآن کریم در تعامل با اهل کتاب3-آموزه‌های سیاسی و اجتماعی قرآن کریم در تعامل با مشرکینکه امیدوار است مورد قبول اساتید و جویندگان معرفت قرار بگیرد، انشاءالله.کلید واژه ها:آموزه، سیاسی، اجتماعی، مشرک، اهل کتاب