جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب المسلک فی اصول الدین و الرسالة الماتعیة مهم‌ترین اثر محقق حلی است که در علم کلام نگاشته است. مطالب کتاب به طور کلی به چهار قسمت اصلی تقسیم می‌شوند که مولف آن‌ها را با تعبیر النظر الاول و... بیان نموده است. هر یک از ابواب به فصولی تقسیم می‌شوند: ← توحید در این بخش مولف مباحث مربوط به توحید را مورد بررسی قرار می‌دهد. او تمام مباحث توحید را در سه فصل که عبارتند از: اثبات علم به صانع، صفات ثبوتیه حضرت حق و صفات سلبیه خداوند بیان می‌کند. او برای اثبات صانع به برهان حدوث استناد کرده و صفات ثبوتیه را به دو قسم تقسیم می‌نماید که عبارتند از صفات ذات و صفات اضافه و از تک تک آن‌ها بحث می‌کند. ← افعال خدا در این باب به مباحث زیر پرداخته شده است: افعال خداوند، افعال انسان، حسن و قبح عقلی و این که خداوند فعل قبیح انجام نمی‌دهد. او بخشی از مباحث را به عنوان فروع مباحث عدل مطرح کرده است که عبارتند از: تکلیف، الطاف، الام و اعواض، آجال و ارزاق و اسعار، وعده و وعید مولف مباحث مربوط به معاد را در همین جا مطرح می‌کند. ← نبوت مولف مباحث مربوط به نبوت را در سه فصل بیان می‌کند. او در فصل اول از این باب نبوت را تعریف کرده و در فصل دوم صفات نبی را بیان می‌نماید. در فصل سوم آنچه را که می‌تواند بر صدق مدعای پیامبر دلالت کند، بیان می‌کند و معجزات پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را شرح می‌دهد. ← امامت این بخش از سه فصل تشکیل یافته که عبارتند از: بیان حقیقت امامت و اثبات وجوب آن، صفات امام و راه شناخت امام. مولف در ذیل فصل سوم چهار مقصد بیان کرده و در آن‌ها اثبات می‌کند که امام بعد از نبی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم حضرت امیرالمومنین علیه‌السّلام می‌باشد. او هم چنین ادله‌ای که بر امامت ابوبکر از طرف اهل تسنن اقامه شده است را ابطال می‌کند و اثبات می‌کند که امیرالمومنین علیه‌السّلام افضل بوده و افضلیت ابوبکر را نفی می‌کند. او در مقصد دیگری امامت هر یک از ائمه اثنی عشری را اثبات می‌کند. در مقصد سوم به مباحث مربوط به غیبت می‌پردازد؛ مثل علت غیبت حضرت حجة عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف ، اثبات ولادت آن حضرت و رفع استبعاد از طول عمر آن حضرت. مولف در مقصد چهارم، از مباحث امامت مجموعه مباحثی که با امامت مرتبط هستند را بیان می‌کند. از آن جمله اثبات عصمت ملائکة، اثبات عصمت حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها، حکم کسی که بر امیرالمومنین علیه‌السّلام خروج کند، افضلیت انبیاء از ملائکه.

مصنفات الشيخ المفيد مجموعه‌ای از آثار شیخ مفید می‌باشد. محمد بن محمد بن نعمان بغدادی (336–413ق) معروف به شیخ مفید، از علمایی است که دارای تألیفات بسیار در موضوعات متنوع است. از آن تألیفات بسیار می‌توان به سه کتاب در حدیث، چهار کتاب در تاریخ، پنج کتاب در اصول فقه، دوازده کتاب در علوم قرآن، 41 کتاب در فقه و بیش از هفتاد کتاب در علم کلام اشاره کرد[۱] حدود نصف آثار شیخ مفید در موضوع کلام و از این تعداد کتاب، نصف آن در مبحث امامت