آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مباحث مهم در علم کلام و فلسفه بحث از صفات الهی و چگونگی آنها، و از مباحث با اهمیّت و دقیق صفات الهی، بحثهای معناشناسانه، هستی‌شناسانه و کلامی در بارة صفت قدرت خداوند و دایرة شمول و عمومیّت آن است،که در موارد زیادی، مورد اختلاف فیلسوفان و متکلمان قرار گرفته است. به دلیل وجود برخی پیچیدگی‌ها در این مسأله که سبب بروز شبهاتی شده است، در این رساله به این بحث پرداختیم. در طول تاریخ بین متکلمان و فیلسوفان در چگونگی تفسیر قدرت در خداوند تعالی اختلاف نظر وجود داشته است. حتی در مورد ادلۀ اثبات این صفت برای خداوند و نیز دایرۀ شمول و عمومیت آن، به خاطر وجود مبانی متفاوت در مسائل مختلف بین آنها نزاع وجود داشته است. به طوری که حتی برخی متکلمان بر آن شده‌اند که فلاسفه را منکر قادریّت خداوند بدانند. امّا به نظر می‌رسد که فلاسفه با مبانی مستحکم‌تر و دقیق‌تر توانسته‌اند هم در باب تعریف و تبیین چگونگی قدرت خداوند و هم در باب اثبات آن برای خداوند و دایرۀ شمول آن نسبت به متکلمین موفق‌تر عمل نمایند. آنچه وجه اشتراک هر دو گروه از متفکران می‌باشد، این است که هر دو گروه در پی اثبات کمالی از کمالات برای خداوند بوده‌‌اند، حتّی برخی از متکلمان با وجود اینکه در نهایت دچار اشکالات اساسی شده‌اند، به طور مثال در تعریف قدرت و دایرۀ شمول آن، بازهم می‌توان گفت که هدف آنها اثبات کمالی از کمالات برای خداوند و تنزّه او از عجز و ناتوانی بوده است. در این بحث آنچه بیشتر مورد انکار و القای شبهه قرار گرفته است بحث از عمومیت و شمول قدرت خداوند است، به طوری که می‌توان گفت همۀ کسانی که اصل وجود خداوند را پذیرفته‌اند،اتصاف او به صفت قدرت را نیز پذیرفته‌اند، امّا آنچه نزد بسیاری از خداباوران نیز مورد شبهه واقع شده است پذیرش نامحدود بودن این صفت برای خداوند است، تا جایی که گروهی از متفکّران اهل سنّت نیز برای حفظ صفت عدل الهی عدم احاطۀ قدرت خداوند بر افعال اختیاری انسان را پذیرفته‌اند. البته با وجود ادلۀ محکم متکلمین و فلاسفه این شبهات قابل حل و نقد است.

وجود جن و کارکردهای آن از نظرقرآن، سنت و عقل مسأله ای بحثی است که درباره آن سه دیدگاه افراطی، تفریطی و معتدل وجود دارد. برخی به کلی منکر وجود جن شده اند، دسته ای دیگر وجود جن را پذیرفته، اکثر کارهای روزمره خود را منتسب به جن می دانند، نظریه معتدل آن است که اصل وجود جن را از نظر قرآن و ادله عقلی صحیح دانسته، امکان ارتباط و تأثیرپذیری انسان از جن را امری ممکن و پذیرفته شده می داند نگارنده در رساله حاضر، دیدگاه اخیر را برگزیده، با تمسک به ادله عقلی و نقلی و تبیین آرای متقدمان و متأخران، وجود جن را به اثبات رسانده است،‌ همچنین مسآله تسخیر و جن زدگی را مورد بررسی قرار داده، نظرهای "امر بین الامرین" را اتخاذ کرده است.

