مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

موسوعة التاريخ الإسلامي در 8 جلد تأليف شده است. در اين كتاب نويسنده به تفصيل، درباره تاريخ اسلام از آغاز بعثت تا پايان حيات پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و تاریخ ائمه علیهم السلام سخن مى‌گويد. مؤلف با بهره‌گيرى از متون تاريخى و تفسيرى عامه و خاصه و منابع سيره، به ويژه سيره ابن اسحاق به شرح حالات و أهم وقايع و حوادث و بيان شأن نزول برخى آيات همت گمارده است. جلد "هفتم" درباره دوران امام باقر تا امام رضا علیهم السلام و فروپاشی بنی امیه و بنی مروان و حکومت بنی عباس می باشد.

«الامامه و السیاسه» یکی از قدیمیترین و موثقترین آثار نوشته شده به زبان عربی است. این کتاب بخشهایی از آن را در تاریخ طبری و کامل ابن اثیر می توان دید. کتاب‌ پس‌ از خطبه‌ ، با ذکر فضایل‌ دو خلیفه نخست‌ آغاز می‌شود، سپس‌ به‌ مسأله سقیفه‌ و خلافت‌ ابوبکر می‌پردازد، اما به‌ طور کلی‌، اخبار و روایات‌ مربوط به‌ دوره خلافت‌ ابوبکر و عمر بسیار مختصر و تنها با اشاره‌های گذرا آمده‌ است‌. مؤلف در این کتاب تنها به بیان رویدادها پرداخته است و تقریباً در هیچ جای کتاب - مثلاً آنجا که به موضوع جانشینی رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می پردازد - دست به داوری و قضاوت نزده است. نویسنده‌ از دوره خلافت‌ امیرالمؤمنین‌ علی‌ (علیه السلام) روایات‌ متعدد و مفصلی‌ آورده‌ است. مولف که فردی سنی ماجرای سقیفه و رویدادهای دوران امام علی (علیه السلام) را به آن خوبی به تصویر می کشد و در جای جای کتاب خود حق رابه جانب آن امام می دهد و حتی در یک مورد واژه «امام» را درباره امیر المومنین به کار می برد. البته در این مورد نیز باید توجه داشت که مؤلف از عالمان اهل سنت شمرده می شود و در بیان پاره ای از وقایع تاریخی راه احتیاط پیموده است و چنان که باید آنها را به تصویر نکشیده و از نقل پاره ای از حوادث خودداری ورزیده است. اما به یقین می توان گفت که وی از آن حوادث بی اطلاع نیست چرا که برخی از آن موارد را در کتاب «المعارف» آورده است. ذکر حوادث‌ مربوط به‌ ادوار خلفای بنی‌امیه‌ تا واپسین‌ ایشان‌، به‌ اختصار ادامه‌ می‌یابد. موضوع‌ ظهور عباسیان‌ را مؤلف‌ با عنوان‌ «بدء الفتن‌ و الدولة العباسیه‌» آغاز کرده‌ است‌. در این‌ بخش‌ نیز همچون‌ بخش‌ نخست‌، مؤلف‌ به‌ اختصار، به‌ ذکر حوادث‌ دوران‌ حکومت‌ چند خلیفه نخست‌ عباسی‌ پرداخته‌ است‌ و در پایان‌ ذکر وقایع‌ خلافت‌ هارون‌الرشید می‌گوید که‌ در نقل‌ اخبار مربوط به‌ خلافت‌ عباسی‌، پس‌ از هارون‌الرشید، سودی نمی‌بیند، زیرا از این‌ پس‌ « زنادقة عراق‌ » بر خلافت‌ استیلا یافتند. با این‌همه‌، در کوتاه‌ترین‌ عبارات‌ از ماجرای جانشینی‌ مأمون‌ و جنگ‌ او با امین‌ بر سر خلافت‌ یاد کرده‌ است‌. جلد دوم مربوط به دوران خلافت یزید معلون تا دوره حکومت مامون عباسی می باشد

