جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تطور مفهوم امامت یکی از چالش‌برانگیزترین مباحث کلامی میان متکلمان، فقها و علمای شیعی است. در این پژوهش برآنیم ضمن بهره‌گیری از اسناد تاریخی و دوری از اختلافات پرتنش و توام با تعصب‌ کلامی، با رویکردی تاریخی و روشمند تغییرات مفهوم امامت را در قرون دوم و سوم ه.ق به‌صورت تحلیلی بررسی کنیم. با دقت در سیر تاریخی نحوه تشکیل و تکمیل نظام امامت در میان شیعیان زیدی، شیعیان امامی و غلات پرسش‌های فراوانی به ذهن متبادر می‌شود؛ پرسش‌هایی از این دست که اندیشه امامت به‌عنوان یک نظام منسجم با مختصاتی خاص برای فرق امامی و زیدی، از چه زمانی به‌صورت گزاره‌های قابل‌بحث و چارچوب‌مند مطرح بوده است؟ آیا قرائت شیعیان قرون اولیه از امامت (دوره حضور امامان) با قرائت شیعیان قرون پس از آن (عصر غیبت و تفسیر شریعت به وسیله متکلمین و فقها) متفاوت بوده است و اگر پاسخ مثبت است، با گذشت زمان چه تفاوت‌هایی در این زمینه حاصل شده است؟ در منظومه کلامی تشیع امامی در مقایسه با تشیع زیدی، امامت چه جایگاهی دارد و از منظر این دو فرقه و نیز جریان غالی‌، بایستگی‌ها و مشخصه‌های امام چه مواردی را در برمی‌گیرد؟ اختلاف‌نظر شیعیان امامی و زیدی در مسئله امامت و جایگاه، شئون، وظایف و اختیارات امام، در حیات سیاسی- اجتماعی این دو گروه، چه نقشی داشته و چه تاثیراتی بر جای نهاده است؟در خلال این پژوهش روشن خواهد شد که شیعیان امامی با وجود اتفاق‌نظر در شان و جایگاه امام به‌مثابهمنصبی الهی، در تفسیر بایستگی‌ها و ویژگی‌های امام از جمله نص، نصب، علم و عصمت دیدگاه‌های متفاوتی دارند و از این رهگذر به چهار گروه با تفاسیری نسبتا متفاوت درباره مفهوم امامت تقسیم می‌شوند‌. شیعیان زیدی امامت را به ضرورتی سیاسی -اجتماعی تفسیر کردند و شرط اساسی مشروعیت امامت یک فرد را تلاش برای برپایی اصل امر به معروف و نهی از منکر از راه دعوت مردم به قیام دانستند. تفاسیر مختلف از مفهوم امامت، شیعیان امامی را چه در ساحت نظر و چه در میدان سیاست به وادی اعتدال کشاند؛شیعیان زیدی را در حوزه نظر رویکردی معتدل بخشید اما در عمل سیاسی، به ورطه اقدامات رادیکال و عمل‌گرایی درغلتاند و غالیان پیوندخورده با جریان شیعه امامی را چه در نظام اندیشه‌ای و چه در فعل و کنش سیاسی، به افراط و تندروی سوق داد.

