مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

مصنفات الشيخ المفيد مجموعه‌ای از آثار شیخ مفید می‌باشد. محمد بن محمد بن نعمان بغدادی (336–413ق) معروف به شیخ مفید، از علمایی است که دارای تألیفات بسیار در موضوعات متنوع است. از آن تألیفات بسیار می‌توان به سه کتاب در حدیث، چهار کتاب در تاریخ، پنج کتاب در اصول فقه، دوازده کتاب در علوم قرآن، 41 کتاب در فقه و بیش از هفتاد کتاب در علم کلام اشاره کرد. حدود نصف آثار شیخ مفید در موضوع کلام و از این تعداد کتاب، نصف آن در مبحث امامت می‌باشد. برخی از آثار ایشان از قبیل «التمهيد»، «الانتصار»، «الافتخار»، «الرسالة العلوية» و... که قریب به چهل اثر می‌باشد متأسفانه مفقود شده و موضوع آن مشخص نمی‌باشد. این کتاب در 14 مجلد تهیه شده است که مجلد اول آن (که شماره این جلد از کتاب صفر می‌باشد) با عنوان حياة الشيخ المفيد منتشر شده است و محتویات آن شامل زندگی‌نامه شیخ مفید، شمردن آثار او از قبیل آثار موجود، مفقود و منسوب و توضیحاتی کامل درباره هرکدام از آن آثار است. برای هر عنوان از کتب شیخ مفید، مقاله‌ای درخور تولید شده است. محتویات جلد یکم: الجمل و النصرة لسید العترة فی حرب البصرة؛

مصنفات الشيخ المفيد مجموعه‌ای از آثار شیخ مفید می‌باشد. این کتاب در 14 مجلد تهیه شده است که مجلد اول آن (که شماره این جلد از کتاب صفر می‌باشد) با عنوان حياة الشيخ المفيد منتشر شده است و محتویات آن شامل زندگی‌نامه شیخ مفید، شمردن آثار او از قبیل آثار موجود، مفقود و منسوب و توضیحاتی کامل درباره هرکدام از آن آثار است. برای هر عنوان از کتب شیخ مفید، مقاله‌ای درخور تولید شده است. محتویات جلد هفتم: مسار الشيعة، تفضيل أميرالمؤمنين، المسائل السروية، المسائل الجارودية، مسئلة في النص علی علي(ع)، الرسالة الأولی في الغيبة، الرسالة الثانية في الغيبة، الرسالة الثالثة في الغيبة و الرسالة الرابعة في الغيبة؛ که توضیح هر کدام در ذیل می آید: مَسارُ ألشيعَة فی مُختَصَرِ تَواريخ ألشّريعَة، کتابی به زبان عربی تألیف شیخ مفید متوفای ۴۱۳ق است. این کتاب نوعی تقویم تاریخی - دینی درباره تاريخ تولد و شهادت ائمه اطهار (ع) و ديگر وقایع مهم تاريخ اسلام و نیز ايام و مناسبت‏‌های تاريخ اسلام آمده است. این کتاب در موضوع خود از معتبرترین و قدیمی‌ترین منابع امامیه است که در شناخت ایام و مناسبت‏‌های اسلامی نگاشته شده است. این کتاب در موضوع خود از معتبرترین و قدیمی‌ترین منابع امامیه است که در شناخت ایام و مناسبت‏‌های اسلامی نگاشته شده است. تَفضیلُ أمیرالمؤمنین(ع) اثر شیخ مفید(درگذشت ۴۱۳ق)، است. موضوع کتاب درباره فضایل امیرمؤمنان حضرت علی(ع) و اثبات برتری اوست. شیخ مفید در این اثر با استناد به احادیث شیعه و سنی، فضیلت علی(ع) بر همه پیامبران جز پیامبر اسلام را به اثبات رسانده است. این اثر به زبان فارسی نیز ترجمه شده است. شیخ مفید در این کتاب به این مباحث اشاره دارد: •

