جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهمسأله‌ی امامت و جانشینی پیامبرصلّی الله علیه وآله ، از مهم ترین و گسترده ترین موضوعاتی است که در طول چهارده قرن ،همواره مورد توجه مسلمانان و محلّ بحث‌های فراوان بوده است.تشکیل دو گروه شیعه و سنی و به دنبال آن بروز ‌جنگ‌های‌سیاسی اختلاف نظر های فراوان در مسائل عقیدتی و فقهی و...از پیامدهای همان اختلاف بر سر جانشین پیامبر است.این اهمیّت و ارزشمندی، مبحث امامت باعث شد که مبحث نصب امام را انتخاب کنیم و به بررسی آن از منظر فرقه های معتزله، اشاعره، وهابیت و امامیه بپردازیم. در این اثر بعد از بیان کلیاتی در مورد امامت و ضروت جانشینی پیامبر، وارد مبحث ولایت شدیم و گفته شد که ولایت منحصر به خداوند است و خداوند برای ولایت خود مظاهری قرار داده است که یکی از مظاهر ولایت خداوند ائمه علیهم السلام هستند، که حتی علمای اهل سنت به ولایت علی بن ابی طالب اعتراف کرده‌اند.بعد از بیان این کلیات وبحث ولایت،با توجه به اهمیت بحث سقیفه، به بیان ماجرای آن و اتفاقات ناشی از آن پرداختیم. در فصل آخر به بیان اختلافات متکلّمان مورد نظر پرداختیم و آرای ایشان در مورد تعریف امامت و افضلیت امام از منظر متکلمین معتزله،اشاعره، وهابیتوجوه تقدّم مفضول بر فاضل، اصول دین بودن یا فروع دین بودن امامت از منظر این متکلّمین بیان کردیم و در نهایت از بحث اصلی یعنی نحوه‌ی تعییین امام سخن گفتیم و اشاره کردیم وجوب نصب امام را همه‌ی مسلمین قبول دارند امّا معتزله و اشاعره نحوه‌ی این نصب را در بیعت و شورا و استخلاف می‌دانند و وهابیت زیاد به این مبحث نپرداخته اند بیشتر به بحث توحید و شرک وتوسل را پرداختند و در مورد امامت بیشتر تابع اشاعره و معتزله‌اند. در ادامه دیدگاه‌های متکلّمان امامیه در مورد تمام این مباحث در مقایسه با اشاعره و معتزله و وهابیت مطرح کردیم و گفتیم که امامیه تعیین امام را بر خداوند واجب می‌داند و معتقد است که خلافت بلافصل نبی اکرم صلّی الله علیه وآله, علی بن ابی طالب علیه السّلام است.واژگان‌کلیدی: امامت، معتزله،اشاعره، وهابیت، امامیه.l

در این پایان نامه ارای نو صدراییان قم و مکتب کلامی خراسان در بحث امامت و ویژگی های ان توصیف و مقایسه شده است