چکیده:هدف الهی گسترش عقیده‌ی توحیدی در تمام جهان و همچنین حاکمیت صالحان است. بر این اساس اتمام حجت بر خلایق ضروری است، از این نظر که خداوند حکیم و عادل است، کیفر و عقاب نیز بدون اتمام حجت با صفات الهی منطبق نیست. این درحالی است که شیطان دائما سپاه خود را تحریک می‌کند تا فرزند آدم را به تباهی کشاند و باطل را به ریشه‌اش برساند. هدف از این تحقیق بررسی لزوم اتمام حجت بر مردم به عنوان یکی از حقوق بندگان است. پس از آن چگونگی اتمام حجت مهدوی عج در حکومت جهانی (با توجه به فضای حاکم بر جامعه‌ی قبل از ظهور) است. و نیز بررسی رویکرد عمومی مردم و بویژه اهل کتاب به اتمام حجت مهدوی عج در پرتو فراگیری تعالیم قرآن و اسلام می‌باشد. درباره‌ی حکومت جهانی امام زمان عج کارهای بسیاری صورت گرفته است، اما به نظر می‌رسد که به مسئله‌ جایگاه و چگونگی اتمام حجت در آن دولت جهانی کمتر توجه شده است. از این رو در این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه‌ای به این مهم پرداخته شده است. تا از این طریق مشخص گردد خداوند وجود امام راستین در زمین را حق بندگان خود می‌داند، و تا هنگامی که نفس آنان بر تمایلات خود شتاب می‌کند بهانه‌ای بر طغیان الهی نداشته باشند.کلید واژه‌ها: اتمام حجت، حاکمیت، مهدوی، قرآن، امامت، عدال

«زیارت جامعه کبیره» هم از همان آموزه‌های توحیدی است که توأم با «توحید»، «امامت» را هم بیان می‌نماید که این خود نشان از ارتباط و پیوستگی «توحید» و «امامت» است که در مقابل آن، برخی از افرادی که در معرفت ائمه: راه اعتدال نپیموده‌اند در تلاشند تا انفصال بین این دو مهم را در قالب غلو در این متن زیارتی مطرح کنند و حتی سعی دارند که «توحید» و «امامت» را در مقابل هم قرار دهند، به گونه‌ای که «امامت» را به صورت مستقل و در حد الوهیت دانسته‌اند. در حالی که احادیث ائمه معصومین:درباره «توحید»، مُعرِّف اُلوهیت، یکتایی، خالقیت، مدبّر بودن، مالکیت و ولایت خداوند، بر تمام هستی می‌باشد. هر چند تا کنون شروح بسیاری بر این زیارت‌نامه نگاشته شده است، ولی هدف از این پژوهش رد شبهه‌ی غلو آمیز بودن متن زیارت جامعه کبیره است که تلاش شده است با توجه به عبارات خود متن زیارت جامعه کبیره ثابت شود که اولویت با توحید بوده و هیچ یک از شئون ائمه: به صورت مستقل و بدون اذن الهی مد نظر نمی‌باشد. و عدم وجود هرگونه غلو در این زیارت و بلکه ارتباط و پیوستگی بین توحید و امامت در آن ثابت گردید. این پژوهش از نوع پژوهش‌های بنیادی است و در آن به روش توصیفی و تحلیل محتوا، با توجه به آیات قرآن کریم و متن زیارتی جامعه و احادیث ائمه:به بیان عبارات توحیدی و پاسخ به شبهات پرداخته شده است.

بحث امامت از زنده ترین و ارزنده ترین بحثهای کلامی، فقهی و اجتماعی است , که پس از رحلت پیامبر عظیم الشان اسلام راجع به برخی مسائل مهم اسلام نظیر:ضروت وجوب امام درجامعه اسلامی، انتخابی یا انتصابی بودن امام، اوصاف و ویژگی های امام، و...