می‌باشد[۲] برخی از آثار ایشان از قبیل «التمهيد»، «الانتصار»، «الافتخار»، «الرسالة العلوية» و... که قریب به چهل اثر می‌باشد متأسفانه مفقود شده و موضوع آن مشخص نمی‌باشد[۳] این کتاب در 14 مجلد تهیه شده است که مجلد اول آن (که شماره این جلد از کتاب صفر می‌باشد) با عنوان حياة الشيخ المفيد منتشر شده است و محتویات آن شامل زندگی‌نامه شیخ مفید، شمردن آثار او از قبیل آثار موجود، مفقود و منسوب و توضیحاتی کامل درباره هرکدام از آن آثار است. برای هر عنوان از کتب شیخ مفید، مقاله‌ای درخور تولید شده است. محتویات جلد چهارم: أوائل المقالات، تعليقات علی أوائل المقالات (شیخ فضل‌الله زنجانی و واعظ چرندابی)، تعليقات علی أوائل المقالات (شیخ ابراهیم انصاری زنجانی خوئینی)؛ «اوائل المقالات»، یکی از مهمترین کتب کلامی شیعه به حساب می‌آید. بلکه می‌توان ادعا کرد برای این کتاب نظیری بین کتب کلامی نیست به طوری که با حجم بسیار کم بر صدها مساله کلامی و اعتقادی مشتمل باشد. و مثل آن در بین دیگر کتب مثل خود مولف است بین علماء که از جامعیت ویژه‌ای برخوردار است. از آنجا که شیخ مفید این کتاب را در اواخر عمر شریف خود نگاشته است لذا در بین نوشته‌های او نیز از اهمیت بسزائی برخوردار است. مباحثی که مولف در این کتاب مطرح کرده عمیق تر و براهین اقامه شده از اتقان بیشتری برخوردار است. از این رو می‌بینیم که این کتاب از همان زمان حیات مولف شهرت می‌یابد و تا به امروز علماء در نوشته‌های متعدد خود به آن استناد می‌کنند. در طول این هزار سال هرگز این کتاب در حوزه‌های علمیه مترک و مغفول واقع نشده است. به همین دلیل الان از جمله کتبی به حساب می‌آید که نسخ خطی متعددی دارد. این کتاب را مولف در اثبات فرق بین شیعه و معتزله نوشته است. او در مقدمه می‌گوید «فانی بتوفیق الله و مشیته مثبت فی هذا الکتاب ما آثر اثباته من فرق ما بین الشیعه و المعتزله و...»

الإمامة و أهل‌البيت عليهم‌السلام اثر سيد محمدباقرحكيم تأليف قرن پانزدهم در موضوع امامت به زبان عربی مى‌باشد. كتاب با مقدمه ناشر شروع شده و در ادامه مقدمه‌اى از مؤلف ذكر شده است و بعد به اصل كتاب پرداخته شده كه داراى دو قسم می‌باشد؛ قسم اول، شامل سه فصل و هر فصل محتوى تيترها و عناوينى می‌باشد و در ادامه به قسم دوم پرداخته كه شامل يك مدخل و سه فصل و هر فصل محتوى چندين موضوع می‌باشد و در پايان، به فهرست كتاب پرداخته كه شامل فهرست آيات و روايات و منابع و مصادر و موضوعات و محتويات می‌باشد. مؤلف، كتاب را با مقدمه‌اي آغاز نموده و در آن توضيحاتي عمومی پيرامون نقش امامت و كيفيت شكل گيري و استمرار آن تا زمان غيبت امام زمان(عج) بيان داشته و آنگاه اين سؤال را مطرح نموده است كه آيا اين معنا فقط در تصدي ظاهري و تسلط بر اركان ظاهري جامعه منحصر مي‌گردد يا از معنايي وسيع‌و عميق‌تري برخوردار است كه تصدي بر اركان اجرايي جامعه اسلامی یکی از آنهاست؟ آنگاه، هدف از طرح مباحث بعدي خود را پاسخ به اين سؤال و نقشي كه امامت در جامعه اسلامی و رهبري آن مي‌تواند ايفا نمايد ذكر كرده است. در ادامه به اصل كتاب پرداخته و مطالب آن را به دو بخش تقسيم نموده است: 1.

