مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مباحث بسیار مهم کهآثار تربیتی وعقیدتی متعددی برآن مترتب است و از ضروریات دین محسوب می شود مساله خاتمیت است که از ادله عقلی جاودانگی است.پژوهش حاضر در پی تبیین مفهوم ،عناصر، لوازم وملاکهایی جاودانگی می باشد. علاوه بر این ادله نقلی و عقلی را مورد بررسی قرار داده وپس از آن به شبهات وپاسخ های جاودانگی می پردازد. از بررسی موارد فوق به این نتیجه رهنمون می شویم که اسلام با داشتن ویژگیهای خاصجاودانه بودن خود را در بین همه ادیان تضمین کرده است.

این رساله در سه بخش؛ مفاهیم و کلیّات، مبانی و شا خصه های حکومت حضرت(ع)، به بحث و بررسی پرداخته است که در بخش مبانی به بحث از ضرورتو مشروعیت حکومت از دیدگاه حضرت(ع) و در بخش شاخصه، به بحث از عدالت و دشمن شناسی و مردم گرایی مباحثی ارائه شده است0در بحث از ضرورت حکومت دو جهت اساسی از دیدگاه حضرت(ع) مورد بررسی قرار گرفته است که آن عبارتست؛ اول اینکه ضرورت حکومت برای تأمین معاش و برای تأمین حق آزادی است دوم اینکه، ضرورت حکومت بدست صالحان است تا اینکه در سایه آن حکومت، انسان به سعادت و کمال برسد0 مشروعیت حکومت اسلامی عمدتاً در قالب دو نظریه انتصاب و انتخاب است0مشروعیت از دیدگاه حضرت(ع)، مشروعیت الهی و انتصابی است که طی مقدماتی در این رساله بحث شده است که آن مقدمات عبارتست از؛ حق حاکمیت حق اختصاصی خداوند است و اجازه چنین حق حاکمیتی از طرف خداوند به افراد مشخصی داده شده است0 حق حاکمیت در خصوص حضرت(ع) توسط آیه و حدیث ولایت اثبات می شود0 نقطه مقابل مشروعیت الهی و انتصابی حکومت حضرت(ع)، غصب قرار دارد0هرگزمشروعیت چنین حکومتی با مقبولیت مردم بدست نخواهد آمد زیرا مقبولیت مردم در چنین حکومتی فقط جنبه حمایتی و پشتیبانی دارد و اینکه مقبولیت در چنین حکومتی، قابل برگشت نیست یعنی مردم نمی توانند در هر زمانی از این مقبولیت دست بکشند بلکه فقط در مواقعی که حاکم شرائط رهبری خود را از دست داده باشد، عدم مقبولیت مردم از حکومت کارساز خواهد بود0مطلب دیگری که در ادامه بحث از مشروعیت حکومت به آن پرداخته شده است این است که درهر حکومتی با دو نوع عقلانیت روبرو هستیم ؛ اول: عقلانیت فطری کهعقلانیتناب، خالص و دور از اوهام و امیال سرکش نفسانی می باشد، دوم:عقلانیت تجربی که عقلانیتمعاش و زندگی و اکتساب و تجربه است0 عقلانیت فطری دردینیکیاز منابع اثباتی دیناست و هیچ گونه تعارضی با دین ندارد بله عقلانیت تجربی که عقلانیت فنی و ابزاری است نمی تواند منبع اثباتی دین و حکومت دینی باشد و لذا تصور می شود با آن در تعارض و ناسازگاری است0اما در بخش شاخصه، مهمترین شا خصه حکومت حضرت(ع) ،عدالتمحوری است0 در عدالت محوری حضرت(ع) به همه ابعا د آنیعنی به عدالت فردی وعدالت اجتماعی پرداخته شده است و در عدالت اجتماعی به همه ابعا د آنیعنی عدالت اقتصادی، عدالت سیاسی و عدالت قضاییمورد توجه قرار گرفته است0 مهمترینعاملدر برقراری عدالت کا مله وهمه جانبه حضرت(ع)، توجه عمیق و دقیق ایشان به عدالت فردی و شایستگی فردی است که دنیای امروز،کمتر به این بُعد از عدالت توجه دارد در حالی که تنها عامل برقراری عدالت دقیق و صحیح، توجهبه عدالت فردیدرافراداست0 ازدیگرشا خصه های حکومت حضرت(ع)،مسألهشنا خت دشمن و دشمن شناسی است0 در هر حکومتی، با دو نوع دشمن داخلی و خا رجیروبرو هستیم که خطرات دشمن داخلی به مرا تباز دشمن خارجی بیشتر است 0 حضرت(ع) در طول دوران زمامداری خود عمدتاًبا چهار گروه از مخالفینیعنیقاعدین،نا کثین، قاسطین و مارقینروبرو شدند کههمه آنها از نوع دشمن داخلی بودند0 در نگاه حضرت(ع)، اصلاحاوضاع دشمن داخلی،از دشمنخارجی به مراتب دارای اهمیتبیشتری استو اینبدانجهت است که غفلت ازدشمن داخلی، راه نفوذدشمن خارجی را فراهم می کند0 حضرت(ع)درخصوصرویاروییبادشمن، سه مرحله گفتگو ، مداراو قاطعیت و جنگ مسلحانه را راه روبرو شدنبا دشمن می دانستند زیرا چه بسا دشمنی که امید اصلاح با گفتگو یا با مدارارا داشته باشد، دربرخوردقاطعانه، این فرصت از او گرفته خواهد شد و چه بسا،گفتگو و مدارایبیشازحدبا دشمن هم،موجبعدم امنیتو سستی حکومتخواهد شد0از دیگر شا خصه هایحکومت حضرت(ع)،مردم گرایی است که در آن از دو جهت؛ جایگاه مردم در حکومت حضرت(ع) ، نوع نگاه حضرت(ع) به مردم و مردم گرایی است0