با نگرشی جامع بر مباحث مطرح شده پیرامون امامت، خلافت و ولایت در متون کلامی شیعه و اهل تسنن در قرن سه و چهار به این نتیجه می‌رسیم که این مفاهیم در میان این دو فرقه بسیار متفاوت می‌باشد. اگر چه هر دو فرقه قائل به یکسانی مفهوم امامت، خلافت و ولایت هستند، با این حال شیعیان امامت را یک مقام و منصب کاملاً الهی می‌دانند که پس از نبیبه جانشینی او رهبری دینی و دنیوی مردم را بر عهده دارد لذا اطاعتش همچون نبی واجب است. امام غیر از دریافت وحی کلیه? وظایف و شئون نبی را داراست. متکلمان شیعی معتقدند امامت بر خدا واجب بوده و از اصول دین است. امام بنا بر حکم عقل و نقل از گناه و خطا معصوم است و طبعاً از بالاترین و کامل‌ترین درج? عدالت برخوردار است. او بر همه? علوم دین و شریعت عالم است و دیگر علوم را به فضل الهی می‌تواند در اختیار داشته باشد. امام در همه? امور بر تمامی مردم افضلیت دارد و امامت مختص در گروه خاصی از قریش یعنی بنی هاشم می‌باشد.نصب و عزل امام بر عهده? خداست و مردم نقشی در آن ندارند.دیدگاه اهل تسنن که در میان فرقه های مختلف کلامیشان به ویژه معتزلیان و اشعریان اختلاف فاحشی پیرامون مفهوم امامت نمی‌بینیم را می‌توان این گونه برداشت کرد که امامت نزد یک منصب دنیوی است که در عمل نقش یک حاکم سیاسی ـ اجتماعی راایفا می‌کند و شرایط و اوصاف او متناسب با اینشان است. وظیفه? او حکومت داری وپاسداری از مرزها و اجرای برخی احکام و اقامه? حدود ، تقسیم اموال عمومی و جهاد و غیره می‌باشد که برای توانایی چنین وظایفی به سطحی از علم و عدالت نیاز دارد. انتصاب و عزل امام مردمی می‌باشد و معمولاً از طریق چند تن از علمای شهر تعیین می‌شود.بنابراین علی رغم اینکه در بعضی از تعاریف اهل تسنن تعابیری از قبیل جانشینی نبوت یا رهبری دینی و دنیوی و ولایت بر مکلفین دیده شده است ولی آن‌ها در مجموع مفاهیم امامتی خود پایبند به این تعریف نبوده‌اند و امامت را در عمل به عنوان یک جایگاه صرفاً دنیوی از جنس سیاسی و حکومتی معرفی کرده‌اند که یکی از علل اصلی این موضوع این بود که متکلمین اهل تسنن در بحث امامت غالباً بر اساس اتفاقات تاریخی زمان خلفا مسایل امامت را گزارش کرده‌اند.

کلمه امام و مشتقات آن در آیات قرآن کریم 12 بار به کار رفته است که تنها در 3 آیه، به مسئله امامت به معنای رهبر الهی پرداخته شده است. مفسران و متکلمان اهل تسنن و شیعه از دیرباز درباره معنی امام، ویژگی ها و شئون امامت اختلاف نظر داشته اند. اما چالش برانگیزترین اختلافات در کارکرد این آیات بویژه آیه 124 سوره بقره در منازعات و جدل های کلامی میان شیعه و سنی در مسئله امامت و رهبری جامعه اسلامی پس از پیامبر(ص) است. شیعیان با استناد به این آیات معتقد بودند که امامت منصبی الهی غیر از نبوت است و جانشین پیامبر(ص) که امامت جامعه را پس از ایشان به عهده می گیرد باید دارای این ویژگی ها باشد: منصوص بودن از جانب خدا، عصمت، دریافت وحی، عبودیت تام، صبر و یقین. اما اهل تسنن که مراد از امامت در این آیات را همان نبوت دانسته اند، معتقدند این ویژگی ها برای خلیفه رسول خدا ضروری نیست و تنها شرطِ لازم ظالم نبودن، به معنای کافر و فاسق نبودن در هنگام عهده داری امامت جامعه است. اما دیدگاه اهل تسنن در مورد وظیفه مردم در قبال امامی که پس از تصدی این منصب فاسق و جائر می شود متفاوت است، برخی معتقد به لزوم خروج علیه وی و اطاعت نکردن از فرامین او هستند و برخی دیگر خروج را در صورتی که موجب ریختن خون مسلمانان یا فتنه شود جایز ندانسته اند. براساس آیات قرآن مهم ترین شأن امام، هدایت به امر خدا که همان ایصال به مطلوب است، می باشد. این شأن ربطی به پذیرش امام از سوی مردم به عنوان رهبر جامعه اسلامی ندارد اما در سایر شئون امامت، به معنای رهبر ظاهری جامعه اسلامی، میان شیعه و اهل تسنن تفاوت چندانی وجود ندارد.