مصنفات الشيخ المفيد در 14 مجلد تهیه شده است که مجلد اول آن (که شماره این جلد از کتاب صفر می‌باشد) با عنوان حياة الشيخ المفيد منتشر شده است و محتویات آن شامل زندگی‌نامه شیخ مفید، شمردن آثار او از قبیل آثار موجود، مفقود و منسوب و توضیحاتی کامل درباره هرکدام از آن آثار است. برای هر عنوان از کتب شیخ مفید، مقاله‌ای درخور تولید شده است. محتویات جلد هشتم: الإفصاح في الإمامة، أقسام المولی في اللسان، رسالة في المعنی المولی، شرح المنام؛ می باشد که توضیح هر کدام در ادامه آورده شده است: الإفْصاحُ فی الإمامَة کتابی به زبان عربی در اثبات عقاید شیعه درباره امامت و جانشینی پیامبر اکرم(ص) اثر شیخ مفید است. بنا بر اشاره مؤلف در ابتدای کتاب، هرآنچه در موضوع امامت ذکر آن لازم بوده در این کتاب آمده است. این موضوع در کتا‌ب‎های پیشین با این گستردگی بررسی نشده است. مؤلف با استفاده از استدلال‎های کلامی به اشکالات پیرامونی موضوع امامت و آراء مختلف فرقه‌های اسلامی مانند معتزلی ها، حشویه‌ها و خوارج جواب داده است. مولف در مقدمه غرض از تالیف کتاب را که همان توضیح و تحریر مسئله امامت است بیان می‌کند و در بخش‌های متنوع، از موضوعات مربوط به قضیه امامت بحث می‌کند از قبیل: تعریف امامت، شناخت امام، دلیل بر وجوب معرفت امام، اجماع مسلمین بر امامت علی(ع) اجماع بر وجود امام بعد از نبی(ص)، افضلیت علی(ع) نزد خدا و رسول(ص) او، فساد امامت مفضول بر فاضل، اجماع بر فضایل علی(ع)، علت ندادن حق علی(ع)، عدم اقرار مهاجرین و انصار بر تقدم ابوبکر، علت سکوت امیر المومنین(ع) بر خلفاء قبل از خودش، عدم اجماع امت بر امامت ابوبکر و... کتاب (اقسام المولی فی اللسان) نوشته شیخ مفید، درباره عقاید و مباحث امامت می باشد. شیخ مفید در این کتاب، با استدلال به حدیث شریف پیامبر اسلام حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم که می‌فرماید: «من کنت مولاه فهذا علی مولاه»، یعنی: «هر کس من امام و مولای او هستم علی هم امام و مولای اوست»، امامت آن حضرت را ثابت می‌کند. شیخ مفید در این کتاب با بیانی رسا و با دقتی فراوان به بررسی معانی کلمه «مولی» پرداخته و گستردگی اطلاعات ادبی و قدرت لغوی برتر خود را به نمایش گذارده است. وی در آغاز ده معنا برای کلمه «مولی» ذکر کرده و می‌فرماید: معنای حقیقی آن، معنای اول است و معانی دیگر مجازی و با توجه به معنای نخست آن گفته شده است و کسانی که معنای دیگری غیر از معنای اصلی آن برای کلمه «مولی» گفته‌اند تنها بخاطر دشمنی با اهل بیت عصمت و طهارت علیهم‌السّلام بوده است. شیخ مفید می‌فرماید: این حدیث متواتر است و معنای حقیقی کلمه «مولی» در آن لحاظ شده است. وی اشعار فراوانی نیز در تایید مدعای خود می‌آورد، مانند: اشعار حسان بن ثابت، قیس بن سعد بن عبادة، اخطل، کمیت بن زید اسدی و بسیاری دیگر از شعرای بلند آوازه عرب. رسالة في معنی المولی، به زبان عربى، اثر شيخ مفيد، محمد بن محمد بن نعمان بغدادى(336 - 413ق) و در مورد معناى كلمه مولى در حديث شريف غدير است. كتاب حاضر، مانند ديگر تأليفات شيخ مفيد، از ارزش و اعتبار خاصى در ميان علما و فقهاى شيعه برخوردار است و همواره مورد توجه و علاقه دانشمندان اسلامى قرار داشته است. يكى از ابتكارات شيخ مفيد اين است كه مناظرات و مباحثات خود را با علماى مذاهب مختلف اسلامى به رشته تحرير درآورده تا هم مورد استفاده آيندگان قرار گيرد و هم از دستبُرد حوادث و تحريف مخالفان در امان بماند. وى، در اين كتاب، يكى از مباحثات خود را با علماى اهل تسنن درباره حديث شريف رسول اكرم كه مى‌فرمايد: «مَنْ كُنْتُ مَوْلاٰهُ فَهٰذٰا عَلِيٌّ مَولاٰهُ»، به نگارش درآورده است. مناظره وى، با عالمى از متكلمان معتزله و از جماعت «بهشميه»(منسوب به ابوهاشم جبايى) كه ادعا مى‌كرده كه كلمه «مولى» در حديث پيامبر(ص) به معناى امامت و رهبرى نيست، واقع شده است. شيخ مفيد در اين مباحثه، در صدد اثبات امامت حضرت على(ع)، از طريق اين حديث متواتر و مورد تأييد اكثر دانشمندان اسلامى، است. وى، با استناد به كلام اهل لغت و اشعار شعراى بزرگ عرب از زمان حضرت رسول خدا(ص) تا آن زمان، ثابت كرده كه لفظ مولى در معناى امامت بسيار به كار رفته است. شيخ مفيد، به فهم لغوى معاصر خود نيز استدلال مى‌كند و مى‌فرمايد: اين استدلال، مستند به اتصال اين فهم به زمان حضرت رسول خدا(ص) مى‌باشد. نكته ديگرى كه شيخ به آن استدلال كرده، سخن اهل بيت رسول خدا(ع) است. روايات فراوان و متواتر اين نكته را تأييد كرده‌اند كه مراد از مولى، امامت و رهبرى است و علماى اهل تسنن نيز اهل بيت(ع) را به صداقت و راست‌گويى قبول دارند. کتاب (شرح المنام) نوشته شیخ مفید، درباره نقل رؤیای صادقه‌ای که شیخ مفید دیده است. در این رؤیا، مناظره‌ای میان شیخ مفید و خلیفه دوم پیرامون عدم دلالت آیه شریفه «ثانی اثنین اذ هما فی الغار» بر فضیلت خلیفه اول صورت گرفته است. این کتاب کوچک و در ۸ صفحه است و درباره عدم دلالت «آیه غار» بر فضیلت خلیفه اول می‌باشد. شیخ مفید تمام راههای استدلال به آیه را نقل کرده، سپس به پاسخ آنها می‌پردازد. وی با قدرتی خوب در استدلال، با جواب‌های نقضی و ایجابی و شواهد قرآنی و حدیثی و حتی استشهاد به اشعار برای اثبات معانی لغوی، مناظره‌ای شگفت انگیز و جالب برگزار نموده که با قطع نظر از رؤیا بودن آن، استدلال‌های منطقیش هر عالم اندیشمندی را قانع می‌سازد.