صلح و خشونت در دهه‌های اخیر به مسأله‌ای مهم در روابط انسانی بدل گشته است. نقش ادیان، از جمله دین اسلام، در این مسأله می‌تواند بسیار برجسته باشد و بسیاری از نگاهها در مورد دین اسلام بر خشونت زایی آن تاکید دارد. شاهد این نگاهها، رفتار برخی گروههای افراطی مسلمان و نیز سخنان برخی مستشرقان درباره اسلام است. لذا مسأل? صلح و خشونت در اسلام به عنوان یکی از مسائل روز در میان صاحبنظران درآمده است.اصولاً صلح و خشونت وصف افعال واقع می‌شود، اما ریشه‌هایی در اعتقادات و مبانی نظری دارد. لذا برای بررسی جایگاه صلح و خشونت در اسلام لازم است علاوه بر بررسی دستورهای عملی دین، مبانی نظری این مسأله در دین نیز بررسی گردد. این مبانی، چارچوبی کلی را که حاکم بر احکام فقهی است، بدست می‌دهد و بر برداشتهای فقهی از متون مقدس اسلامی موثر است و به فهم درست احکام و فروع دینی کمک می‌نماید.مهم‌ترین مبانی نظری که در این راستا می‌توان مطرح نمود، ناظر به شناخت اوصاف شارع دین اسلام، کرامت انسانی در منظر اسلام و حدود دوستی و دشمنی میان انسانها، اعتبار عقلانیت و تاثیر آن بر درون و بیرون انسانها، فرجام اخروی غیر مسلمانان و نیز نگاه جهان شمول دین اسلام است. هر یک از این مباحث نظری تاثیر بسزایی در رویکرد صلح آمیز یا خشونت بار صاحبان چنین دیدگاههایی دارد.بررسی این مبانی نظری در ضمن این رساله نشان می‌دهد که مبنای اصیل در دین اسلام، مبنای صلح‌گرایی است و وسعت رحمت الهی و اهمیت کرامت انسانی، اصالت را به صلح می‌دهد، ضمن اینکه روابط میان انسانها تنها به سبب دشمنی دیگران می‌تواند رنگ عداوت بگیرد و در غیر دشمنی، اصل بر همزیستی مسالمت آمیز است. محوریت عقلانیت در دینداری، مبنای دیگری است که انسانها را به سوی مدارا سوق می‌دهد، اگرچه به گاه لزوم و ضرورت، حکم به شدت عمل می‌کند، همچنانکه صیانت از کرامت انسانی اقتضا می‌کند که با هتک آن در عرص? اجتماع و روابط متقابل انسانی مقابله شود.