زندگی انسان و چگونگی و هست و بایدهای آن ، همواره یکی از بزرگترین دغدغه های انسان شناسان، حکیمان و در راس همه آنان پیامبران الهی و اوصیای آنان بوده و اصولا هدف از فرستادن پیامبران و انزال کتب ، راهنمایی و ایصال انسان به زندگی والا و هدفی اعلا بوده است.ضرورت تفسیر و توجیه صحیح حیات انسانی و هماهنگ ساختن دو قلمرو زندگی انسان -آن چنانکه هست و آن چنانکه باید باشد- در تمامی شئون و ابعاد آن، همسان ضرورت وجود خودانسان است. لزوم عبور انسان از مرحله حیات طبیعی حیوانی به حیات اعلای انسانی و حرکت به سوی هدف والای زندگی -که همانا رسیدن به جاذبه ربوبی و لقاالله است -مقصود اصلی آفرینش انسان تلقی می گردد.در قرآن و سخنان معصومین علیه السلام -خصوصا نهج البلاغه -تفسیر و توجیه زندگی انسانی و ارائه راهکارهای منطقی در جهت تحول و حرکت تکاملی انسان و ورود وی به حیات طیبه ، به طور کاملا بنیادین و اصیل ، توضیح داده شده و مورد تاکید قرار گرفته است. از طرف دیگر، علامه جعفری (ره) دارای دیدگاههای جامع ، ارزشمند و نوین در موضوعات مختلف دینی، فلسفی ، کلامی، فقهی و انسان شناسی است که موضوع حیات معقول از جمله ابتکارات ایشان در جهت تفسیر صحیح حیات انسانی می باشد.لذا جایگاه انسان به عنوان رهرو طریق حیات معقول ، توصیف و راههای تکامل انسان در حیات تکاملی و معقول تبیین شده است در ادامه ، انسان کامل از منظر حیات معقول و عرفان مثبت اسلامی -که مبتنی بر قرآن و نهج البلاغه است_ مورد توجه قرار گرفته است. آنگاه گستره حیات معقول شامل اخلاق ، تعلیم و تربیت ، حکومت و سیاست ، حقوق ، اقتصاد ، روابط اجتماعی، هنر، فرهنگ و تمدن به طور کلی تشریح شده است.سرانجام اهداف نسبی زندگی انسان ، تبیین و هدف نهایی و اعلای حیات معقول از دیدگاه قرآن و نهج البلاغه ، بازگو شده است.

توحید دارای اقسام و مراتبی می‌باشد که مهم‌ترین آنها توحید ذاتی، صفاتی، افعالی و عبادی می‌باشند. در این میان توحید ذاتی، اولین و شاید عالی‌ترین مرتبه از مراتب توحید، و نیز زیربنای تمام مراتب توحید می‌باشد که مراتب دیگر همگی به نوعی از آن مشتق می‌شوند. خود توحید ذات شامل دو مقام می‌باشد: یکی واحدیت ذات یعنی اینکه خدا یکی است و مانند و شبیه و همتا و جایگزین ندارد و در اصطلاح خداوند واحد است، البته وحدت خداوند از سنخ وحدت عددی نیست بلکه او دارای وحدت حقه حقیقیه می‌باشد یعنی خدای تعالی به این معنا واحد است که از جهت وجود طوری است که محدود به حدی نمی‏شود تا بتوان برون از آن حد فرد دومی برایش تصور کرد؛ و دیگری احدیت ذات یعنی اینکه ذات خدا بسیط است و در آن کثرت و ترکیب نیست و در اصطلاح خداوند علاوه بر واحد، احد نیز می‌باشد. هدف این رساله اثبات توحید ذات در هر دو مقام آن و از دیدگاه فلاسفه و متکلمین می‌باشد و البته قبل از پرداختن به این مهم، ظرفیت و کشش ادله اثبات وجود واجب نسبت به اثبات توحید ذات را بررسی می‌کند تا جایگاه بحث و نیز اهمیت و ضرورت آن بیشتر مشخص شود. و بعد از آن به بررسی ادله هر دو مقام توحید ذات از منظر فلاسفه حکمت مشاء و حکمت متعالیه می‌پردازد، تا عقلانیت و حقانیت توحید ذاتی را مبرهن سازد و در ضمن از مقایسه ادله مشائین با ادله حکمت متعالیه، سیر تکاملی فلسفه اسلامی بخصوص در مسئله توحید ذات و نیز تطورات معنای توحید حتی المقدور نشان داده شود. و در پایان نمونه‌هایی از ادله توحید در آیات و روایات بیان می‌شود تا غنای دین مبین اسلام و نیز میزان تأثیرگذاری آن بر فلاسفه مسلمان مشخص شود.