كتاب أم مقامات فاطمة الزهراء (ع) في الكتاب والسنة، در حقيقت نتيجه يكى از مباحثى است كه براى پاسخ به برخى سؤال‌هايى كه از آنها غفلت شده، تنظيم گرديده است؛ از آن جمله مقام حضرت زهرا(س) و ماهيت حجيت و ولايت آن بانوى الهى است. براى اجابت اين قبيل سؤال‌ها مؤلف مباحثى با محوريت قرآن كريم و مفسريت سنت نبويه و ائمه هدى(ع) عنوان كرده كه البته كاملا با استدلال‌هاى فقهى و كاربردى مقرون است. نكته ديگر، استفاده مؤلف محترم از ادله مورد اتفاق شيعه و سنى است؛ لذا بسيارى از مقامات آن حضرت از لابه‌لاى كلمات بزرگان اهل سنت به تصوير كشيده شده است. در واقع اين كتاب بحثى كاملا استدلالى و علمى در مورد مقامات و حجيت ولايت الهى آن حضرت است. از جمله نقاط قوت كتاب اين است كه بيشتر از ادله مورد قبول شيعه و سنى بهره برده است؛ به همين جهت، بسيارى از مقامات آن حضرت را از ميان كلمات بزرگان اهل سنت به تصوير كشيده است. اين كتاب در ده مقام زير تدوين شده است: 1.

دروس في العقائد الإسلامية، اثر آقاى ناصر مكارم شيرازى است كه به زبان عربى و در عصر حاضر نوشته شده است. اين كتاب پيرامون اصول اعتقادات نگارش يافته است. كتاب، پس از مقدمه مؤلف، به پنج فصل تقسيم يافته است: فصل اول، در معرفت خداوند، فصل دوم، در عدل الهى، فصل سوم تا پنجم، در شناخت نبوت، امامت و معاد است. مطالب فصول كتاب به طرزى نوشته شده است كه بتوان در محافل علمى و آموزشى تدريس كرد. فصل اول، شامل 10 درس مى‌باشد. فصل دوم كه درباره عدل است، به 10 درس تقسيم يافته كه تعريفى از عدل شده و در ادامه به دلايل عدل الهى اشاره نموده است. هم‌چنين از فلسفه بلايا و مصائب سخن گفته، به مسائل جبر و تفويض و نظر اسلام در اين زمينه پرداخته است. فصل بعدى كه مربوط به نبوت است، باز در 10 درس تدوين شده كه به مسئله نياز به انبيا و عصمت انبيا و اينكه انبيا، چرا بايد عصمت داشته باشند؟ هم‌چنين به معرفى معجزه و تفاوت آن با خوارق عادات اشاره شده است. وى در اين فصل به معرفى معناى دقيق خاتميت نيز اشاره نموده و از معجزه جاويد و عظيم پيامبر اسلام و جنبه‌هاى علمى آن سخن گفته است. فصل بعدى كه در بحث امامت مى‌باشد، در 10 درس تدوين شده كه به نياز بشر به امام، فلسفه وجود امام و شرايط امام خاص اشاره كرده است. ايشان در اين فصل 5 شرط براى امام ذكر نموده‌اند كه شامل عصمت از خطا و گناه، علم، شجاعت، زهد و جاذبيت اخلاقى مى‌باشد. در ادامه از امامت در قرآن و سنت سخن گفته و نحوه تعيين آن را بررسى كرده است، سپس احاديث ثقلين، منزلت، يوم الدار را ذكر كرده و تفسيرى از اين احاديث بيان نموده است، سپس ائمه اثنا عشر را كه در احاديث ذكر شده و به اسم آنان تصريح گشته، معرفى مى‌كند و آن احاديث را ذكر مى‌نمايد. در درس آخر اين فصل، از حكومت جهانى حضرت مهدى سخن مى‌گويد. در فصل آخر، به معرفى معاد و معناى حيات مى‌پردازد، از فطرى بودن معاد، بقاى روح، معاد جسمانى و روحانى، بهشت و جهنم و تجسد اعمال سخن مى‌گويد.

