آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

كشف المراد فى شرح تجريد الاعتقاد(مع التعليقات)، توسط علامه حلى، به زبان عربى و در موضوع كلام اسلامى، به انگيزه حل مشكلات و باز كردن پيچيدگى‌هاى عبارات تجريد الاعتقاد خواجه نصيرالدين طوسى، تأليف شده است. تعليقات استاد حسن‌زاده آملى بر اين كتاب، در آخر آن ذكر شده است. فاضل قوشچى، در اهميت اين كتاب، مى‌گويد: اگر كشف المراد علاّمه نبود، ما نظريّات خواجه طوسى را درك نمى‌كرديم.

‫اين پايان نامه به مقايسه ديدگاه‌ها و روش‌هاي کلامي علاّمه حلّي و سيدمرتضي(علم الهدي) در باره ماهيت عصمت و عصمت پيامبران الهي و ائمه معصوم( با يکديگر مي‌پردازد و نحوه استدلال آن ها با رويکردي تطبيقي بررسي مي‌کند. نگارنده تفسير خاصّ هر يک از اين دو عالم بزرگ شيعي را از آيات و روايات در باره مفهوم و ابعاد عصمت و تنزيه انبياي الهي و ائمّه هُدي از هرگونه اشتباه، خطا و گناه را با هم تطبيق کرده و روش شناسي آن ها در اين مبحث و مشترکات و مميزات ديدگاه‌هاشان را ذکر مي‌کند. نوشتار حاضردر سه فصل و يک مدخل ارائه شده است. نگارنده درمقدمه کلياتي از جايگاه کلامي سيدمرتضي (علم الهدي) و علاّمه حلّي، ديدگاه کلّي قرآن، تورات و اِنجيل را در مقوله پيامبران الهي و معصوم بودن آنان و مفهوم عصمت در کتاب و سنّت را بررسي مي‌کند. در فصل اوّل آراي کلامي سيدمرتضي در باره مفهوم عصمت، استدلال عقلي و نقلي مبني بر ضرورت عصمت براي انبياي الهي، دور بودن پيامبران از گناه و معصيت، بَري بودنِ آنان از گناهان بزرگ قبل از نبّوت و گناهان کوچک پس از نبّوت، اقسام و مراحل عصمت، معناي گناه بزرگ و کوچک و مفهوم ترک اولي براي پيامبران بيان گرديده است. نويسنده در همين زمينه به روش تفسيري سيدمرتضي و برداشت‌هاي وي از آيات قرآن کريم مبني بر عصمت پيامبران و استخراج قواعد و برهان هاي مربوط به عصمت اشاره کرده و اطلاق معصيت بر انبيا را در آيات از ديدگاه وي صحيح نمي‌داند. در فصل دوم با اشاره به مباحث مطرح شده در زمينه عصمت توسّط علاّمه حلّي، تعريف عصمت، ادله عقلي و نقلي مبتني بر عصمت، اقسام و مراتب عصمت، افعال انبيا و معصوم دانستن آن ها از گناه و سهو و توجيه گناهان نسبّت داده شده به پيامبران الهي در قرآن و احاديث را از منظر ايشان بيان مي‌کند. نويسنده در فصل سوم به مقايسه ديدگاه‌هاي اين دو متکلّم و فقيه بزرگ شيعه مي‌پردازد و مشترکات و مميزات مباحث آنان را در اين زمينه شرح مي‌دهد. وي تفسير خاصّ هر يک از اين دو انديش مند مشهور در تنزيه انبيا و ادلّه اثبات عصمت براي آنان را بررسيده و قاعده لطف در مقوله لزوم عصمت انبيا که علاّمه حلّي آن را ارائه کرده است تبيين مي‌سازد.

رساله حاضر در باب بحث «قضاء» و «قدر» است. سیّد مرتضی در این رساله، با اشاره به افعال بندگان و نوع برخورد خداوند در این وادی، به فرقه های مختلفی که در این باب سخن دارند می پردازد و وجوه اختلاف هر یک را بیان می دارد. این رساله در واقع، مجموعه ای از مباحث کلامی و عقلی در مورد افعال انسان ها و ارتباط این افعال با خداوند متعال و خلقت این افعال و عدل الهی و معنی خیر و شر و ادلۀ تنزیه خداوند از خلق شرور و نظایر آن است.