ما در این تحقیق بر آنیم تا حیات معقول را از دیدگاه علاّمه جعفری بیان، و مسائل آن را بررسی کنیم.پرسش هایی که در این بحث به ذهن می رسند، عبارتند از: 1. حیات معقول (از منظر علاّمه جعفری) چیست؟ 2. آیا حیات معقول، غیر از حیاتی است که بیشتر انسان ها دارند؟ 3. ارتباط این بحث با بحث انسان کامل و هدف آفرینش چیست؟ 4. آیا چنین حیاتی ممکن الحصول است؟ حیات معقول از دیدگاه علاّمه جعفری پنج عنصر اصلی دارد: 1. آگاهی; 2. تنظیم عوامل جبری زندگی; 3. این تنظیم ها باید درمسیر هدف های تکامل باشد; 4. شخصیت انسان; 5. ورود به هدف اعلای زندگی. استاد با نگاهی عمیق به آثار و عقاید متفکّران مغرب زمین مانند راسل، سارتر، بالزاک، تولستوی و دیگران، خود را به شدّت با بعضی از آن ها درگیر احساس می کند و مسائل این بحث را می شکافد.حیات معقول، در برابر حیات طبیعی محض قرار دارد که بیشتر مردم در آن غوطه ورند و با انگیزه های واهی به همان رضایت می دهند وازتلاش برای رسیدن به مراحل بالاتر شانه خالی می کنند و همین زندگی را هدف قرار میدهند.هدف اصلی حیات، رسیدن بشر به کمال نهایی است. بحث هدف آفرینش با بحث حیات معقول مساوی نیست; بلکه یکی از عناصر حیات معقول است و بحث انسان کامل هم به این بحث شباهت هایی دارد; ولی با هم تفاوت دارند. به عبارتی می توان حیات معقول را مقدّمه ای برای انسان کامل شدن دانست; البتّه نه به نحو دقیق آن; چرا که انسان کامل نیز دارای حیات معقول است.در بحث بعد ثابت کردیم که حیات معقول، نه تنها امر آرمانی و دست نیافتنی نیست، بلکه به طور کامل امکان پذیر است; چرا که ورود انسان های بی شمار درحیات معقول در طول تاریخ قابل انکار نیست و وقوع امر، کامل ترین دلیل بر امکان آن است. آگاهی یافتن امری ممکن است; چرا که زندگی بدون مدیریت، و مدیریت بدون آگاهی امکان *. انسان قادر است عوامل جبری را در مسیر هدف های تکاملی تنظیم کند; چرا که از ابتدای آفرینش، غلبه بر عوامل جبری و شبه جبری، تلاش بشر بوده است.شخصیت انسان هم انعطاف پذیر است; زیرا آموزش و پرورش، امری است که در تمام دنیا روی آن صحّه می گذارند.عنصر آخر حیات معقول هم که ورود به هدف اعلای زندگی شمرده می شود، به طور کامل ممکن الحصول است; زیرا انسان، فطرت کمال جویی دارد و نباید به هیچ هدف سطحی قانع شود.اومانیسم و راسیونالیسم و دیگر مکاتب نمی توانند انسان را به مقصد برسانند; چرا که عقل انسان، به درک مسائل ماورای حسّی قادر نیست; پس نمی تواند برنامه جامع و کاملی برای رسیدن به مقصد نهایی به انسان تحویل دهد; بنابر این باید به عقل همراه با وحی رجوع شود.

ترجمه ماشینی: موضوع و اهداف: معنویت های جدید (عصر جدید) نگاهی خاص و جدید به انسان و جایگاه آن در جهان دارند که به مبانی انسان شناسی خاصی منتهی می شود. از جمله این مبانی کمال گرایی (روحانی و زیستی) است. هم چوپرا و هم ملاصدرا موضوعات مختلفی را در مورد کمال گرایی معنوی مورد بحث قرار داده اند. با توجه به دیدگاه ملاصدرا، این تحقیق به دنبال پاسخ به این سوال است که کمال گرایی معنوی دیپاک چوپرا چه ایرادی دارد؟ روش و یافته‌ها: روش تحقیق نظری و کتابخانه‌ای است. یافته های پژوهش با عناوین ماهیت کمال معنوی، غایت کمال معنوی، راه ها و موانع کمال معنوی ارائه شده است. همه این عناوین با توجه به چوپرا و ملاصدرا به طور جداگانه و در نهایت به صورت تطبیقی توضیح داده شده است. نتیجه‌گیری: نتیجه بررسی و تحلیل آرای چوپرا و ملاصدرا بر اساس آثار آنان این است که اگرچه شباهت‌هایی بین دیدگاه‌های آنان وجود دارد، اما کمال‌گرایی صدرا در جهت نیل به خداوند متعال است. همه راه ها و موانع کمال که از سوی ایشان مطرح شد، سالک را در سیر و سلوک یاری می رساند. در مقابل، کمال چوپرا کاملاً الهی نیست و بیشتر زیستی است و عمدتاً به دنبال آرامش درونی و حل مشکلات دنیوی انسان است.

