آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

بررسی مبانی فکری و جایگاه فلسفه و کلام در مفهوم‌سازی خدا نزد فیلسوفان و متکلمان، رویکرد آن‌ها را در خصوص مسئلهٔ خدا روشن می‌سازد. مسئلۀ خدا در دیدگاه خواجه نصیر و علامه حلی، دو متکلم «حله»، باتوجه‌به مبانی فکری و فلسفی‌-کلامی آن‌ها و جایگاه فلسفه و کلام در مفهوم‌سازی خدا نزد آن‌ها چگونه بررسی می‌‎شود؟ رویکرد آن‌ها به مسئلۀ خدا تا چه میزان به هم تحویل‌پذیر است و تا چه حدی از هم فاصله می‌گیرند؟ در این نوشتار، به بررسی این مسئله از دو ساحت صوری و روشی-محتوایی می‌پردازیم. در ساحت صوری، به بحث دربارۀ نحوۀ چینش مطالب در آثار آن‌ها باتوجه‌به مبانی فلسفی‌کلامی آن‌ها و تلقی‌ای که از این رهگذر از خدا دارند و در ساحت روشی‌محتوایی، به بحث در روش شناخت و اثبات خدا و تبیین صفات (توأمان روش و محتوا) به مسئلهٔ خدا و مفهوم خدا نزد آن‌ها می‌پردازیم که خواجه به خدایی فلسفی معتقد است و علامه حلی با نگاهی درون‌دینی‌تر، خدایی دینی- فلسفی را مطرح می‌کند. در ساحت محتوایی، در روش اثبات وجود خدا در مفهوم‌سازی خدا، نظر آن‌ها هم‌پوشانی دارد و در ساختار صوری و بحث شناخت خدا، بنابر مبانی فکری آن‌ها تفاوت‌هایی دارند.

کتاب «کشف الیقین فی فضائل امیرالمؤمنین» تالیف حسن بن یوسف حلی است. علامه در مقدمه بیان کرده که اولجایتو (حاکم مغولی که به برکت علامه و برخی دیگر از علمای شیعه به تشیع گرائید) از او خواسته است در فضائل حضرت علی (ع) کتابی تدوین کند و او پذیرفته و کتابی مختصر نوشته است. مؤلف، کتاب را به یک مقدمه و ۴ فصل تقسیم کرده است: فصل اول درباره فضائل امیر المومنین (ع) قبل از ولادت. فصل دوم هنگام خلقت و ولادت امام (ع). فصل سوم در فضائل آن حضرت در دوران کمال و بلوغ، که خود به دو باب تقسیم شده است: الف- اوصاف و فضائل درونی و شخصی، ب-فضائل بیرونی مانند آیات نازله در شأن حضرتش و روایات پیامبر (ص) در مورد ایشان. فصل چهارم در فضائل امیرالمؤمنین (ع) بعد از وفات. علامه حلی برای هر مبحث جزئی، عنوان مستقلی آورده و حتی برای هر روایت، یک عنوان زده که جستجوی مطالب را آسان کرده است.

«کشف الیقین» اثر علامه حلى 726 ق و در موضوع فضائل امیرالمؤمنین على علیه السلام‏ است که توسط آقاى آژیر از عربى به فارسى ترجمه شده است. این ترجمه سلیس و روان بوده و به ترجمه متن کتاب کشف الیقین پرداخته است. در ضمن به عنوان توضیح و شرح، مطالبى را نیز در پاورقى کتاب ذکر نموده، بیشتر به ذکر اسناد مطالب و کتاب و گاهى هم توضیح بیشتر آن اشاره داشته است. این ترجمه فاقد هر گونه مقدمه و فهرستى از جانب مترجم مى ‏باشد.

«آینه یقین» ترجمه‌ ای از آقای سید مجتبی علوی بر کتاب «کشف الیقین فی فضائل امیرالمؤمنین علیه السلام» اثر نفیس و ارزنده شخصیت بزرگ عالم تشیع، ابو منصور حسن بن یوسف بن مطهر حلی می‌ باشد که حقا در فن خود بی نظیر و از یک سو ستاره درخشانی است که از قرن ششم هجری به بعد، در پهنای آسمان علم و فضیلت همچنان می‌ تابد. این کتاب حاوی بیش از پانصد فضیلت و منقبت، از فضائل و مناقب امیرالمؤمنین علیه‌ السّلام از مصادر اهل سنت است. مؤلف، کتاب را به یک مقدمه و ۴ فصل تقسیم کرده است: فصل اول درباره فضائل امیرالمومنین (ع) قبل از ولادت. فصل دوم درباره فضائل امیرالمومنین (ع) هنگام خلقت و ولادت. فصل سوم در فضائل آن حضرت در دوران کمال و بلوغ، که خود به دو باب تقسیم شده است: الف - اوصاف و فضائل درونی و شخصی، ب - فضائل بیرونی مانند: آیات نازله در شان حضرتش و روایات پیامبر (ص) در مورد ایشان. فصل چهارم در فضائل امیرالمؤمنین (ع) بعد از وفات.

در این مقاله می کوشیم با استناد به آثار خود علامه بررسی کنیم که آیا او در حقیقت یک متکلم است، یا یک فیلسوف. بر اساس این پژوهش، فقط در هشت مورد علامه در مواجهه با فلاسفه آراء متکلمین را بر فلاسفه ترجیح داده است. البته سه مورد از آنها مخدوش بوده و متکلم خواندن علامه موجه نیست. همچنین بیست و یک مورد از مواردی که علامه در رویارویی با آراء کلامی، نظرات فلاسفه را بر نظرات متکلمین ترجیح داده، ذکر شده است. در بخشی از مقاله، دیدگاه اشمیتکه مبنی بر متکلم بودن علامه بررسی و نقد شده و در پایان بر این نکته تاکید شده است که علامه قطعاً یک فیلسوف اسلامی است، نه متکلم و انتساب علامه به هر دو حوزه به جهت اختلاف شدید در آراء بنیادین کلامی و فلسفی ممکن نیست.