سلسلة الغدير الموضوعية؛ بحث مستل من موسوعة الغدير للعلامة الأميني رحمة‌الله‌عليه تحقيق، تلخيص و طبقه‌بندى موضوعى مجموعه يازده جلدى كتاب «الغدير» علامه عبدالحسين امينى مى‌باشد كه توسط محمدحسن شفيعى شاهرودى، تأليف و گردآورى شده است. كتاب به زبان عربى و مقدمه آن، در سال 1385ش، نوشته شده است. كتاب به انگيزه معرفى «الغدير» بين مردم و به‌ويژه جوانان نوشته شده است. آنچه باعث اهميت اين كتاب مى‌شود، آن است كه تا پيش از اين، محققان و پژوهشگران براى تحقيق در يك موضوع، بايد يازده جلد كتاب «الغدير» را ورق مى‌زدند، اما اثر حاضر، فرصت مطالعه سريع و دريافت مطالب در يك موضوع را براى مخاطبانش فراهم كرده است. مطالب این جلد از کتاب: ابوطالب، حامى پيامبر(ص): شناخت شخصيت ابوطالب، موضوع تحقيق اين جلد است. نگارنده ابتدا مطالبى راجع به اسم، لقب و كنيه ابوطالب و مقام و منزلتش در قريش ايراد كرده و بر اين مطلب تصريح مى‌كند كه وى از لحاظ خصوصيات ظاهرى و جذابيت‌هاى شكلى و سيمايى، شخصيت برجسته‌اى بوده است. وى سپس از اوضاع مالى ابوطالب و تجارت وى با شام سخن به ميان آورده و به حمايت‌هاى مختلف مالى، سياسى و اجتماعى و خانوادگى او نسبت به پيامبر(ص) با ذكر موارد اشاره نموده است. مؤلف دلايل و شواهد محكمى بر ايمان و موحد بودن ابوطالب آورده و اقوال مختلفى از طريق على بن ابى‌طالب(ع) و ديگر ائمه(ع) در مورد ايمان ابوطالب به پيامبر(ص)، اسلام و توحيد نقل كرده است. ابوطالب، كفالت پيامبر(ص) را در شرايط سخت جاهليت سرزمين عربستان به عهده گرفت و به‌خوبى اين مسئوليت را به انجام رساند. نويسنده اين نكته را در جاى‌جاى اين كتاب با ذكر دلايل تاريخى و حديثى اثبات كرده است.

مصنفات الشيخ المفيد مجموعه‌ای از آثار شیخ مفید می‌باشد. محمد بن محمد بن نعمان بغدادی (336–413ق) معروف به شیخ مفید، از علمایی است که دارای تألیفات بسیار در موضوعات متنوع است. از آن تألیفات بسیار می‌توان به سه کتاب در حدیث، چهار کتاب در تاریخ، پنج کتاب در اصول فقه، دوازده کتاب در علوم قرآن، 41 کتاب در فقه و بیش از هفتاد کتاب در علم کلام اشاره کرد. حدود نصف آثار شیخ مفید در موضوع کلام و از این تعداد کتاب، نصف آن در مبحث امامت می‌باشد. برخی از آثار ایشان از قبیل «التمهيد»، «الانتصار»، «الافتخار»، «الرسالة العلوية» و... که قریب به چهل اثر می‌باشد متأسفانه مفقود شده و موضوع آن مشخص نمی‌باشد. این کتاب در 14 مجلد تهیه شده است که مجلد اول آن (که شماره این جلد از کتاب صفر می‌باشد) با عنوان حياة الشيخ المفيد منتشر شده است و محتویات آن شامل زندگی‌نامه شیخ مفید، شمردن آثار او از قبیل آثار موجود، مفقود و منسوب و توضیحاتی کامل درباره هرکدام از آن آثار است. برای هر عنوان از کتب شیخ مفید، مقاله‌ای درخور تولید شده است. محتویات جلد سیزدهم: الأمالي؛ الأمالی به معنای املاها، کتابی به زبان عربی، نوشته شیخ مفید (متوفای ۴۱۳ ق)، که شامل روایات اخلاقی، اعتقادی و تاریخ اسلام می‌باشد. شیخ مفید، این کتاب را در طول ۷ سال، در ماه‌های رمضان و در ۴۲ جلسه برای یاران خود املاء کرده است. نجاشی، این کتاب را، «الأمالی المتفرقات» نامیده، زیرا از سال ۴۰۴ تا ۴۱۱ ق، املای آن به طول انجامیده است. امالی، عبارت است از مطالبی که استاد در مجلس‌ها یا زمان‌های خاص از حفظ یا از روی کتاب خود برای شاگردان می‌خواند و آنها همه مطالب را می‌نویسند، لذا به آن، «المجالس» و «عرض المجالس» هم می‌گویند. کتاب، مشتمل بر ۴۲ مجلس است که مجموع این مجالس، ۳۸۷ روایت را دربرگرفته است. بیشترین روایات (۴۷ روایت)، در مجلس بیست و سوم و کمترین روایات (۴ روایت)، در مجلس سی و یکم ذکر شده است. در این کتاب، موضوعات اخلاقی، اعتقادی و تاریخی در قالب روایت ذکر شده است؛ موضوعاتی از قبیل: - ثبت اعمال انسان توسط فرشته، - حب اهل بیت از اسباب دخول در بهشت، - منقبت علی(ع) و فاطمه(س) و حسنین و شیعیان آن‌ها، - فضیلت طالبان علم، - بیماری موجب پاکی از گناهان می‌شود، - در شناخت مقام اهل بیت(ع) و مشروط بودن قبولی اعمال به ولایت، - نزدیکترین مردم به پیامبر(ص) در روز قیامت، - ماجرای عثمان و بنی امبه و در بیت المال آنان را بر دیگران ترجیح دادن و مضروب نمودن عمار، - بخشی از دعاهای صبح و شام، استغفار نبی اکرم(ص) برای شیعه، - از جمله مواعظ علی(ع) درباره آرزوی دراز و پیروی از هوای نفس، - موعظه امام سجاد(ع) درباره محاسبه نفس، - سخن زید بن علی درباره اهل بیت و عدم خوف وی از ظالمان، - پندی از محمد بن حنفیه - دعا پس از فریضه مستجاب است، - فرمان دادن علی(ع) شیعه خود را به تقیه کردن، - آخرین خطبه‌ای‌ که پیامبر(ص) ایراد فرمود، - عرضه کردن ولایت بر همه مخلوقات، - دشمن علی به مرگ جاهلی می‌میرد، - روا ساختن حاجات مؤمنین، - وقتی خدا خیر بندهای را بخواهد او را در دین فقیه می‌گرداند، - کلام علی(ع) درباره زهد، - کفاره غیبت کردن، - فضیلت گریه در مصیبت اهل بیت(ع) و...

