جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

به گواه تاریخ، انسان ها همیشه به گونه ای «خداجو» و «خداگرا» بوده اند. برخی معتقدند این در سرشت انسان ها قرار دارد و هر انسانی با این تمایل الهی زاده می شود. از این ویژگی همه زمانی و همه مکانی انسان ها به فطرت الهی تعبیر می شود. بسیاری از دانشمندان کوشیده اند با استفاده از این ویژگی مشترک در انسان ها به اثبات خداوند بپردازند. در اندیشه اسلامی از این تلاش به برهان فطرت یاد شده و در تفکر فلسفی و کلامی غرب به نام برهان اجماع عام شناخته می شود. اگر چه این دو برهان تفاوت هایی در شکل تقریر و رویکرد دارند ولی ویژگی مشترک آنها استفاده از گرایش الهی همگانی انسان ها برای اثبات وجود خداوند است. تامل در شکل کلی تقریرها نشان می دهد که تقریرهای برهان فطرت و برهان اجماع عام نمی توانند به تنهایی و بدون اتکا به اصل علیت یا فقر وجودی، وجود خداوند را اثبات کنند. در این مقاله ضمن بررسی تطبیقی این دو برهان، نقد های وارد شده به هر کدام را بررسی نموده و به وجوه اشتراک و افتراق آن دو پرداخته ایم.

در مواجهه با آثار عرفانی یکی از مهم ترین مسائلی که توجه محقق این حوزه را به خود معطوف می دارد وجود برخی از تناقضات منطقی و تصریح بر پاره ای عبارات است که به ظاهر با مبانی منطقی و به تبع آن با موازین شرعی همخوانی ندارد. این اشارات فارغ از اینکه با چه زبانی بیان می شوند، از یک وجه مشترک برخوردارند و آن اینکه نظم حاصل از موازین تشریعی ادیان را در ساحت فردی و در حوزه اجتماعی به هم می زنند. اینکه این عبارات و اشارات چیستند و حاصل چه نوعی از تجربه اند شاید به حل مساله کمک کند اما، در نتیجه آن تاثیری نخواهد گذاشت؛ زیرا همواره نوک پیکان شطح گویان متوجه نظام عقیدتی حاکم بر جامعه بوده و تیغ تیز تکفیر ارباب دیانت نیز شطح گویان را به مخاطره افکنده است. زمانی «انالحق گویی» حلاج و «سبحانی ما اعظم شانی» بایزید متضمن پرداخت بهایی گزاف بوده و زمانی دیگر، بیان حقایق طبیعی از سوی گالیله به منزله شطحیات بوده است. در این مقاله در پی مرور برخی از لایه های زیرین و پدیدآور این بخش ممنوعه از عرفان اسلامی و بازتاب آن ها در آرای امام خمینی (س) برآمده ایم.

راه عشق یکی از دو راه رسیدن به احد در دیدگاه افلوطین است. مقاله حاضر ابتدا در مقام توصیف راه عشق، آن را یک فرایند سیر و سلوک نفس می‌داند که از دیدن زیبایی‌های محسوس شروع و به زیبایی‌های معقول ادامه می‌یابد و بعد به فوق زیبایی عروج می‌کند تا خود را در حد امکان، شبیه احد نماید و با او یگانه گردد. سپس این موضوع بررسی می‌شود که آیا ارتباط عاشقانه بین انسان و خدا صرفاً از طرف انسان برای رسیدن به خداست یا خدا نیز به رستگاری انسان عنایت دارد؟ نظر به اینکه اشتیاق انسان به سوی مبدأ خود و بازگشت به احد در نهاد انسان قرارداده شده است که این شوق بالقوه، با تزکیه و سیر و سلوک شهودی انسان فعلیت می‌یابد و نیز با توجه به اینکه خدا که خودکفا و بسیط مطلق است، علت فاعلی و غائی ایجاد انسان و علت مبقیه اوست؛ از این‌رو در نظر افلوطین خدا عنایت ویژه به سعادت انسان مبذول نموده است.

شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی و جنگ و صلح لف نیکلایویچ تولستوی دو حماسه بزرگ ادبیات جهان به شمار می آیند که ارزش و جایگاه والای خود را در میان سایر آثار، تا به امروز حفظ کرده اند. فردوسی و تولستوی در این دو اثر حماسی توانستند، بسیاری از جنبه های زندگی بشر و ابعاد گوناگون آن را در قالب حوادث اجتماعی، سیاسی، خانوادگی، اخلاقی، تاریخی، صحنه های جنگ و خونریزی و صلح، با نمادین کردن خیر در برابر شر به تصویر بکشند. بی شک بررسی سیمای زنان و حضور قهرمانان زن در صحنه های بی نظیر حماسی و در کنار هم قرار دادن اقشار مختلف به منظور مقایسه آن ها با یکدیگر، می تواند دیدگاه های این نویسندگان بزرگ را درباره نقش اجتماعی، فرهنگی و همچنین سیاسی زنان در جامعه و به خصوص در خانواده نشان دهد. هر دو نویسنده معتقدند که زنان نیک سیرتی همچون رودابه، سیندخت، ناتاشا راستووا، ماریا بالکونسکایا و... با توجه به پایبندیشان به اصالت خانوادگی و موازین اخلاقی، کمک به بقا و ایجاد آرامش در خانواده نموده و خود نیز به پاداشی نیک و شایسته در زندگی دست یافته اند. برعکس، زنان بد سیرت و ناشایست، مانند سودابه و هلن کوراگینا به علت زیر پا گذاشتن اصول اخلاقی و لاقیدی خود به کیفری سخت رسیده اند. با بررسی شاهنامه و جنگ و صلح می بینیم گرچه فردوسی و تولستوی از دو فرهنگ، قوم و مذهب مختلف اند و در شرایط و دوره های متفاوت زیسته اند، ولی هر دو آن ها، به زنان نیکو صفت و پاکدامن، زنانی که به وظایف مادری و همسری خود به نحو شایسته عمل می کنند و نمونه زن اصیل و با اخلاق هستند، به دیده احترام می نگرند و ارج می نهند.