،اختلاف نظرها و دیدگاه های مختلفی درمیان مسلمانان به وجود آمد که پاسخ به این مسائل باعث بوجود آمدن مذاهب وفرق مختلفی گردید. لذا بناست دراین تحقیق به حول و قوه الهی جهت روشن شدن برخی از سوالات و ابهامات در بحث شرایط و اوصاف امامت، برخی از دیدگاه ها و نظرات ، سه شخصیت مهم کلامی : قاضی عضدالدین ایجی و امام فخررازی از متکلمان معروف اشاعره وشیخ طوسی از علمای گرانقدر شیعه مورد بررسی قرار گیرد. این پژوهش به طور کلی در 6فصل گرد آوری شده است کهفصل اول شامل طرح مساله، فصل دوم به بررسی امامت در آیات قرآن ، روایات و تفاسیر مختلف از منظر متکلمان شیعه و سنی پرداخته است. فصل سوم ، شرایط اوصاف امامت را از نظر فخر رازی بیان می کند، در فصل چهارم شرایط و اوصاف امامت از نظر قاضی عضدالدین ایجی و در فصل پنجم نظرات شیخ طوسی در باب شرایط و اوصاف امامت بیان گردیده است. در فصل ششم به مقایسه آراء سه متکلم و وجوه تشابه و تفاوت در باب شرایط و اوصاف امامت پرداخته شده است .نوع و روش تحقیق بررسی فرضیه ها و پاسخ گویی به سوالات توصیفی و تحلیل محتوا می باشد. حاصل این بررسی این است که ،در بحث وجوب امامت هرسه متکلم نصب امام را واجب می دانند ولی متکلمان اشعری من جمله فخر رازی و عضدالدین ایجی نصب امام را بر مردم واجب می دانند به صورت سمعا و نقلی ولی شیخ طوسی و سایر متکلمان شیعه با استناد به دلایل عقلی متعدد نصب امام را از باب قاعده لطف بر خدا واجب می دانند.فخر رازی و ایجی تعیین امام را به انتخاب مردم صحیح می دانند اما شیخ و سایر علمای شیعه تعیین امام را از طریق نص ممکن می دانند.در خصوص شرایط و اوصاف امام، فخر و ایجی عصمت امام را نمی پذیرند و تقدیم مفضول بر فاضل را اولی می دانند زمانیکه تقدیم فاضل سبب شرو فتنه ای شود.شیخ طوسی از این نظر قائل به عصمت امام ازهر گونه خطا و اشتباه و معتقد به انتخابی بودن امام از طریق نص، افضلیت، که علاوه بر متکلمان شیعه، مورد قبول جمعى از متکلمهاى اهل سنت نیز بوده است.قریشى بودن ،که مورد قبول متکلمهاى شیعه و اهل سنت است.

سلسلة الغدير الموضوعية؛ بحث مستل من موسوعة الغدير للعلامة الأميني رحمة‌الله‌عليه تحقيق، تلخيص و طبقه‌بندى موضوعى مجموعه يازده جلدى كتاب «الغدير» علامه عبدالحسين امينى مى‌باشد كه توسط محمدحسن شفيعى شاهرودى، تأليف و گردآورى شده است. كتاب به زبان عربى و مقدمه آن، در سال 1385ش، نوشته شده است. كتاب به انگيزه معرفى «الغدير» بين مردم و به‌ويژه جوانان نوشته شده است. آنچه باعث اهميت اين كتاب مى‌شود، آن است كه تا پيش از اين، محققان و پژوهشگران براى تحقيق در يك موضوع، بايد يازده جلد كتاب «الغدير» را ورق مى‌زدند، اما اثر حاضر، فرصت مطالعه سريع و دريافت مطالب در يك موضوع را براى مخاطبانش فراهم كرده است. مطالب این جلد از کتاب: خلافت و امامت: تعريف و تبيين مسئله خلافت و امامت، موضوع تحقيق اين كتاب است. نگارنده نخست درباره خلافت و امامت از زبان پيامبر اكرم(ص) سخن گفته و بر اين مطلب تصريح ورزيده كه آن حضرت، فقيه و پيشواى فاجر و مجتهد جاهل را آفت دين دانسته است. وى سپس واقعه غدير و رويدادهاى پيش از آن و مقدمات و زمينه‌هاى خلافت و جانشينى حضرت امير(ع) را در غدير خم مورد بحث و بررسى قرار داده است. مؤلف در ادامه، ذهن خوانندگان را به تحقيق و تحليل حديث ثقلين، كوثر، حديث غدير و سندهاى آن جلب كرده و راجع به مفاد و مضمون حديث غدير، با استناد به آرا و نظريات مفسران و محدثان، سخن گفته است. ديدگاه كلامى شيعه در باب خلافت و امامت و ضرورت تعيين و نصب امام از جانب خداوند با ديدگاه اهل‌سنت در باب خلافت اختلافاتى دارد كه اين موضوع را نويسنده در اين جلد، به‌خوبى شرح داده است. وى در پايان، به انحرافاتى كه در سيرت و سنت پيامبر(ص) پديد آمد و اينكه منصب خلافت توسط بنى اميه غصب شد، با شرح و تفصيل، بحث كرده است.