بی تردید اولین و معتبر ترین منبع در مطالعه تاریخصدر اسلام و سیره پیامبر اکرم(ص)، قرآن کریم است. نظر به اهمیت روایات شأن نزول آیات قرآن کریم در فهم و تفسیر شرایط تاریخی صدر اسلام، راویان این گزارشات نیز از جایگاه وی‍‍ژه ای برخوردار خواهند شد. مطالعه ویژگی های فردی و اجتماعی راویان می تواند به روشن شدن برخی ابهامات در گزارشات آنها و تکمیل مطالعات تاریخی مربوط به آن عصرکمک کند. این رساله با رویکرد توصیفی و با بهره گیری از روش های آماری، به مطالعه در شرح احوالاصحاب راوی شان نزولآیات سیره پرداخته وبه دنبال بررسی یک ارتباط منطقی بین راویان و روایات نقل شده توسط آنها می باشد.راویان شأن نزول آیات سیره نبوی(ص) جامعه ای 62 نفره راتشکیل می دهند که بر اساس 4 شاخصه جنسیت، سن، وابستگی قبیله ای و جایگاه سیاسی، تفکیک شدند. از سوی دیگر، آیات سیره نبوی(ص) نیز در پنج موضوع(سیاسی، اقتصادی، نظامی، اخلاقی و شخصی و خانوادگی) و دو نوع(فردی و اجتماعی) دسته بندی شد. در نهایت میزان تاثیر هریک از شاخصه ها ی مورد نظر بر نقل روایات سیره، با ارائه آمار مربوط به هر بخش در قالب جداول و نمودارها سنجیده شد.