كتاب المغازي اثر محمد بن عمر بن واقدى (متوفى 207ق)، با تحقيق مارسدن جونس، كتابى است ارزشمند پيرامون جنگ‌هاى پيامبر كه به زبان عربى، نوشته شده است. عنوان و نام كتاب، آن‌چنان كه ابن نديم ذكر كرده است، «كتاب التاريخ و المغازي و المبعث» است و چنين به نظر مى‌رسد كه اين اثر، بخشى از كتاب بزرگى است كه مشتمل بر تاريخ و مغازى و مبعث بوده است. با توجه به تاريخ مرگ واقدى كه 207ق است، تقريبا اين كتاب، قديمى‌ترين كتاب در اين رشته است كه به‌طور مفصل تدوين و از دستبرد حادثه محفوظ و به دست ما رسيده است. اهميت مقام علمى و فضل واقدى چنان است كه نه‌تنها اين كتاب او، بلكه آثار ديگرش هم از همان قرن سوم هجرى مورد استفاده و استناد ديگر مؤلفان و نويسندگان قرار گرفته است و غالبا به كتاب‌هاى او اعتماد داشته‌اند و مطالب نقل‌شده از ديگران را با مطالب واقدى معيار زده‌اند و بدون ترديد هيچ كتابى در سيره و مغازى به اهميت مغازى ابن اسحاق و مغازى واقدى نيست. كتاب با دو مقدمه از محقق و نويسنده آغاز و مطالب در سه جلد، سامان يافته است. واقدى، به‌طور وضوح از يك روش علمى و فنى و درعين‌حال انتقادى پيروى كرده است. روش او تقريبا ثابت است و دگرگون نمى‌شود؛ مثلا او هنگام ذكر هريك از جنگ‌ها، نخست فهرست مفصلى از رجال را كه خبر را از ايشان نقل كرده است بيان مى‌كند، سپس نام و تاريخ دقيق هريك از جنگ‌ها و فرمانده آن و در موارد لزوم نام كسى كه در مدينه جانشين بوده است را ذكر مى‌كند. غالبا اطلاعات سودمند جغرافيايى از لحاظ منطقه جنگ عرضه مى‌دارد. "جلد اول" شامل حوادث سریه حمزة بن عبدالمطلب تا غزوه المریسیع می باشد.

التشيع في الأندلس الخلافة الحمودية العلوية ، از آثار دكتر كاظم شمهود طاهر است كه در آن پيدايش و فعاليت شيعه در اندلس را از زمان فتح آنجا بررسى كرده است. اين كتاب، مقدمه ندارد. در اين كتاب، مطالب متعددى تحت عناوينى گوناگون، مانند پيدايش حزب شيعى در مشرق، فاطمیون در اندلس، اختلاف علویون در اندلس و آثار دولت شیعی در اندلس آمده است. شيوه بحث نويسنده، تحليل تاريخى است كه بر اساس زمان وقوع حوادث تنظيم شده است.