مصنفات الشيخ المفيد در 14 مجلد تهیه شده است که مجلد اول آن (که شماره این جلد از کتاب صفر می‌باشد) با عنوان حياة الشيخ المفيد منتشر شده است و محتویات آن شامل زندگی‌نامه شیخ مفید، شمردن آثار او از قبیل آثار موجود، مفقود و منسوب و توضیحاتی کامل درباره هرکدام از آن آثار است. برای هر عنوان از کتب شیخ مفید، مقاله‌ای درخور تولید شده است. محتویات جلد دهم: النكت الاعتقادية، النكت في مقدمات الأصول، الحكايات، مسئلة في الإرادة، عدم سهو النبي(ص)، إيمان أبي‌طالب، رسالة حول حديث نحن معاشر الأنبياء؛ می باشد که توضیح هر کتاب در ادامه آمده است: النكت الاعتقادية اثر شيخ مفيد، محمد بن محمد بن نعمان، از فقها و متكلمان بزرگ شيعه در قرن چهارم و پنجم هجرى (334 - 413 هجرى) در موضوع عقايد و مباحث عقيدتى شيخ مفيد در اين كتاب به بررسى مباحث عقيدتى مانند توحيد، نبوت، معاد، عدل و امامت پرداخته است. شيخ مفيد در اين كتاب استدلال و برهان عقلى را شيوۀ خود قرار داده و اين كتاب را به سبك سؤال و جواب نگاشته است. از اين نكته، اهميت پاسخ به سؤالات در دوران‌هاى مختلف اسلامى را مى‌توان فهميد. شيخ مفيد در اين كتاب با ديدى بسيار باز و روشن برخورد كرده و به هر سؤالى اجازه طرح شدن داده، سپس با بيانى محكم و استوار و منطقى، به پاسخ‌گويى آن پرداخته است. کتاب (النکت فی مقدمات الاصول) نوشته شیخ مفید، با موضوع علم کلام و مسائل عقیدتی، به بررسی مسائل علم کلام و اصول عقائد از دیدگاه عقل و شرع پرداخته است. مؤلف اصطلاحات و مسائل علم کلام را نیز شرح و توضیح داده است. شبهات عقیدتی یکی از خطرناک‌ترین سلاح‌های دشمن برای مبارزه با دین و ایمان مردم بوده و هست. شیخ مفید با نگارش این کتاب و با استدلال‌های روشن و محکم پاسخ آن اشکالات را داده است. مطالب ذیل در این کتاب مطرح شده است: ۱- معانی الفاظ و اصطلاحات علم کلام ۲- حدوث عالم و اثبات محدث ۳- نفی تشبیه ۴- توحید ۵- نبوت ۶- امامت ۷- وعد و وعید الحکایات؛ نام کامل کتاب «الحکایات فی مخالفات المعتزلة من العدلیة و الفرق بینهم و بین الشیعة الامامیة» است. کتاب حاضر از جمله آثار شیخ مفید ، محمد بن محمد بن نعمان، از چهره‌های سرشناس علمای شیعه در قرن چهارم و پنجم هجری است. شیخ مفید در این کتاب به رد عقاید کلامی معتزله پرداخته و در آن، فرق میان شیعه و معتزله را در مسائل عقیدتی مطرح نموده است. معتزله- بخاطر اهمیت دادن به حکم عقل به شیعه نزدیکترند ولی فرق بزرگی که با شیعه دارند عدم اعتقاد به امامت و رهبری اهل بیت رسول خدا صلی الله علیهم اجمعین است و همین موجب گشته تا با استناد به عقل خود و عدم توجه به سخنان اهل بیت علیهم‌السّلام مرتکب اشتباهات بزرگی در مسائل عقیدتی شوند. این گروه در بین اهل تسنن اقلیت هستند و بسیاری آنها را به شیعه نسبت می‌دهند و یا شیعه را به آنها نسبت می‌دهند. شیخ مفید در رد این تهمت و رد عقاید انحرافی معتزله و معرفی آنها و معرفی عقاید شیعه این کتاب را نگاشته است. شیخ مفید با نگارش این کتاب بسیاری از مباحث جنجال برانگیز کلامی و عقیدتی آن دوران را نقد و بررسی کرده و عقیده شیعه را در مورد آن، همراه با استدلال‌های عقلی و شرعی آورده است. شیخ مفید پاسخ بسیاری از تهمت‌هایی که به شیعه می‌زنند را در این کتاب داده و با روایات معتبر سابقه شیعه در التزام به بحث‌های علمی که متکی بر فکر و نظر است را در سایه سخنان گهربار پیامبر و ائمه علیهم‌السّلام به اثبات رسانده است. در ادامه، شیخ مفید به روایات معتبر و آیات قرآنی که امر به تدبر و تفکر و استفاده از عقل و علم و دانش دارد اشاره می‌فرماید. هم اکنون به برخی موضوعات مطرح شده در کتاب اشاره می‌کنیم: ۱. رد نظریه