درباره دانشمند و امام نامدار زيدی يمن در سده هشتم المؤيد بالله يحيی بن حمزه (۶۶۹-۷۴۵ ق) تاکنون تحقيقاتی از سوی برخی از محققان عرب سامان گرفته اما واقعيت اين است که به دليل عدم انتشار مهمترين کتابهايش انجام تحقيقی جامع و دقيق درباره انديشه های کلامی و اصولی او و نيز سهمش در تحول علم کلام معتزلی و زيدی چندان آسان نيست. در ميان ادبيات زيدی يحيی بن حمزه البته بيشتر مورد عنايت محققان سنی و خاصتا مصری قرار گرفته و برخی کتابهای او از اين طريق منتشر و شناخته شده اند. يحيی بن حمزه در دانشهای مختلفی کتابها و رساله هايی نوشته و يکی از مهمترين ويژگيهای او نوشتن کتابهايی با حجمهای مختلف و در سطوح گوناگون در زمينه های کلامی و فقهی و اصولی است. ديگر ويژگی او پرداختن به تقريبا بيشتر علوم زمان است؛ بيشتر در کلام و فقه و همچنين در زمينه اصول فقه و ادب و ديگر دانشهای عصرش. نکته ديگر اينکه از بسياری جهات يحيی بن حمزه را بايد با معاصرش علامه حلی مقايسه کرد؛ هر دو در دانشهای مختلف قلم زده اند و هر دو کتابهای حجيم و متنوع در فقه و اصول و کلام دارند و هر دو نيز علاوه بر تخصص در دانش کلام فقيهانی برجسته قلمداد می شوند.

مهم‌ترین چالش معاد جسمانی که از طرف برخی از فیلسوفان الهی مخالف، مطرح شده، این است که بدنِ مادی، چون جسمانی است، چگونه می‌تواند پس از جدایی از روح، بعینه دوباره محشور شود و همان روح به او بازگردد؟ آبا بازگشت عین بدن، در قیامت، مبتلا به شبهات فلسفی، مانند شبهۀ آکل و ماکول، حشر انسان عظیم و ...، نمی‌شود؟ ما در این مقاله، سعی خواهیم کرد با روش تحقیقِ بنیادی، توصیفی و پس از بررسی نظریات سه‌گانه (عینیت، مثلیت و نظریۀ ملاصدرا) پیرامون معاد جسمانی و انطباق آنها با قرآن و روایات، ثابت کنیم که نظریۀ محقق طوسی و علامه حلی، تحت عنوان بازگشت اجزاءِ اصلی بدن، علاوه بر انطباق با نظریۀ شبیه‌سازی، با برخی از ظواهر آیات و روایات نیز تطبیق دارد. بنابراین، بدن انسان در قیامت، می‌تواند عینِ بدن دنیوی باشد، بدین نحو که از جزء اصلی بدن دنیوی که همان DNA است، چیزی باقی می‌ماند که در آخرت، محشور شده و بدن اخروی انسان، از آن تشکیل می‌شود.

«کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد»، از کتاب‌ های کلامی شیعه مشتمل بر مباحث فلسفی و کلامی در عقاید امامیه اثر علامه حلی می باشد. مکتوب حاضر ترجمه و شرح مباحث کلامی کتاب شریف «کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد»، مشتمل بر مقصد سوم تا ششم است. مقصد اول (در باب امور عامه) و دومِ (در باب جواهر و اعراض) کشف المراد، امروزه از مدار درس و بحث خارج و متون فلسفی ای مانند بدایة الحکمة، نهایة الحکمة و شرح منظومه جایگزین آن شده است، به همین دلیل نیز مترجم از ترجمه و شرح آن قسمت صرف نظر نموده است.