تاريخ دوله آل سلجوق تأليف عمادالدين محمد بن حامد اصفهانى، كتابى است به زبان عربى پيرامون تاريخ حكومت سلجوقيان در ايران. اين اثر سه‌بار تحرير شده و اتفاقا سه‌بار هم متن عربى آن طبع و نشر گرديده است. تحرير اولى كتاب اثر قلم انوشروان بن خالد بن محمد كاشانى وزير معروف سلطان محمود و سلطان مسعود سلجوقى و خليفه عباسى المسترشد باللّه، در آغاز قرن 6ق است كه در دستگاه دين و دولت محترم زيسته و به زيروبم كارها آگاهى داشته است. نوشته انوشروان رساله‌گونه‌اى بوده است كه به تعبير هند و شاه نخجوانى، با نام «نفثه المصدور في فتور زمان الصدور و صدور زمان الفتور» به فارسى در شرح احوال وزراى دوره سلجوقى تأليف گرديده كه هم از نظر تاريخى و هم از جهت ادبى مورد اهميت قرار گرفته و در اهميت تاريخى آن همين قدر بس است كه نجم‌الدين ابوالرجاء قمى بر آن ذيل نوشته است. چون اصل «نقثه المصدور» اكنون در دست نيست نمى‌توان در ارزش ادبى آن زياد مبالغه كرد. ولى آنچه مسلم است طورى تحرير شده بوده كه كاتبان و مترسلان از آن مايه مى‌گرفته‌اند. عمادالدين معروف به كاتب اصفهانى (برادر زاده انوشروان) نفثه المصدور را به عربى ترجمه كرد و بر آن «نصره الفتره و عصره الفطره» نام گذاشت و حوادث 50 ساله بعد از انوشروان را بدان افزود (اثر حاضر). كتاب عماد تنها ترجمه نيست، بلكه وى مقدمه و تكلمه و اضافاتى بر نفثه المصدور تعليق كرده است و در حقيقت، تاريخى از سلسله سلجوقى با نقل مطالب نفثه المصدور در سال 579، يعنى چهل و هفت سال پس از مرگ انوشروان پرداخته است. هم‌شهرى عماد، فتح بن على بندارى كه خود از بزرگان فقهاء و ادباى قرن هفتم است و به كتاب‌هاى عماد عنايتى مخصوص داشته، «نصره الفتره و عصره الفطره» را در سال 623ق خلاصه نموده و به پادشاه دمشق ملك عيسى ايوبى اتحاف كرده است. در دو طبع اخير كتاب بندارى، نام آن «تاريخ حكومت سلجوقيان» ذكر شده، در صورتى‌كه بنابر نقل «كشف الظنون»، «قاموس الاعلام» و «معجم المؤلفين» نام كتاب بندارى «زبده النصره و نخبه العصره» مى‌باشد. كتاب با دو مقدمه از دكتر يحيى مراد و نويسنده آغاز و مطالب نه بر اساس سالشمار و روزشمار، كه بر اساس وقايع مهمى كه در هر دوران اتفاق افتاده، از جمله عزل و نصب‌هاى مهم، تنظيم شده است. اين كتاب نخست در 889م توسط هوتسما در ليدن منتشر شد. سپس در 336ق918/م، با عنوان «تاريخ دوله آل سلجوق«، بدون هيچ‌گونه مقدمه در قاهره به چاپ رسيد. در 974م، محمد عزاوى با حمايت مالى «بنياد فرهنگ ايران «دوباره آن را در قاهره منتشر كرد و مقدمه‌اى كوتاه و مفيد بر آن افزود. وى نام اصلى كتاب را كه «زبده النصره و نخبه العصره «بود، به كتاب باز گرداند. سرانجام در 356ش، محمدحسین جليلى در همان مؤسسه آن را به فارسى ترجمه كرد؛ ولى ترجمه روى هم رفته نازيبا و گاه مغلوط است. بندارى بسيار كوشيده است كه از يك سو، سجع‌ها و موازنه‌هاى پرپيچ و تاب عماد را كه موجب نامفهوم شدن تاريخ مى‌گردد، از كتاب بزدايد و به همين منظور، علاوه بر روان‌سازى بسيارى از عبارات، انبوهى رساله، خطبه و شعر را كه ارزش ادبى آن‌ها بر جنبه تاريخى مى‌چربيد، حذف كرده است. از سوى ديگر، وى كوشيده است در اين كار اغراق نورزد و تا جايى كه ممكن است، مايه اصلى نثر عمادالدين را حفظ كند و خوانندگان زمان خود را كه به اين گونه نثر ميل تمام داشتند، خشنود سازد.