حال ۲. رای معتزله درباره قدرت و اراده خداوند ۳. جواهر و هیولا از دیدگاه معتزله ۴. تهمت تشبیه و جبر و رؤیت به شیعه مسألة في الارادة اثر شيخ مفيد، محمد بن محمد بن نعمان بغدادى (336 - 413 هجرى)، در موضوع عقايد و كلام شيخ مفيد در اين كتاب به بررسى ارادۀ خداوند متعال پرداخته كه آيا اين اراده جزء ذات است يا خارج از ذات و آيا قديم است يا حادث و بحث‌هاى گوناگون ديگرى در اين باره مطرح نموده است. شيخ مفيد در اين كتاب - مانند ديگر كتابهاى كلامى خود - آميخته‌اى از استدلال‌هاى عقلى و شرعى را همزمان آورده است. وى ابتدا با استدلال‌هاى عقلى و منطقى به بررسى اراده خداوند متعال پرداخته، سپس با استناد به روايات معتبر شرعى از اهل‌بيت عصمت و طهارت عليهم‌السلام به شرح و بسط آن پرداخته و حكم عقل را با روايات شرعى تأييد مى‌كند. کتاب (عدم سهو النبی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) تالیف شیخ مفید، به بررسی مسئله سهو النبی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم پرداخته است. مسئله سهو النبی در حقیقت سؤالی است که آیا پیامبر اسلام حضرت محمد _صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم_ مانند دیگر مردم دچار فراموشی می‌گشته و اشتباه و خطا مرتکب می‌شده است یا نه؟ کی از مسائل عقیدتی مطرح در دوران شیخ مفید که مربوط به مباحث نبوت می‌شود مسئله سهو النبی است. برخی روایات غیر معتبر وارد شده که پیامبر نیز گاهی در نماز دچار فراموشی می‌شده و یا شیطان کلامی را بر زبان آن حضرت جاری می‌کرده و آن حضرت اشتباه می‌کرده است. شیخ مفید این کتاب را در پاسخ به این شبهه نگاشته است. وی در آغاز، با استدلال‌های عقلی و با استناد به آیات قرآن عصمت پیامبر از اشتباه و خطا را ثابت کرده، در ادامه به لوازم باطل این شبهه و اثبات ضعف سند و دلالت روایات دال بر آن می‌پردازد. وی در این کتاب با استدلال به حکم عقل و استناد به آیات قرآن به بررسی مسئله سهو النبی پرداخته و آن را به عنوان یک نظریه انحرافی عنوان کرده آن را رد نموده است. إیمانُ أبی طالب، کتابی کلامی به زبان عربی، نوشته شیخ مفید (متوفای ۴۱۳ هجری) درباره زندگانی ابوطالب و اثبات ایمان وی به رسول خدا(ص). شیخ مفید در این کتاب با استدلالات عقلی و نقلی به بررسی ایمان ابوطالب، پدر حضرت علی(ع) پرداخته و به حمایت او از پیامبر اکرم(ص) اشاره دارد. مؤلف در اثبات ایمان ابوطالب، اشعار فراوان او را در مدح پیامبر اسلام(ص) آورده است. در حالی که دشمنان حضرت علی(ع) برای زیر سؤال بردن شخصیت ایشان، ایمان ابوطالب را انکار کرده‌اند، بنا بر نقل مورخان شیعه، ابوطالب اولین یاور و حامی پیامبر اسلام بود. او تا آخر عمر در حمایت و دفاع از رسول خدا(ص) از هیچ کوششی دریغ نکرد. به همین دلیل شیخ مفید این کتاب را در معرفی و حمایت از او نگاشت. برخی دیگر از عالمان شیعه و سنی نیز در این باره کتاب‌هایی نگاشته‌اند. وی با استدلال به آیات قرآن، روایات پیامبر و ائمه معصومین و همچنین با استدلالهای عقلی و با استناد به اشعار ابوطالب در مدح و ستایش پیامبر اسلام و عملکرد وی در دفاع و حمایت از پیامبر، به معرفی شخصیت و ایمان ابوطالب پرداخته است. رسالة حول حدیث نحن معاشر الأنبیاء لا نورث‌ نوشته شیخ مفید، نقد و بررسی روایتی که ابوبکر از پیامبر نقل کرده که: «ما پیامبران چیزی برای فرزندان خود به ارث نمی‌گذاریم و هرچه باقی بگذاریم حکم صدقه بر آن جاری است و به فرزندانمان نمی‌رسد.» این کتاب، کتابی کوچک، در ۶ صفحه است و در پایان آن نیز سخنان برخی دیگر از علما مانند قرطبی، فخر رازی ، علامه حلی ، علامه امینی ، ابن ابی الحدید و سید شرف الدین درباره فدک آمده است.