در عصر حاضر، رویکرد معرفت‌شناختی به معارف دینی، معرفت‌شناسی دینی را رقم می‌زند. متکلمان مسلمان سده‌های میانه، پیش از ورود در معارف اصلی علم کلام مانند خداشناسی و نبوت و معاد، با پرسش‌هایی معرفت‌شناختی در باب چیستی علم، امکان معرفت، شکاکیت و... مواجه شدند، درحالی که در آن زمان، دانشی مستقل به ‌نام معرفت‌شناسی (به‌ منزله محمل آن مباحث) مطرح نبود. در نتیجه آن‌ها مجموعه‌ای از مباحث را ذیل عنوان عام « نظر» در ابتدای کتاب‌های خویش آوردند که از حیث انسجام و دقت‌های تحسین‌برانگیز، جالب توجه است؛ به‌ویژه این‌که علاوه بر مباحث عام معرفت‌شناسی، بحث‌های خاص معرفت‌شناسی دینی را سامان داده و پشتوانه‌های معرفت‌شناختی معارف دینی را – به‌قدر وسع خویش- تامین کردند.بر مبنای فوق، ما به کنکاش در کتاب‌های کلامی پرداختیم و از باب نمونه، سراغ قاضی عضدالدین ایجی و علامه حلی رفتیم تا مجموعه مباحث معرفت‌شناسی آن‌ها را توصیف و تحلیل کنیم و نشان دهیم که این متکلم اشعری و شیعی و متکلمانی که آراء آن‌ها در آثار این دو بیان و نقد شده، دقیقا توجه خود را معطوف به چه موضوعاتی در معرفت‌شناسی کرده‌اند و محتوای سیر منسجم آن‌ها در معرفت‌شناسی دینی چیست؟ بی‌شک، این توصیف و تحلیل، آغاز راه در سامان دادن به تحقیقاتی از این دست خواهد بود که در پیمودن آن گزیری نبود؛ چراکه پیش از ورود به مقایسه معرفت‌شناسی (دینی) متکلمان مسلمان و متفکران معاصر مغرب‌زمین، استخراج و تبیین مطالب غنی اما مغفول مسلمانان و نشان دادن استحکام و انسجام آن‌ها به‌صورت تفصیلی و موردی ضرورت دارد. در واقع محصول این پایان‌نامه، می‌تواند شاهد گرفتن مباحث این دو متکلم برای اثبات قوت و امکان دیالوگ با معرفت‌شناسی معاصر با تکیه بر غنای علمی پیشینیان ما تلقی شود.قاضی ایجی و علامه حلی، هر کدام با رویکرد کلامی خویش و طبق ساختاری کم و بیش مشابه، ابتدا به مباحث معرفت‌شناسی عام نظیر چیستی علم و معرفت، اقسام علم، علوم ضروری، راه حصول علم (نظر)، شکاکیت، امکان معرفت و... پرداخته و سپس وارد مباحث خاص معرفت‌شناسی دینی از جمله امکان معرفت خداوند و ضرورت و وجوب معرفت خداوند، اولین واجب و... شده‌اند. آن‌چه نظام و انسجام سیر مباحث ایشان را حفظ کرده، همان رویکرد معرفت‌شناختی به معارف دینی است که شامل چهار محور اصلی زیر است و هر محور به‌منزله گام‌هایی است که ترتیبی منطقی دارند:1. حصول علم و معرفت برای انسان امکان دارد.2. علم و معرفت نسبت به متعلقات ایمان دینی (مبدأ و معاد) امکان دارد.3. راه عام کسب علم و معرفت خداوند، «نظر» (تفکر و استدلال) است و نظر، علم را افاده می‌کند.4. نظر کردن در معرفت خداوند متعال واجب و ضروری است (عقلا یا شرعا).سعی ما بر نشان دادن این محورها بوده اما تنظیم فصل‌ها و مباحث را تقریبا طبق همان ساختار متکلمان مورد نظر قرار دادیم تا گزارش توصیفی و تحلیلی خود را با واقعیت بکر و دقیق موجود در کتاب‌های کلامی وفق دهیم. در قسمت نتیجه، جمع‌بندی مباحث را در قالب محورهای مزبور نشان دادیم.