رساله ذیل در چهار فصل به رشته تحریر درآمده است ؛در ابتدا بعد از تبیین فرشتگان از نظر لغت و اصطلاح به ماهیت فرشتگان از دیدگاه قرآن و روایات پرداخته ،به این نکته اشاره می کنیم که قرآن کریم به طور صریح درباره ی ماهیتفرشتگان سخنی نیاورده،وآنچه مسلم است فرشتگان ماهیتی مغایر با انسان و دیگر مخلوقات ذی شعور دارند.و بعد از بیان مطالبیکلی پیرامون فرشتگان به سراغ فرشتگان از دیدگاه نهج البلاغه رفته و به تبیین دیدگاهآن در این باره می پردازیم .امیر المومنین در دو خطبه به طور خاص سخنانی در باره ی فرشتگان بیان نموده اند که همواره به صورت کنایه و استعاره است،و ما روشن می گرددکه این سخنان از زبان کسیکه بین عالم غیب و شهود پیوند داده،است.در بخش فرشته شناسی از دیدگاه آیین زرتشت هم مباحثی را از دیدگاه این آیین می آوریم .از جمله ی دیدگاه این آیین نسبت به فرشتگان این است که آنهاقائلندکه درگاتها سخنی از فرشته و ایزد نرفته و این اصطلاحات را در نوشته های پس از گاتها می توان دیدکه در طی زمانهای متمادی با ارتباط آیین زرتشت با ادیان سامی اصطلاح فرشته وارد آیین زرتشت شده است .از دیدگاه آیین زرتشت فرشتگان مقرب شش عدد هستند که اهورا مزدا، درصدر همه ی آنها قرار دارد. آیین زرتشت به فرشتگان مقرب امشاسپندان یعنی جاودانان بی مرگ می گویند و آنها را مایه خیر و خوبی می دانند و به همه توصیف می کنند که اگر می خواهید خوشبخت شوید باید روش اهورامزدا و شش امشاسپند را برگزینید. در آخرین فصل نیز شباهتها و تفاوتهای این دو دیدگاه را بر شمرده به داوری پیرامون این دو دیدگاه می پردازیم ، و نتیجه گیری می کنیم که ازدیدگاه این دومکتب فرشتگان وجود خارجی دارندوتنها وظائف و کارهایی از ناحیه خداوند به این موجودات واگذار گردیده وآنها هم از این دستور ات و وظائف سرپیچی نمی کنند.

یکی از مهمترین ویژگیهای انسان اراده و اختیار اوست. اکثر متفکران نسبت به وجود این ویژگی در انسان تردیدی نداشته و آن را امری بدیهی می دانند.همچنین امروزه آزادی یکی از مهمترین مباحث مطرح شده می باشد، که گاهی مورد سوء استفاده برخی قرار می گیرد. در مکاتب بشری به ویژه غربی که بر مبنای اومانیسم پایه گذاری شده است، آزادی به عنوان هدف محسوب می شود. اومانیسم انسان را محور موجودات عالم می داند. به همین خاطر قائل به آزادی مطلق انسانهاست، مادامی که مانع آزادی دیگران نباشد. طبق این اعتقاد اگر وجود خداوند ملازم با محدودیت انسان باشد، نعوذبالله پس خدایی وجود ندارد. این دیدگاه بر مبنای فردگرایی استوار است و به همین دلیل انسانها را به سوی تبعیت از امیال سرکش حیوانی دعوت می نماید. لذا تکالیف الهی را که در راستای کنترل امیال و غرایز و مدیریت و به دنبال آن محدود کردن خواسته های نامشروع حیوانی است، برنمی تابد.پیروان این مکتب به دنبال کنار گذاشتن دین از زندگی اجتماعی بشریتند. اینان دین را افیون ملت ها معرفی کرده و قائل به جدایی دین از سیاست گشته اند. در دین مبین اسلام بر خلاف مکاتب غربی، آزادی بی عنان، هدف نیست. اسلام با پذیرش آزادی تکوینی، انسانها را مکلف می داند و در حوزه تشریعی آزادی را وسیله کمال آدمی معرفی می نماید. با توجه به اینکه آزادی مطلق را هیچ عقل سلیمی نمی پذیرد لذا باید توجه داشت که آزادی باید محدود باشد. اسلام با وضع تکالیف دینی محدوده آزادی را مشخص می نماید.تکالیف الهی به عنوان برنامه معرفی شده از سوی خالق انسان به انسان، بهترین وسیله برای نیل به کمال است. چرا که خالق انسان، علم اکمل به کمال مخلوق خویش دارد. باید گفت تکالیف الهی آزادی انسان را محدود نمی کند، بلکه آزادی بعد حیوانی انسان را مدیریت می ـ نماید تا بی حساب و کتاب ارضا نشود. همچنان که بیان شد انسان با عمل به تکالیف دینی به کمال خویش نائل می گردد و به دنبال آن به آزادی انسانی دست می یابد. همان آزادی ای که خالق انسان برای انسان ترسیم نموده است. این آزادی بی نقص و کامل و گم شده بشریت است.