مسئله امامت بهعنوان یکی از جنجالی ترین و اختلاف برانگیزترین مباحث مطرح میان فرق اسلامی است. به ویژه قرن سوم و چهارم که اوج اختلاف ها‌ی کلامی میان فرق اسلامی به شمار می رود. یکی از بزرگترین میدان داران عرصه کلام معتزله در نیمه اول قرن سوم جاحظ م۲۵۵ه.ق است که ده ها کتاب در این زمینه از خود به یادگار گذاشته است. همچنین شیخ مفید م۴۱۳ه.ق که در قرن چهارم و قسمتی از قرن پنجم بزرگترین متکلم ، فقیه، اصولی و تفسیری شیعه بشمار می‌رود. نوشتار پیش رو به روش تحلیلی به بررسی تطبیقی مساله امامت و بیان وجوه اشتراک و افتراق دیدگاه این دو متلکم پرداخته است تا تقریری عالمانه تر و عمیق تری از مسأله امامت در این دوره از تاریخ اسلام بدست آید و نیز منجر به آشنایی بیشتر و عمیق تر با دیدگاه های شیخ مفید زعیم شیعی در قرن چهارم و جاحظ شود. شیخ مفید که امام صلوات الله علیه را جانشین بلافصل نبی()می‌داند تا عهده‌دار تمامی وظایف محوله به رسول خدا ()به جز نبوت باشد؛ تعیین امام() را تنها به واسطه نص توفیقی و از جانب خداوند ممکن می‌داند. وی عصمت، افضلیت و اعلمیت را ضروری امام() عنوان می نماید. در مقابل جاحظتعریفی روشن از امام ارائه نمی‌نماید. او وجوب تعیین امام را بر عهده‌ی مردم و از طریق شوری و انتخاب اهل حل و عقد می داند؛ از این‌رو لزومی به عصمتِ امام نمی‌بیند؛ لیکن او نیز اعلمیت و افضلیت را از ویژگی های امام برشمرده است. هرچند که وی افراد فاسق و مفضول را هم مستحقمنصب امامت و هدایت مردم می‌داند!!

این رساله با عنوان «بررسی تطبیقی امامت دردوتفسیرالمناروالمیزان»پژوهشی است بر مسئله امامت که یکی از مسائل کلامی میان شیعه و غیر شیعه می باشد؛در این تحقیق مبانی فکری دومفسر بزرگ عالم اسلام،علامه طباطبایی مفسرالمیزان و رشید رضا مفسرالمنار، نسبت به این مسئله مورد دقت قرار گرفته است و رویکرد هر یک از این دومفسرمورد تحلیل قرار گرفته است.نخست تفسیری ازآیات امامت که شامل آیه ابلاغ،آیه اکمال،آیه ولایت،آیه ابتلاوآیه اطاعت و.. ذکر شده است و سپس دیدگاه مفسرانی غیر از این دو مفسر در مورد آیه بیان شده وبعد دیدگاه رشید رضا که بیشتر در قالب شبهه بر آیات امامت است ،بیان گردیده ومورد بررسی قرار گرفته ودر نهایت پاسخی که علامه به این شبهات ابراز داشته ،بیان گردیده است .یکی از تمایزات کار این رساله تطبیق دو دیدگاه و بیان اختلاف نظرها در دید دو مفسر مزبور است که اغلب در کارهای مشابه کمتر به چشم می خورد. از جمله نتایجی که ازاین پژوهش به دست آمده این است که مبانیمرحوم علامه در مسائل امامت،منطبق بر آیات وروایات معصومین (ع)است که مورد تایید می باشد ،درحالی که شبهاتی که از سوی رشید رضا مطرح شده بیشتر به تعصبات مذهبی بر می گرددتادلایل عقلی ونقلی.