آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

مفهوم حق یکی از پرکاربردترین واژه‌هایی است که در دانش‌های مختلفی همچون فلسفه، کلام، فقه، حقوق، سیاست، عرفان و اخلاق از آن استفاده می‌شود. این مفهوم را می‌توان از دو منظر اصلی مورد بررسی قرار داد. جنبه نخست، بعد واقعی و توصیفی مفهوم حق است که در علوم حقیقی از آن بحث می‌شود و جنبه دوم، بعد اعتباری و هنجاری آن است که در علوم انسانی و اجتماعی کاربرد ویژه‌ای دارد. هرچند تفکیک میان «حق بودن» و «حق داشتن» و تمایز میان دو کاربرد وصفی و اسمی مفهوم حق، مرز میان حقیقت و اعتبار را میان دانش‌های حقیقی و علوم اعتباری روشن می‌سازد، اما انحصار بحث حق در معنای مدرن آن(حق داشتن) در دانش فلسفه حق مدرن، به عنوان یکی از فلسفه‌های مضاف، موجب توجه انحصاری نگاه فلسفی مدرن و غفلت از اندیشه حکمت متعالیه و نگرش ناب اعتقادی اسلامی بر این بحث خواهد شد. ما ضمن بررسی فلسفه حق در معنای مدرن، نخست چیستی مفهوم حق در اندیشه حکمت متعالیه به مثابه نگرش عمیق اعتقادی، در دو عرصه حقیقی و اعتباری آن را واکاوی نموده، سپس به نقد مفهوم حق در اندیشه مدرن می‌پردازیم. ضمنا روش تحقیق در این پژوهش، تحلیلی و توصیفی است.

از والاترین شئون انسانی، خلافت الهی است که در مباحث معرفتی عارفان ازجمله امام خمینی مورد بررسی و تبیین قرار گرفته است. امام خمینی خلافت را از ضروریات وجودی می‌دانند که ذات غیبی بدون آن پرده از جمال و جلال و اوصاف خود نمی‌گشاید. برای شناخت خلیفه و خصوصیات او باید به شناخت مستخلف‌عنه پرداخت تا از باب اتحاد ظاهر و مظهر به شناخت خلیفه نایل شد. این همان هدفی است که ایشان در کتاب مصباح الهدایه به آن پرداخته‌اند. از خصوصیات خلیفه دووجهی بودن اوست. خلیفه با چهره یلی‌الحقی رو به عالم بالا دارد و با چهره یدالخلقی به عالم مادون مرتبط است. چهره یلی الحقی او ولایت نام دارد و آن وجه که رو به عالم مادون و خلق است، نبوت و رسالت نام دارد. براین‌اساس، خلافت در صقع ربوبی و صقع خلقیسریان دارد و مظهر اول وآخر و ظاهر و باطن می‌گردد و خلیفه براساس اندیشه امام خمینی آیینه تمام‌نمای حق است. روش این مقاله توصیفی- تحلیلی است.

نامتناهي‏ بودن خداوند از جمله مباحث مهم در علوم مختلف اسلامي، به‏ ويژه در حكمت متعاليه است. براهين متعددي براي اثبات آن اقامه شده كه بسيط الحقيقه از اهم اين برهان هاست. با عنايت به تفاسير مختلف از نامتناهي‏ بودن حق تعالي و تاكيد اين نوشته بر عدم تناهي وجودي و سلب هرگونه حد و محدوديتي اعم از حد ماهوي، حد وجودي و حد عدمي، پرسش جدي كه ذهن انسان را به خويش جلب مي‏كند، آن است كه چگونه مي ‏توان از راه برهان بسيط الحقيقه نامتناهي ‏بودن خداوند را ثابت و از اشكالات و چالش ‏هاي پيش روي اين برهان پاسخ شايسته ارائه نمود. ازآنجاكه وجود حقيقتي واحد و فارد است، قاعده بسيط الحقيقه در چنين ساحتي اقتضا مي‏كند كه وجود حق تعالي تمام هستي را فرا گرفته، متن واقع را به نحو تمام و كمال پر نمايد وگرنه از معناي بساطت به‏ دور خواهد بود. دراين ‏ميان ضمن تقرير قاعده بسيط الحقيقه و تفسيرهاي مختلف از آن و اثبات مقدمات لازم جهت اجراي اين قاعده در موضوع مورد ادعا برهان به‏ خوبي مطرح و شبهات مطرح ‏شده در اين ساحت به دقت بررسي و پاسخ مناسب داده مي‏شود.