معاد جسمانی که طبق نصوص دینی ، از اصول مسلّم اسلام است ، همواره مورد اهتمام متکلمان و فلاسفه بوده است ،صدرالمتألهین اولین کسی است که با پایه گذاری حکمت متعالیه توانست بر معاد جسمانی ، برهان عقلی اقامه کند. ايشان اين نوع از معاد را با مباني بسيار دقيق فلسفي خويش اثبات كرده است. طبق مبانی حکمت متعالیه بـــــدنی که با لذات تحت تدبیر نفس قرار دارد یعنی بدن ما ، نه این بدن متعین دنیوی عنصری از شئون وبلکه نماد مرتبه نازله نفس است و عمل نفس در عالم واقع به واسطه بدن صورت می گیرد. بنابر این هر عملی که ازانسان سر می زند و هر خلق وخویی اعم از خوب یا بد که او کسب می کند به واسطه تصور خیالی نفس نسبت به آن ،تبدیل به ملکه برای نفس می شود و از این ملکات نفسانی ، بـدن و لایه ای در باطن این بدن ایجاد می شود که تمــثل یا فتۀ نفس است این مطلب مصحح رابطه ذاتی نفس و بدن است ،نفس بما هو نفس نمی تواند در هیـــچ نشئه ای بدون بدن باشد منتهی بدنی که در خارج تحقق و تعین پیدا می کند در هر عالمی متناسب با خصوصیات همان عالم است دردنیا بدن عنصری است ودربرزخ بدن برزخی که متناسب باعالم برزخ است تحقق پیدا می کندودر آخرت بدن اخروی که متناسب با قیامت است تحقق پیدا می کند. صدرا معتقد است ، نفس به واسطه مرتبه خیالی خود که مجرد و باقی است ، در قیامت بدون مشارکت ماده و فقط از جهات فاعلی ، بدنی عینی متناسب با ملکات خود خلق می کند که جنس آن از ماده اخروی غیر قابل فساد است و هر کس آن را ببیند ، می گوید همان است که در دنیا بود .یکی از مخالفان معاد ملاصدرا ، آقا علی مدرس است که خود حکیمی صدرایی می باشد . او عقیده دارد که نفس در بدن و اجزایش ، ودایعی به جای می گذارد ؛ بنابراین پس از مرگ ، اجزا به سمت تشکیل بدن کاملی حرکت می کنند و این بدن ، در آخرت دوباره به نفسملحق می شود ؛ بنابراین وی معاد جسمانی را به معنای تعلق دوباره بدن دنیوی به نفس می داند .در رساله حاضر تلاش برآن است ضمن بیان دقیق مبانی حکمت متعالیه ارتباط آن مبانی با معاد جسمانی تبیین گردد