قيام الدولة الزيدية في اليمن اثر حسن خضيرى احمد، كتابى است در موضوع برپايى دولت زيدى در يمن در سال‌هاى 280- 298 ق/ 893- 911 م. اين دولت در اوايل دوران اسلامى نقش مهمى در يمن ايفا كرده و بيش از هزار سال پايدار بوده است. كتاب به زبان عربى و در سال 1996م نوشته شده است. كتاب با مقدمه نويسنده آغاز و مطالب در چهار فصل و يك خاتمه تنظيم شده است. نويسنده در ابتدا، وضعيت يمن پيش از حكومت زيديان را بررسى نموده و پس از بحث پيرامون چگونگى پيدايش حكومت بنى‌رسى در صعده، موضع خلافت عباسى و قدرت‌هاى محلى يمن در برابر حكومت زيديان را بحث و در آخر به موضع‌گيرى خلافت عباسى و قدرت‌هاى محلى يمن در برابر حكومت زيديان پرداخته است.

کتاب شهداء الاسلام فی عصر الرساله اثر استاد محمد ابراهیم آیتی است که توسط ‌بنیاد پژوهشهای‌ اسلامی انتشارات آستان ‌قدس‌ رضوی در سال 89 برای دومین بار به چاپ رسیده است. کتاب حاضر شرحی‌ تاریخی‌ است‌ از جنگها و غزوات‌ رسول‌ خدا (صلی الله علیه و آله و سلم‌)،شهدای‌ این‌ غزوات‌ و افرادی‌ که‌ در میدان‌ جنگ‌ سیاسی‌ (در مکّه‌) هنگام‌ شکنجه‌به‌ شهادت‌ رسیدند.

کتاب " قراءة جديدة لحروب الردة " پژوهشی تاریخی در مورد «جنگ رده» و ابعاد مختلف این واقعه تاریخی است. در این نوشتار سعی شده است ضمن بیان گزارشی تاریخی از ماجرای رده، به موضع‌گیری امیرالمومنین علی (علیه السلام) در مورد این واقعه و عملکرد ابوبکر و عمر پرداخته شده و ابعادی از این واقعه تاریخی در صدر اسلام بیان گردد. نویسنده دروغ‌هایی که در مورد شجاعت ابوبکر و توجیه عملکرد و جنایات وی در جنگ رده و کشتار شیعیان گفته شده را مطرح کرده و حمله کردن و کشتار بسیاری از مظلومان در این جنگ را مورد نقد قرار داده است. نویسنده به توصیف رشادت عدی بن حاتم به عنوان یکی از فرماندهان شجاع اسلام پرداخته و تحریفات صورت گرفته در تاریخ صدر اسلام و بزرگ کردن برخی از صحابه حتی در صورت جنایات آنان در برخی از جنگ‌ها به‌ویژه جنگ رده و جنگ یمامه را مورد نقد و ارزیابی قرار داده است.