این رساله تحقیقی است در باره موضوع مهم شریعت و حقیقت که همواره یکی ازمهم‌ترین مسائل عرفان بوده و واکنش‌های مختلفی در باره آن صورت گرفته است. 1- عرفان و تصوف مکتبی است که در آن برای کشف حقایق هستی تلاش می‌شود با تکیه بر کشف و شهود ،‌نه برهان و استدلال. کلمه تصوف که در قرن دوم و عرفان که در قرن سوم هجری معمول گشت معمولا مترادف یکدیگر بکار می‌روند. اگرچه تفاوتهایی نیز برای آن ذکر کرده‌اند. از همان آغاز میان صوفیان کسانی بوده‌اند که به بهانه‌های مختلف نسبت به دستورات و قوانین شریعت بی اعتنایی نشان می‌دادند و علاوه بر علماء خود عرفا در کلمات‌شان به این انحراف اشاره کرده‌اند. عرفا و صوفیه اصل این سه واژه را از پیامبر اکرم (ص) می‌دانند و طبق حدیثی که به پیامبر اکرم نسبت می‌دهند سیر و سلوک خود را به سه مرحله شریعت، طریقت و حقیقت تقسیم نموده‌اند و این تقسیم در قرن چهارم هجری تحکیم شد. شریعت در لغت به معنای راهی است که در کناره رودخانه که خلایق و بهائم از آن جا آب می‌خورند و در اصطلاح به مجموعه دستورات و قوانین الهی اطلاق می‌شود. طریقت در لغت به معنای راه و روش و در اصطلاح عرفا و صوفیه به راه و روش مخصوص آنها که مشتمل بر (مقامات و احوال) است که سالک برای رسیدن به حقیقت باید از آنها بگذرد، گفته می‌شود و نزد بعضی از آنها طریقت همان عمل به شریعت است. حقیقت در لغت به معنای چیزی است که بطور قطع ثابت و یا در جای خود مستقر است و در اصطلاح عرفا آخرین و مهم‌ترین منزل سلوک از منازل سه‌گانه گفته می‌شود. در این بحث میان عرفا و صوفیه دو نظر کلی وجود دارد: 1- این سه تا مراحل و مراتب یک حقیقت‌اند. 2- این سه تا حقایق مختلف و جدا از یکدیگرند. عرفا ربانی و شریعت‌مدار طرفدار نظر اول‌اند. آنها معتقدند که هیچ مرحله و مقامی نیست که انسان در آن از شریعت و عبادت بی‌نیاز شود . ما در فصل سوم آراء و دلایل آنان نیز بحث‌های مربوط به آن را مورد بررسی قرار داده‌ایم. و در فصل چهارم آراء کسانی که معتقد به نظر دوم‌اند می‌گویند که سالک با رسیدن به حقیقت از شریعت بینیاز می‌شوند را آورده و مبانی شریعت‌گریزی و انحرافات آنان را در این زمینه مورد بررسی قرار داده‌ایم.

چکیده ندارد.

نامتناهی بودن خداوند از جمله مسائلی است که از دیرباز در مباحث علوم عقلی مطرح بوده و اخیرا نیز مورد توجه بیشتر قرار گرفته است. مسئله اصلی این نوشتار این است که چگونه می توان نامتناهی بودن خداوند را از منظر عقل و شرع اثبات نمود؟ و چه رابطه ای میان نامتناهی بودن حق تعالی و وحدت شخصی وجود دارد؟ نگارنده با روش تحلیلی - توصیفی به بررسی این مسئله پرداخته و معتقد است سه بیان برای نامتناهی وجود دارد:نامتناهی به معنای سلب کمیت به صورت مطلق، نامتناهی به معنای سلب کمیت به صورت عدم و ملکه و نامتناهی به معنای سلب هر نوع حد و محدودیتی اعم از حد ماهوی، حد وجودی و حد عدمی که از آن به نامتناهی وجودی نام برده شده. که بیان اخیر، معنای مختار این رساله است. فلاسفه با توجه به مبانی خاص خود وجوه و تفاسیر مختلفی از نامتناهی وجودی ارائه داده اند که این وجوه به پنج وجه عمده بر می‌گردد: الف. نامتناهی به لحاظ صفات کمالیه ذاتیه، ب. نامتناهی به لحاظ کلیه صفات وجودیه (اعلی المراتب)، ج. نامتناهی ثبوتی به معنای استیعاب حق تعالی تمام موجودات در عین پذیرش تکثر مصادیق وجود، د. نامتناهی ثبوتی به این معنا که به لحاظ وجود، ثانی برای آن وجود ندارد. هـ. . نامتناهی به صورت یک معنای سلبی. در باب وحدت وجود نیز تفسیرهای متفاوتی بیان شده که از میان این وجوه، وحدت وجود مورد بحث وحدتی است که تنها یک مصداق برای وجود قائل است و کثرات را نیز اگرچه هیچ و پوچ نمی‌داند اما تفاوتی نمی‌کند که ممکنات را رابط محض بداند یا به حیثیت تقییدیه شأنیه موجود بداند. این نوشتار، اثبات نامتناهی بودن خداوند از نگاه عقلی را در سه مکتب قائلان به تباین وجودات، قائلان به تشکیک خاصی و قائلان به نظام وحدت شخصی وجود مورد بحث قرار داده و ضمن ارائه براهین برای نامتناهی بودن حق تعالی، ارتباط آن با وحدت شخصی وجود را بررسی نموده است. از منظر شرع نیز آیات و روایاتی وجود دارد که نامتناهی بودن حق تعالی را در سه حیطه ذات، صفات و افعال و همچنین ارتباط نامتناهی با وحدت شخصی وجود را به خوبی روشن می سازد. در این میان مهمترین اشکال به وحدت شخصی وجود، نظریه تداخل وجودات است که به نظر نگارنده از نظر عقلی مستلزم محال بوده و از نظر شرعی مستندات آن‌ ظهور در معنای تداخل ندارند.