آرمان خواهی در زندگی انسان به گونه های مختلف تبلور یافته و اندیشمندان هر عصری آن را در قالب «اتوپیا» یا «مدینة فاضله» مطرح کرده اند. پژوهش حاضر با بررسی افکار آرمان شهرگرایان مسلمان نشان می دهد که عبودیت خداوند، توجه به معنویت و روحانیت حیات انسان، احترام به انسانیت انسان و سعی در رشد کرامت های انسانی، وحدت و عدالت از جمله ویژگی های مهم آرمان شهرهای اسلامی است. تعابیری مثل مدینة فاضله، اسلام شهر، دارالسلام، شهر صالحان، خوبستان و... جامعة مد نظر اندیشمندان مسلمان است، نه ناکجاآباد، هیچستان یا لامکان یا اتوپیا. شهر آرمانی اسلام، کالبد و شکلی ثابت ندارد و متفکران اسلامی بیشتر ابعاد ذهنی شهر آرمانی را ارائه می کنند. آنان اصول را مد نظر قرار می دهند و بعداً کالبد با توجه به آن اصول و منطبق با شرایط زمانی، تاریخی، اجتماعی و فرهنگی به وجود خواهدآمد. لذا در اسلام یک آرمان شهر و یک شیوة شهرسازی اسلامی داریم، اما به تعداد شهرها می توانیم شهر اسلامی داشته باشیم.

جان هیک نظریه ای را به نام نظریه بدل در باب زندگی پس از مرگ ارائه می نماید، نظریه او متاثر از دیدگاه انجیل می باشد. او معتقد است انسان یک واحد جسمی روانی است و شخصیت او ناشی از وجود روحی اسرارآمیز در بدن او نمی باشد. او با تاثیرپذیری از بحثهای مطرح در باب فلسفه ذهن و با تاکید بر دیدگاه رفتار گروی تلقی از انسان به عنوان روحی در ماشین بدن را نادرست می داند و معتقد است که حالات ذهنی را باید به رفتار یا میل به انجام رفتاری خاص تحویل نمود. او بر این باور است که نظریه جاودانگی روح بیش از آنکه یک عقیده مسیحی باشد یک عقیده یونانی است. او نظریه خود را بر همین اساس می پروراند. اشکالاتی به نظریه اشکالاتی به نظریه هیک وارد است که برخی از آنها را خود هیک برای اینکه تصویری دقیقتر از نظریه خود را دراختیار ما قرار دهد بیان می کند و برخی دیگر اشکالاتی است که به مبانی نظریه او وارد است. متکلمان مسلمان نیز با نفی نفس حقیقت انسان را هیکل جسمانی او دانسته اند و با قائل شدن به عرض بقا یا فنا نظریه اعاده بدن را مطرح نموده اند. اشکالاتی به نظریه اعاده بدن وارد است که بیشتر این اشکالات متوجه مبانی این نظریه می باشد. در مقام مقایسه ، دو نظریه بدل و اعاده بدن، دارای نقاط اشتراک و افتراق می باشند و به نظر می رسد نظریه بدل نسبت به اعاده بدن از حیث سازگاری درونی و سازگاری بیرونی ارجح باشد.

مساله فطرت و به تبع آن خداشناسی و خداگروی فطری مساله ای دیرباز در اندیشه دینی است. در سنت اسلامی می توان به افرادی همچون علامه مجلسی و شهید مطهری و در سنت مسیحی به افرادی همچون کالون و پلانتینگا اشاره کرد. ابن عربی یکی از مهم ترین متفکران و نظریه پردازان در این عرصه است. او در مقام پاسخ به پرسش های حکیم ترمذی بحث مفصلی را درباره فطرت به صورت عام و فطرت انسان به صورت خاص در کتاب فتوحات مکیه مطرح کرده است. از نظر او فطرت انسان را، از حداقل چهار حیثیت وجودشناختی می توان مورد مداقه قرار داد که بر اساس هر یک از این چهار جنبه حکم خاصی در مورد فطرت حاصل می شود. او با استفاده از آیات فطرت و میثاق و نیز روایت مشهور از حضرت رسول (ص) مبنی بر تولد هر کودکی بر اساس فطرت، معتقد است که انسان دارای خداشناسی و خداگروی فطری است. تحلیل او از فطرت یک تحلیل عرفانی و در سازگاری با نظام عرفانی اوست.

مروجان پلورالیسم دینی برای دفاع از فرضیة خود به ادلة متعددی از جمله قرآن مجید تمسک کرده‌اند. نویسنده با تدوین و جمع ادلة قرآنی آنان در پنج عنوان: 1. اسلام مطلق تسلیم، 2. تکثر ادیان خواست خدا، 3. استعمال صراط مستقیم به‌صورت نکره، 4.توحید وعمل صالح ملاک هدایت، 5. تمجید اهل کتاب، در قالب بیست آیه، به تحلیل و نقد این رهیافت می‌پردازد.