التشيع في الأندلس، از آثار مختصر دكتر محمودعلى مكى است كه در آن پيدايش و فعاليت شيعه در اندلس را از زمان فتح آنجا تا پايان دولت اموى بررسى كرده است. نام كامل اين كتاب عبارت است از «التشيع في الأندلس منذ الفتح حتى نهاية الدولة الأموية» اين كتاب، مقدمه ندارد و همچنين مباحثش به بخش و فصل و... تقسيم نشده است. در اين كتاب، مطالب متعددى تحت عناوينى گوناگون، مانند پيدايش حزب شيعى در مشرق، اقتدار حزب اموى در اندلس از زمان فتح اسلامى، سقوط خلافت اموى در مشرق و استقلال عبدالرحمن در اندلس و... آمده است. شيوه بحث نويسنده، تحليل تاريخى است كه بر اساس زمان وقوع حوادث تنظيم شده است. استاد رسول جعفريان در انتقاد از مطالب اين كتاب بر چند مطلب تأكيد كرده است: الف)- مؤلف، على‌رغم آنكه كوشيده است تا موضع علمى و بى‌طرفانه‌اى داشته باشد، در مواردى گرفتار لغزش و تعصّب شده است....؛ ب)- نكته دوم عدم دقت وى در ضبط درست برخى از وقايع تاريخى است كه نمونه آن نقل خبر فرار شمر بن ذى‌الجوشن به اندلس است كه به‌هيچ‌روى درست نمى‌نمايد. نمونه ديگر آنكه خبر مسموم شدن مالك اشتر را توسط معاويه، نسبت به قيس بن سعد بن عباده دانسته است؛ بااين‌حال، تلاش وى در نقل اخبارى پراكنده در زمينه تاريخ تشيع در آن ناحيه قابل توجه بوده و به لحاظ انضباط داخلى، بحثى مفيد و قابل استفاده است؛ ج)- نكته ديگر اينكه مؤلف در آغاز، معانى تشيع را روشن نكرده و على‌رغم آنكه در لابه‌لاى كتاب اشاراتى به فرقه‌هاى شيعى دارد، اما يك روحى كلى براى تشيع فرض كرده و بر مبناى آن از تاريخ تشيع سخن گفته است. اين روح كلى از نظر وى مسائلى است از قبيل باطنى‌گرى، تأويل‌گرايى، پرداختن به غيب و كهانت و پيشگويى و نهايت اعتزال. اينها مسائلى است كه بيشتر در حوزه تفكر باطنى اسماعيليه مطرح بوده است؛ د)- آگاهى‌هاى مؤلف از تشيع امامى، تنها به كتاب «ضحى الإسلام» احمد امين خلاصه شده و كمترين ارجاعى به منابع ديگر سنى - چه رسد به شيعه - در اين اثر ديده نمى‌شود. البته در مورد نكته اخير گفتنى است كه اشكال استفاده نكردن از منابع ديگر - به‌جز كتاب «ضحى الإسلام» احمد امين - مربوط به نگارش اوليه اين كتاب است كه به‌صورت مقاله بوده و در كتاب حاضر برطرف شده، ولى ساير اشكالات و از جمله اشكال عدم استفاده از منابع شيعى متأسفانه همچنان در كتاب حاضر باقى است. گفتنى است كه كتاب حاضر را كه قبلاً به‌صورت مقاله‌اى منتشر شده بوده، استاد حجت‌الاسلام رسول جعفريان، از عربى به فارسى ترجمه كرده و بخش نخست كتابى به نام «تشيع در اندلس» قرار داده و همراه با ترجمه مقدمه دكتر عزالدين عمر موسى بر كتاب «دررُ السمط في خبر السبط» و با مقدمه و حاشيه‌هايى توضيحى و انتقادى منتشر كرده است

مجموعه‎ای دو جلدی از «استفتائات» صورت گرفته در زمینه «مسایل اعتقادی»، تاریخی و اخلاقی و پاسخ آن‎ها طبق فتاوای آیت الله سید«محمدصادق حسینی روحانی» است. در این نوشتار مجموعه‎ای از سوال و جواب‎های فقهی در زمینه مسایل اصول دین مانند توحید و معرفت خداوند، عدل، اثبات وجود خدا، نبوت، امامت و معاد، فضایل معصومین، استعانت جستن از اهل‎بیت (علیهم السلام) و مشروعیت آن، ولایت تکوینی ائمه، مقام و منزلت اخروی آنان نسبت بین اهل‎بیت و ولایت آنان با توحید، رجعت اهل‎بیت و عظمت وجودی آنان خصوصیات منحصر به فرد پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) و چهارده معصوم (علیهم السلام)، تاریخ انبیا و ائمه، شبهاتی در مورد مهدویت، علوم مندرج در قرآن کریم، زیارت معصومین و ادعیه وارده از جانب آنان. اوصاف قرآن و نسبت آن با اهل‎بیت مطرح شده و بر اساس دیدگاه‎های فقهی و کلامی آیت الله سیدمحمدصادق روحانی پاسخ آن‎ها مطرح شده است. "جلد اول" به سوالاتی پیرامون اصول عقاید امامیه، کمالات، خصوصیات و مقاملات معصومین علیهم السلام، تاریخ انبیا و ائمه علیهم السلام، مهدویت و علوم قرآنی پاسخ داده شده است.