بر اساس پذیرش حرکت جوهری که سراسر عالم ماده و طبیعت را یکپارچه حرکت می داند این پرسش پیش می آید که در این صورت آیا می توان به هیچ موجود مادی، معرفت پیدا کرد؟ به این معنا که اگر جوهر اشیاء مادی و به تبع آن، همه اعراض آن، یکپارچه حرکت باشد، به محض اینکه برخوردی میان شیء خارجی با قوا و اندام های شخص مدرِک روی دهد، آن شیء خارجی محو و ناپدید، بلکه نابود می شود و شیء دیگری موجود می گردد. بنابراین، آنچه که در مرتبه دوم با قوا و اندام های مدرِک برخورد می کند، همان چیزی نیست که بار اول با آنها برخورد کرده است و بر این اساس، معرفتی که از اشیاء مادی به ظاهر ثابت و پایدار، از حیوان گرفته تا نبات و جماد حتی صخره و پولاد، به دست می آید، به واقع معرفت به یک واقعیت نیست، بلکه معرفت به واقعیت های فراوان و حتی قسمت ناپذیر است. بنابراین، خود معرفت هم، شناخت واحدی نیست بلکه در حقیقت، معرفتی گسسته و تغییرپذیر و ناپایدار است.برای پاسخ به این پرسش باید دید که بر اساس نگرش ملاصدرا در خصوص حرکت، حرکت جوهری، حقیقت علم و معرفت، و به طور کلی هستی، پاسخ پرسش های مزبور چیست و در این زمینه چه دیدگاه هایی مطرح شده است، تا بتوان بر اساس آن ثبات معرفت را در عین حرکت جوهری معلوم استنتاج کرد.

وحدت شخصیه وجود از مهم ترین مباحث عرفان نظری است؛ بدین بیان که یک وجود بیش نیست و کثرات عالم، تجلیات اویند، زیرا عدم تناهی اش، جایی برای غیر نمی گذارد. بر این اساس، سخن عارفان در مورد چینش مراتب هستی که پس از ذات، تجلیات علمی و خلقی را دربرمی گیرد، منافاتی با وحدت وجود نداشته بلکه کثرات را شئون حق قلمداد می کنند. ارتباط حق تعالی با این تجلیات و کثرات، از دو راه است، الف. سلسله ترتیب؛ ب. وجه خاص. مراد از سلسله ترتیب، وسایط فیض الهی است و وجه خاص که اولین بار محیی الدین بر آن تصریح نموده، ارتباط بی واسطه با حق است. اساس تحلیل عارفان از این رابطه، وحدت وجود و خاصیت اطلاقش است که به تبع این اطلاق، در تمامی کثرات که مظاهر مقید او هستند، حضور وجودی دارد. بر اساس وجه خاص، حق تعالی با هر شی البته به میزان حصه وجودی اش مرتبط است؛ با این حال، از جهت اکثر افراد به دلیل غلبه احکام امکانی، این باب، مورد غفلت است که با تلاش در جهت افزایش احکام وحدت، آن را می یابند. با وجه خاص، حق از خود انسان به او نزدیک تر بوده و به جهت غلبه احکام وجوبی، انتساب وجود به حق، از انتسابش به انسان، اوکد است. وجه خاص با عین ثابت اشیا که سهم شی را از حصه وجودی حقانی معین می کند، پیوند داشته و در حقیقت، ارتباط هر شی با حق، از جهت عین ثابت اوست. پژوهش حاضر، درصدد بررسی چگونگی رابطه انسان با حق بر اساس مبانی هستی شناختی عرفانی است و سعی شده با نگاهی نسبتا جامع، احکام آن بررسی شود.