نخبگان شیعه اثنی عشری، پس از غیبت کبری، بنابر روایات منقول از ائمه(ع)، حاکمان وقت را غاصب و جائر قلمداد کرده‌اند و همکاری با آنان را تنها در صورت ضرورت، و یا عادل بودن حاکمان، جایز دانسته‌اند. با این حال در نگاه اول، در رفتار سیاسی شان، یکدستی و انسجام رویّه دیده نشده است. بنظر می‌رسد بعضی از آنان در مناصبی چون وزارت، نیابت، قضاوت و... به اجرای فرامین و هنجارهای مورد قبول و انتظار حاکمان پرداخته‌اند و بعضی، از هر گونه همراهی خودداری ورزیده‌اند و یا با رعایت مصلحت، همکاری کرده‌اند که نشان از جهت‌گیری‌ سیاسی متفاوتنخبگان شیعی دارد.پژوهش حاضر، با طراحی جدولی اختصاصی ( الهام‌گرفته از الگوی گرث و میلز)، در صدد است تا در میان 243 نفر نخبه شیعه در 7 گروه، با استفاده از داده های تاریخی و تکنیک های آماری، مسئله مطروحه را مورد تحلیل و تبیین قرار دهد. به منظور رسیدن به پاسخ، روش ‌های مورد استفاده عبارتند از: فراوانی سنجی، سنخ شناسی انواع جهت گیری سیاسی نخبگان، ارزیابی عوامل مرتبط با جهت‌گیری‌ها و همبستگی سنجی بین یافته‌ها. بر این مبنا، سه متغیر مستقل نگرش علمی، وضعیت اقتصادی و حیثیت اجتماعی با توجه به مطالعات تاریخی و نظری انتخاب شد و سه فرضیه؛ مبنی بر وجود ارتباط بین سه متغیر مستقل و جهت گیری سیاسی نخبگان ارائه گردید.نتایج حاصل از پژوهش، نشان از آن دارد که عقل گرایان معطوف به ارزش و سنّت، یا عالمان دینی، بیشترین تقیّد را به مبانی نظری اندیشه سیاسی شیعه (مبنی بر عدم همکاری با حاکمان جائر) داشته اند و کمتر از سایر گروه ها، به همکاری با حاکمان پرداخته اند و صاحب منصبان عقل گرا، (عقل گرایان معطوف به هدف به تعریف وبر) بیشترین همکاری را با حاکمان نموده اند. از جهت دیگر هر چه منزلت اجتماعی فقهای شیعهبالاتر بوده، همکاری مصلحتی بیشتری با سلاطین و یا حاکمان محلی داشته اند. به بیان بهتر، حاکمان به بهره‌گیری از نفوذ اجتماعی و کمک آنان نیازمند بوده‌اند.

شیخ عباس قمی به عنوان یکی از محدثان، مورخان و مولفان توانمند سده 14 هـ. ق. بینش و روش خاصی را در گزینش و ارائه گزارشات تاریخی ـ که اکثر این گزارشات در حوزه تاریخ شیعه، بالاخص زندگانی ائمه معصومین (ع) است ـداشته است. با غور و بررسی در محتوای تألیفات شیخ عباس قمیمی توان به تاریخنگری و تاریخنگاری وی پی برد. به طور معمول علایق و اعتقادات هر مورخی، اعم از مذهبی، سیاسی و اجتماعی و یا علائق و تجربه های شخصی و درونی او، در شکل گیری بینش وی موثر واقع می شود، و بدون شک این بینش تاریخی، بر تاریخنگاری وی نیز تأثیر می گذارد. تألیفات و نوشته های شسخ عباس قمیبر نگرش عوام و مواضع برخی صاحب نظران شیعه به تاریخ، تأثیر گذاشته است .اینامر سبب شده است،در این نوشته به صورت توصیفی ـ تحلیلی بینش و روش تاریخنگاری او مورد بررسی قرار گیرد. این پایان نامه در صدد پاسخ دادن به این سوالات است که مبانی معرفت شناسی، انسان شناختی و مبانی اعتقادی و مذهبی شیخ عباس قمی چه تأثیری بر تاریخنگاری او گذاشته است ؟ فرضیاتی که در پاسخ سوالات فوق طرح شده بدین قرار است: بینش معرفت شناسی شیخ عباس قمی موجب توجه او به معرفت نسبت به اصول دین اسلام و هم چنین عبرت آموزی از تاریخ شده است.بینش انسان شناختی شیخ عباس قمی موجب توجه وافر او به اخلاقیات و هم چنین نقش متوازن انسان و مشیت الهی در تعیین سرنوشت انسان شده است.مبانی اعتقادی و مذهبی شیخ عباس قمی موجب شده تا او از افق اندیشه های شیعی به رویدادهای تاریخی بنگرد و با استفاده از مبانی کلامی به اثبات حقانیت ائمه معصوم (ع) بپردازد. در مجموع می توان دستاورد اینپژوهش را شناخت تاثیری عنوان کرد که،مبانی معرفت شناختی و انسان شناختی و مبانی اعتقادی و کلامی، بر تاریخنگاری وی گذاشته است.در بعد انسان شناسی ،شیخ عباس قمی ،جدای از این که برای تاریخ، اهداف و فوایدی را بیان میکند،نوعی معرفت شناسی دینی را هم با تکیه به اصول دین اسلام در ضمن تاریخنگاری اش عنوان میکند.در بعد انسان شناسی هم، سعی نموده،با تلفیق بین تاریخ و اخلاق ،زمینه رشد و تعالی انسان را فراهم سازد.در بعد کلامی و اعتقادی،شیخ عباس قمی با به کارگیری اعتقاداتمذهبی وشیعی قصد اثبات حقانیت ائمه شیعه را داشته است.