أصول العقائد، تألیف سید کاظم رشتی، کتابی است با موضوع کلام که در یک جلد به نگارش درآمده است. اصل این کتاب به زبان فارسی نگارش یافته است و سپس توسط میرزا موسی احقاقی حائری به زبان عربی برگردانده شده است. محتوای این کتاب، مشتمل بر یک دوره کامل از عقاید استدلالی به‎ترتیب از توحید و عدل و نبوت و امامت و معاد است. نگارنده جانشین شیخ احمد احسایی بوده و از مدافعان مکتب و عقاید شیخیه محسوب می‎شود. کتاب، با زندگی‎نامه سید کاظم رشتی، سیره مترجم و مقدمه مترجم آغاز شده و محتوای اصلی، در ذیل فصول و عناوین متعدد ارائه گردیده است که می‎توان همه را در پنج بخش تنظیم نمود.

مصنفات الشيخ المفيد مجموعه‌ای از آثار شیخ مفید می‌باشد. محمد بن محمد بن نعمان بغدادی (336–413ق) معروف به شیخ مفید، از علمایی است که دارای تألیفات بسیار در موضوعات متنوع است. از آن تألیفات بسیار می‌توان به سه کتاب در حدیث، چهار کتاب در تاریخ، پنج کتاب در اصول فقه، دوازده کتاب در علوم قرآن، 41 کتاب در فقه و بیش از هفتاد کتاب در علم کلام اشاره کرد. حدود نصف آثار شیخ مفید در موضوع کلام و از این تعداد کتاب، نصف آن در مبحث امامت می‌باشد. برخی از آثار ایشان از قبیل «التمهيد»، «الانتصار»، «الافتخار»، «الرسالة العلوية» و... که قریب به چهل اثر می‌باشد متأسفانه مفقود شده و موضوع آن مشخص نمی‌باشد. این کتاب در 14 مجلد تهیه شده است که مجلد اول آن (که شماره این جلد از کتاب صفر می‌باشد) با عنوان حياة الشيخ المفيد منتشر شده است و محتویات آن شامل زندگی‌نامه شیخ مفید، شمردن آثار او از قبیل آثار موجود، مفقود و منسوب و توضیحاتی کامل درباره هرکدام از آن آثار است. برای هر عنوان از کتب شیخ مفید، مقاله‌ای درخور تولید شده است. محتویات جلد چهاردهم: المقنعة. این كتاب فتوایی در دو بخش تدوین شده است: بخش نخست مربوط به اصول اعتقادی است. در این قسمت مؤلف راجع به توحید و صفات حق تعالی، وجوب اعتقاد به انبیا و رسل، وجوب اعتقاد به امامت، ولایت اولیاء الله، وجوب اعتقاد به معاد، وجوب معرفت و عمل به شریعت اسلام و وجوب نماز بحث می كند. بخش دوم مربوط به فروع فقهی است كه از باب طهارت شروع شده و به باب وکالت خاتمه می یابد. اين كتاب مهمترين اثر شيخ مفيد در فقه مى‌باشد. شيخ مفيد در مقدمۀ كتاب المقنعه مى‌فرمايد: « اين كتاب، مختصرى از احکام شرع مقدس اسلام مى‌باشد و در آن به بيان واجبات و محرمات پرداخته‌ام تا هر كس مى‌خواهد به دين خود عمل نمايد، به آن اعتماد كند و كسى كه راه حق را يافته است با مطالعۀ اين كتاب بر معرفت و يقين او افزوده شود. همچنين كتاب حاضر« رهنمايى» باشد براى كسانى كه مى‌خواهند راه رشد و كمال را پيدا كنند و دليلى باشد براى جويندگان حق و حقيقت و مرجع معتبر و امينى باشد براى كسانى كه مى‌خواهند بر آن اعتماد كنند و به عبادت خداوند متعال بپردازند و در حوادث ناگوار روزگار به آن پناه برند و در جار و جنجال گروه‌ها و احزاب سخن حق را پيروز گردانند. من اين كتاب را با مباحثى آغاز مى‌كنم كه دانستن آن بر همگان لازم است و هيچكس مجاز نيست در آنها اهمال و سستى نمايد، يعنى اعتقاد به خداوند متعال و شناخت او; زيرا شناخت خدا اصل و اساس ايمان و پايه و ستون تمام اديان الهى است و قبول اعمال ما و يافتن راه هدايت از راه گمراهى، با شناخت خداوند متعال امكان پذير است.»