العقائد الجعفرية، با موضوع اصول عقايد، به زبان عربى، اثر شيخ جعفر بن شيخ خضر الجناحى الحلدوى النجفى، معروف به کاشف‎الغطاء در سال 1373 در يك جلد به چاپ رسيده است. در اين كتاب پس از ارائه نمونه‌ى نسخه خطى كه در كتابخانه آیت‌الله گلپايگانى محفوظ است، به بيان مطلب مى‌پردازد. مؤلف، صاحب كتب ارزشمندى در مباحث مختلف اعم از اصول و فقه و كلام هستند كه يكى از آن آثار كتاب شريف "كشف الغطاء عن خفيات مبهمات شريعة الغراء" است كه داراى ابوابى مستقل از هم بوده، مؤلف در مقدمه اين كتاب پس از ذكر نام، به سه فن در كتابشان اشاره دارند كه عبارتند از: فن اول در بيان اصول عقايد شيعه، فن دوم بيان بعض از اصول و قواعد مشترك با مطالب فقهى است، فن سوم فروع دينى كه در چهار قسم عبادات عقود و ايقاعات و احكام مى‌باشد. اين كتاب چندين مرتبه در ايران به چاپ رسيده و بعض از نسخ خطى آن نيز موجود است. فن اول اين كتاب به تصريح شيخ آقا بزرگ تهرانى به "العقائد الجعفريه في الكلام" ناميده شده است و ابى محمد صدرالدين شرحى به نام "الدرر الموسويه" بر اين كتاب نوشته است. كتاب به همان شكل متعارف در اصول پنج گانه توحيد، عدل، نبوت، امامت، و معاد به رشته تحرير در آمده است. بخش اول كتاب به نام توحيد، ابتدا معناى توحيد و ذكر دلائلى مورد نظر واقع شده كه مقدمه و ورود به بحث صفات ثبوتيه و سلبيه خداوند قرار گرفته و در همان چند سطر اول با ذكر مثال‌هايى لطيف به عنوان برهان و دليلى قاطع قرار مى‌گيرد. توضيحات اين باب ادامه مى‌يابد تا خوانند و متفكرينى را دعوت به تامل مى‌كند در خلقت خود. سپس صفات جماليه در هشت مقام در علم كلام شمرده كه عبارتند از قدرت و اختيار و علم و حيات و اراده و كراهت و پنجم ادراك و قدم و ازلى بودن و بقاء و سرمدى بودن اين صفات هفتم: كلام و هشتم: صدق. در ادامه اين بخش صفات مذكور را بررسى كرده و ملزومات اين بحث را ذكر مى‌كند و ثمره تحقيق در اثبات صفات جلال را براى متكلم هفت مطلب ذكر مى‌كند. بخش دوم معناى عدل و براهين مختلف كه به گفته شيخ كفايت بحث را مى‌نمايد چر كه آياتى از قرآن كريم، استدلالات را محكم نموده و سپس درجات لطف خداوند را بيان شده و اين بخش به امام مى‌رسد. بخش سوم به عنوان گام اول در نبوت، اهميت معرفت اشاره شده و شناخت پيامبر به عنوان رسولى از جانب خداوند كه داراى ماموريتى الهى بوده و واسطه‌ى بندگان و خداوند است و در ادامه وجيه اهميت اين بحث از طريق براهين و استدلالات و بيان نكات خارق عادت از رسول مكرم به عنوان معجزه و همچنين فضائل اخلاقى موجود در پيامبر به عنوان حجت‌هاى آشكار و خصوصيات ظاهرى بدن حضرت كه به طور خلاصه اين جا اشاراتى به آن شده؛ همانند بوى خوش پيامبر و دعوت به معرفت عصمه حضرت با دليل و آوردن استدلالاتى روشن در اين زمينه و اشاره به نسب و كنيه و لقب رسول مكرم اسلام و تواريخ مضبوط در مورد ولادت ايشان و در مورد ازواج و تواريخ مربوط به ازدواج ايشان و نام‌هاى و اسامى ازواج و نسب و خصوصيات ايشان و تعداد فرزندان هر كدام و مدت عمر هر فرزند اين بخش به پايان مى‌رسد. بخش