در چند دهه گذشته در چارچوب سنت انتقادی، گفتمان غالب غرب و روایت‌سازی‌های کلان آن در مورد تفاوت‌های انسانی (نژاد، قوم، ملیت و جنسیت) بخصوص فرهنگ، مذهب و تاریخ اسلام و مسلمانان و تصویر منفی از زن مسلمان از مقوله‌های پراهمیتی بوده که مورد بررسی و نقد و بازبینی اندیشمندان قرار گرفته است. این رساله در صدد است با الهام از آثار متفکرانی چون ادوارد سعید، که بر آن است صورتبندی‌های استدلالی آثار فراگیر شرق‌شناسی براساس پارادایم دگربودگی قرار داشته، و استفاده از نظریه قدرت و گفتمان میشل فوکو، و نظریات دیگر متفکران چون آنتونی گیدنز، که به نقش موثر عاملیت انسانی در فرآیند‌های اجتماعی اهمیت خاصی قائل هستند، به نقد و بررسی تصویرسازی‌های گفتمان غالب غرب درباره نقش اجتماعی زن در اسلام بپردازد. دوره مورد مطالعه این رساله از نیمه دوم قرن هجدهم تا آغاز نیمه دوم قرن بیستم خواهد بود. دغدغه اصلی این رساله نشان دادن نفوذ گفتمان متفکران مسلمان سنت‌گرا (بخصوص متون حدیثی و تفسیری و فقهی) بر گفتمان شرق شناسی و به طور کلی گفتمان غالب غرب است. اما به علت تعارض هائی که میان گفتمان جنسیتی متفکران مسلمان سنت‌گرا با مفاهیم قرآنی در این زمینه وجود دارد، این پژوهش ناظر به نقادی این گفتمان و آشکار نمودنتعارض های آن با مفاهیم جنسیتی در قرآن و جایگاه زن در سیره نبوی (ص)است. این رساله از رهیافت تحلیل انتقادی گفتمان ، به عنوان رهیافتی میان رشته ای، برای بررسی نقادانه گفتمان غالب غرب و پیوند و تکیه آن بر قدرت و ایدئولوژی استفاده خواهد نمود. همچنین این پژوهش برای خوانشی نوین از جایگاه اجتماعی زن در قرآن و سیره پیامبر(ص) روش های هرمنوتیکی را برای گفتگو با این متون و به خاطر آوردن حافظه تاریخی فراموش شده بکار خواهد برد.

موضوع احوال و سیرة پیامبر اسلام(ص) و بخصوص نبردهای واقع شده در زمان حیات ایشان از جمله مسایل مهمی است که در سیر مطالعات تاریخ اسلام همواره مورد توجه محققان اسلامی بوده است و مستشرقان نیز از آن غافل نمانده اند. مونتگمری وات، نویسنده و محقق اسکاتلندی معاصر با خلق آثار فراوان و تمرکز ویژه در سیره شناسی، سهممهمی در این زمینه داشته است. محور پژوهش حاضر، ترجمة سه فصل اول کتاب « محمد در مدینه » نوشتة اوست که تا کنون به فارسی ترجمه نشده است. بخشی از کار پژوهش نیز به بررسی و تحلیل محتوای مطالب کتاب و روش تحقیق نویسنده اختصاص یافته است. وات در این فصول، منحصرا به شرح و تحلیل نبردهای دوران پس از هجرت رسول خدا(ص) و سیاستهای بکار گرفته شده توسط ایشان در رابطه با دشمنان اسلام طبق عناوین خشم قریش، شکست حملة مکیان و پیروزی بر مکیان پرداخته است. هدف بخش اصلی این پژوهش یعنی ترجمة کتاب در راستای رفع نیاز جامعة علمی کشور می باشد. در این نوشتار تلاش شده با توجه به نقاط ضعف و قوت موجود در محتوای اثر وات، نکات قابل تأملی همچون علل عدم نقد واظهار نظر او در پاره ای از مسایل مورد بحث، استفادة محدود او از منابع اصلی تاریخ اسلام و دیدگاههای فکری نوین وی مورد بررسی دقیقتر قرار گرفته تا نتیجة مطلوب یک تحقیق علمی حاصل گردد. کلمات کلیدی: پیامبر(ص)، مونتگمری وات، کتاب «محمد در مدینه»، جهاد