مسایل معرفت شناسی از بنیادیترین و مهمترین بحثها در جستارهای علمی و فکری در جهان معاصر به شمار می رود. در این میان, مسأله ی ارزش شناختی عقل و شهود در صدر موضوعات معرفت شناسی قرار می گیرد. اگر چه این مسأله از سوی دو استاد: محمد عابد جابری و عبد الله جوادی مورد توجه فراوان قرار گرفت, ولی دیدگاه این دو شخصیت درباره این مسأله متفاوت است. جابری که متفکری مراکشی است بر اساس مجموعه‌ای از مبانی معرفت شناسی که عبارت‌اند از دیدگاه پست مدرنیستی نسبت به عقل, عقلانیت نقاد و شالوده‌شکن, انسجام گرایی معرفتی, ساختار ناخودآگاه عقل, تاریخمندی, گسیختگی معرفتی, معتقد است که شناخت عقلی نسبت به واقع، آکنده از خطاست, و مفاهیم صدق و کذب بر اساس معنای مرسوم خود (مطابقت با واقع) نمی توانند دیدگاه منسجمی را درباره ارتباط ذهن با واقع ارائه دهند. حقیقت نزد او نه مبتنی بر مبادی و نه کلی و مطلق بوده, بلکه محلی و موضعی است که از شرایط تاریخی و جامعه شناختی وامثال آن تاثیر می پذیرد. جابری درباره عرفان و شهود نگرشی منفی دارد؛ شهود نزد او در شمار نازلترین وسسترین انواع معارف است و حقیقت آنگونه که شهود مدعی رسیدن به آن است چیزی جز بافته ی خیال نیست وهیچ معیار یا مبنایی ندارد. بنابراین دیدگاه جابری راجع به ارزش شناختی عقل با پارادوکسی درونی رو به رو بوده و خود-ویرانگر است و همچنین به سفسطه، شکاکیت و نسبیت منتهی می شود. علاوه بر این، خارج نمودن شهود و عرفان از حوزه معرفت بشری از جانب او هیچ مبنای عقلی یا علمی محکمی ندارد و با نظرات بسیاری از متفکران و علما در تعارض است. در مقابل آن، آیت الله جوادی آملی که یکی از پیشگامان جریان حکمت متعالیه می باشد معتقد است عقل بر مبانی متعددی استوار بوده و از ویژگیهایی برخوردار است که از جمله آن ثبات و ضرورت می باشد. ارزش شناخت عقلی در مطابقت ذهن با نفس الامر است و صدق و کذب، هر دو بر اساس مطابقت با واقع یا عدم آن سنجیده می شوند, و به وسیله ی ارجاع مرکب به بسیط و نیز نظری به بدیهی محرز می گردند. از نگاه آیت الله جوادی، شهود یکی از راههای اصلی برای دستیابی به شناخت حقیقی است. اگر چه شناخت کشفی به علت مشخصات و ویژگییهای وجودی خود و همچنین عدم نیاز به دلیل برای اثبات آن از جایگاهی والا برخوردار است و لی استاد جوادی مجموعه ای از ادله عقلی و نقلی برای امکان وشرافت آن اقامه می کند. از نظر استاد جوادی معارف کشفی از لحاظ احتمال دراُفتادن در خطا و اشتباه مانند معارف حصولی است، از این رو برای رسیدن به معرفت درست شهودی باید واجد مقدماتی باشد, و همچنین این نوع معرفت بر اساس معیارهایی همچون وحی، شهود معصوم، عقل و براهین آن که روشنگر صدق وکذب است ارزیابی می شود.

انسان دارای حقیقتی استکمالی و مقام لایقفی است، اما این موضوع که از نظر ملاصدرا، منازل انسان در سیر استکمالی چیست؟ و انسان برای وصول به مراتب کمال، چه منازلی را از سر می­گذراند، مسألۀ مورد تحقیق در این نوشتار است. هستی دارای مراتب طبیعی، مثالی و عقلی بوده و انسان به تبع آن دارای مراتب وجودی حسی، خیالی و عقلی است. انسان از مقام جسمانی با استمداد از عقل نظری و عملی و بهره­گیری از جذبۀ ربانی عبور می­کند و به سمت تجرد خیالی می­رود و پس از استکمال در این درجه به درجۀ عقلی می­رسد، شخص انسانی دارای اکوان متعددی است و در هر انسان جسمانی، انسانی نفسانی و عقلی موجود است. ایشان در تقریر سیر استکمال نفس بر اساس حرکت جوهری، از مرتبۀ حس به خیال و از خیال به عقل، انسان را متوقف نمی­داند و مرتبۀ فوق عقلی نیز برای او قائل است و راه­یابی به کمال باید در عقل نظری و عملی اشتداد یابد و این استکمال در عقل نظری در مرتبه­ای متوقف نمی­ماند و عبور از عقل مستفاد و رسیدن به مقام فنای فی الله راه را برای سلوک در مراتب فنا می­گشاید و در مرتبۀ عقل عملی نیز میان قوای علم و غضب و شهوت اعتدال ایجاد می­نماید، به مراتب کمالی نائل می­آید و در نهایت عقل عملی و نظری در مرتبۀ وصول به فنای فی الله با یکدیگر متحد می­شوند. بر اساس راهبرد حکمت متعالیه که جامعی از برهان، قرآن و عرفان است، معلوم می­گردد که در حرکت جبلّی و ارادی انسان در قوس صعود می­تواند همۀ مراتب امکانی را تا فراسوی بی­نهایت و مقام لایقفی بپیماید.