متون ادب فارسی به سبب برخورداری از تنوع وگستردگی فراوان از دیرباز توجهه منتقدان را به خود معطوف داشته است. در این میان، سوانح احمد غزّالی از دو جهت، یکی به دلیل نظریهپردازیهای معرفتشناسانه و دیگر نهوع نگهاه مفلهه بهه تو هیه پدیدارهایی چون عشق، عاشق و معشوق، از وجهه معرفتهی بها یی برخهوردار اسهت پژوهش حاضر روش نقد پدیدارشناختی رابا توجه به یکی از دغدغههای ا هیی خهود که رسیدن به »التفات« و »طیبگاهی« منحصراً عرفانی و نیز ارائ پاسخی برای چگونگی ارتباط میان آگاهی با مسأل فناست، در تحییل رخدادهای معرفتی سوانح به کار گرفته است. روش انتقادی این مقاله، پدیدارشناسی استعالیی است تا بها اتکها بهه تحییهل آن ، از کیفیّت ظهور رخداد آگاهی و »من استعالیی«، موضوع را به تعبیر سهوانح از »طیبگهاه «

در این نوشتار بر آنیم تا طرز تلقی سنائی، عطار و مولانا، به عنوان سه نقطه عطف در تاریخ شعر عرفانی، را از مفهوم کلیدی عشق بررسی کنیم. مبنای نظری مقاله نظریه استعاره‌های شناختی است. ابتدا به پیشینه تحقیق پرداخته‌ایم و سپس بحث را در چهار بخش اصلی گزارش استعاره‌ها، بررسی سابقه استعاره‌ها در منابع پیش از سنائی، تحلیل شناختی استعاره‌ها و سیر تطور استعاره‌های مفهومی عشق از سنائی تا مولانا دنبال کنیم. این تحقیق هم میزان نوآوری و تقلید سه چهره مذکور را در استفاده یا ساختن استعاره‌های عشق را نشان می‌دهد و هم در عین نشان می‌دهد که مفهوم عشق به عنوان کلیدی‌ترین اصطلاح عرفان در طول تاریخ چه تغییراتی را از سر گذرانده‌است. سه چهره مذکور سه شخصیت اصلی در تاریخ شعر عرفانی هستند، عشق کلیدی‌ترین اصطلاح عرفانی است و نظریه استعاره‌های شناختی یا مفهومی در میان نظریات مربوط به استعاره برای تحلیل چنین متونی مناسب‌تر به نظر می‌رسد.

اين نوشتار بر آن است كه به بررسی و تبيين آر ای فيلسوف و متكلّم اسكاتلندي مدرسی، 1308 م.) در باره نحوه و فلسفه خلقت عالَم و انسان، و نقد آن - يوهانس دنس اسكوتو س ( 1266 با تكيه بر آر ای ابن سينا بپرداز د. خلقت و خالقيت از ديدگاه اسكوتوس از صفات مهم الهی است. بدين منظور، در اين نوشتار ابتدا بحثی از دو صفت الهي ديگر كه از ديدگاه او كاملاً با بحث خلقت مرتبط است- يعنی قدرت مطلقه و آزادی اراد ه- مطرح و سپس تبيينی از خلقت و خالقيت عالَم و انسان در تفكر او ارائه می شود. در بخش بعد ضمن تبيين اجمالی ديدگاه ابن سينا در بحث خلقت ، عدم فهم صحيح ديدگاه ابن سينا از سوی اسكوتوس و ژيلسون مورد بحث و نقد قرار می گيرد. در انتهای نوشتار نيز مقايسه ای ميان ديدگاه های اسكوتوس و ابن سينا در بحث خلقت عالَم و انسان، ارائه و تفاوت ها و شباهت های اين دو ديدگاه مطرح می شو د. اسكوتوس ابن سينا را مطالعه كرده است و در مباحث معرفت شناختی و « الشفاء » ترجمه لاتين كتاب مابعدالطبيعی كاملاً تحت تأثير وی قرار دار د. اگرچه اسكوتوس در مباحث كلامی و به ويژه بحث نحوه خلقت از ابن سينا فاصله می گيرد، اما در موضوع غايت و فلسفه خلقت عالَم و انسان كاملاً از ديدگاه او پيروی می كند.