چهارم در بحث امامت پس از اثبات و بيان رواياتى در اين خصوص به معناى ولايت و ذكر آياتى پرداخته و اجمالا دلالت بر فضائل اميرالمومنان(ع) دارند و سپس در رابطه با ائمه معصومين(ع) و حضرت زهرا(س) و فضائل ايشان مطالبى آورده و به تفصيل، فضائل امیرالمؤمنین(ع( را در هفده بخش مورد توجه قرار مى‌دهد و در انتها با طرح الزامه تعقل در معاد كتاب خاتمه مى‌يابد. در بخش اول كتاب فوق در سال‌هاى 1378 و 1383 در دو هزار نسخه تجديد چاپ شده است. نسخه حاضر با چاپ افست در قطع متوسط و شابك به تصحيح سيدمهدى شمس‌الدين توسط موسسه نشر انصاريان قم به طبع رسيده است. در پاورقى اين كتاب منابع مورد مراجعه ذكر شده و فهرستى از مطالب كل اثر، در انتها ديده مى‌شود.

این پایان نامه به ارزیابی تئوری های پیدایی شیعه می‌پردازد و شکل‌گیری شیعه از همان ابتدای بعثت پیامبر اکرم و آغاز اسلام را اثبات کرده و برخی دیدگاه‌های انحرافی درباره پیدایی تشیع و نسبت دادن آن به شخصی مجهول الهویه به نام عبدالله بن سبأ و نیز غرض ورزی‌های مخالفان شیعه را بررسی می‌کند. نویسنده ضمن تحلیل اعتقادات شیعه در مسأله امامت و خصایص شیعه و دیدگاه شیعیان به پیامبر اسلام? و امام علی(ع) و جانشینی آن حضرت به عنوان خلیفه بلافصل، در صدد اثبات این مسأله بر می‌آید که: شیعه همزاد اسلام است؛ از زمان خود پیامبر شکل گرفته و مصنوع دست هیچ شخص یا شخصیتی نیست. نوشتار حاضر در سه باب تنظیم شده است. باب اوّل به کلّیات مفهوم شیعه از لِحاظ لغت و اصطلاح، تاریخچه، شکل گیری و عوامل تشکیل دهنده تشیع اختصاص دارد. در باب دوم نظریات مختلف درباره تاریخ شکل گیری شیعه به ویژه پس از رحلت پیامبر اکرم? و جریان سقیفه می‌شود. نویسنده با استناد به آیات و روایات متعدّدی شیعه را همان یاران، محبّان و پیروان علی بن ابی طالب معرّفی کرده و فضایل شیعیان و جایگاه ویژه آنان را نزد خداوند متعال بر می‌شمارد. در باب سوم شبهه هایی درباره موسّس شیعه و خرافاتی در زمینه این که بنیان گذار آن عبدالله بن سبأ است، ارائه شده و پاسخ آن ها با استناد به آیات، روایات و ادلّه معتبر تاریخی مطرح گردیده است. نویسنده تناقض در احادیث ساختگی تاریخی در زمینه شخصیت عبدالله بن سبأ را بررسیده و آرای برخی مستشرقان را در این زمینه نَقل و نقد می‌کند. شبهه های نسبت دادن تشیع به فارس و اهل ایران و این که: تشیع تلفیقی از ادیان پیشین است، و پاسخ این دو شبهه نیز از دیگر مطالب این نوشتار محسوب می‌شود.

سنجش فراوانی گزاره های غالیانه در منابع شیعه که به تدریج گفتمان ویژه ای به نام گفتمان غلو در امامت را در منابع شیعه اثنی عشری رقم زده اند، یافتن سنخ های مختلف این گفتمان و تحلیل تطور آن در فاصله قرون دوم تا پنجم هجری دغدغه اصلی این پژوهش را تشکیل می دهد. با توجه به اهمیت نقش عمده ترین کانون های استقرار شیعیان - قم و بغداد - سهم این کانون ها در نفوذ اندیشه های غالیانه سنجیده شده است. در این تحقیق از تلفیقی از روش های کمی و کیفی استفاده شده و در تحلیل از نظریه تحلیل گفتمان بهره گرفته شده است.