مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «اهل البیت فی آیة التطهیر» تالیف محمدعلی مهدوی راد، به بررسی آیه تطهیر و جایگاه اهل بیت (ع) در این آیه دارد. مولف در ابتدای کتاب خود به بررسی جایگاه اهل بیت در قرآن کریم پرداخته و آراء و اقوالی که در این رابطه وجود دارد را مورد تحقیق قرار می دهد و در ادامه مباحثی مانند: تفسیر نبوی آیه تطهیر، بررسی ادله واهی در رابطه با شمول آیه تطهیر بر همسران پیامبر (ص)، اراده تکوینی یا تشریعی در آیه، موضوع عصمت و دیگر موضوعات مرتبط را مطرح می کند.

کتاب «برگی از فضایل و کرامات اهل بیت علیهم‌ السلام» اثر فاطمه عسکری است. فصل اول این اثر به مفاهیم کلی بحث می‌ پردازد و پس از تعریف کرامت، پیش‌گویی یا تصرّفی که شخص صاحب کرامت به اذن الهی انجام می‌ دهد، تفاوت کرامت با معجزه، ضرورت صدور کرامات از ناحیه معصومین علیهم‌ السلام و فلسفه کرامات معصومین علیهم‌ السلام را مورد واکاوی قرار می‌ دهد. معجزات و کرامات پیامبر اکرم‌ صلی‌ الله علیه و آله عنوان فصل دوم این اثر است. فصل سوم اثر با عنوان فضایل و کرامات حضرت علی علیه‌ السلام است. فضایل و کرامات حضرت فاطمه سلام‌ الله علیها عنوان فصل چهارم این اثر است. فضایل و کرامات بقیه ائمه فصل پنجم تا پانزدهم این اثر را تشکیل می‌ دهد.

تاکنون مسأله امامت در دانش کلام و به عنوان یکی از ارکان اندیشه اعتقادی مسلمین مورد بحث و پژوهش قرار گرفته است و هر یک از گروه های اسلامی با استناد به شواهد عقلی و نقلی ، دیدگاه خود در این باره را توجیه و تبیین نموده است. اما نیک روشن است که این اصل اعتقادی با ابعاد دیگر دین مثل فقه و اخلاق نیز پیوندی استوار دارد که تاکنون چندان مورد توجه پژوهشگران قرار نگرفته است. نگارنده ی این مقاله ، قصد دارد روزنه ی جديدى دراين بحث گشوده و با رويكرد اقتران عقلى و شرعى ميان اصل امامت و مسائل فقه، ازآن به عنوان شاهد و مؤيد براى آسمانى بودن امر امامت ، بهره جويد.

تأویل قرآن از موضوعات پرگفت‌وگو در فرهنگ اسلامی است. یکی از مباحث چالش برانگیز در این حوزه نیز چگونگی تعامل و تفسیر روایات فراوانی است که آیاتی از قرآن را بر اهل بیت (ع) تطبیق نموده است. برخی دانشوران قرآن پژوه شیعی تلاش نموده‌اند تا راهکارهایی در جهت تحلیل این روایات پیشنهاد دهند و روشن سازند که معنای باطنی یاد شده در این روایات چه پیوندی با ظاهر آیه دارند و چگونه از آن ظاهر به این باطن می‌توان رسید. «قاعدۀ جری و تطبیق»، «هدف نهایی خلقت و اتحاد ملاک در مصادیق گوناگون»، «قاعدۀ وضع الفاظ برای روح معنا»، «مجاز در اِسناد یا دیگر آرایه‌های بلاغی» و «هم سنخی طینت‌ها و اتحاد اراده‌ها» از جملۀ این راهکارهای پیشنهادی است. نوشتار پیش رو به بررسی این راهکارها و ارزیابی آنها می‌پردازد و در نهایت، نظریۀ برگزیدۀ خود را که مبنای «کنایی بودن تعابیر قرآنی» است، فرادید می‌نهد.

استفاده نابه جا از آيات قرآنی درباره فضايل ماورايی و خارق العادۀ امامان علیهم السلام ـ و در نتیجه شرک انگاری نسبت به آن بزرگواران ـ یکی از مشكلات اعتقاديست كه برخی آن را مبنای نفی بسياری از فضايل ائمه علیهم السلام قرار داده اند. در این مقاله ابتدا ادعای شناسایی قرآنی ـ تاریخی عقايد مشرکان صدر اسلام و اعتقاد ایشان به خداوند به عنوان تنها خالق و قدرت مستقل (به نقل از كتاب مكتب در فرآيند تكامل) طرح می شود. سپس اين ادعا با آیاتی كه از آنها شرک ذاتی و ربوبی مشرکان ثابت می شود نقد می شود و از طریق حمل به لسان فطرت، تفسيری صحيح درباره آیاتی که از آنها به نوعی توهم توحید ذاتی و ربوبی مشرکان برداشت می شود ، ارائه می گردد. در نهایت به این نتیجه می رسیم كه نمی توان مشرکان را در توحید ذاتی یا ربوبی موحد برشمرد و شرک ایشان را در اعتقاد به قدرتهای خاص آلهۀ خود ـ در عین حفظ نظام طولی ـ منسوب نمود؛ در ادامه روشن می شود كه تعابیر مشركان در شفاعت و تقرّب به خداوند، در تقابل با مفاهیم اسلامی و قرآنی «شفاعت» و «تقرّب الی الله» است. به این ترتیب قیاس میان مشرکان و مسلمانان، قیاسی مع الفارق است. همچنين بیان خواهد شد که چهرۀ ترسیم شده از مشرکان و باورهای ایشان در قرآن، با مفاهیم کلامی شرک و ملاک بودن استقلال در آن، سازگاری کامل دارد.

نزدیک به سیصد سال پیش، شاهکاری در موضوع امامت پدید آمد که تا سالهای اخیر، برای همگان ـ به جز معدودی از دانش وران ـ ناشناخته مانده بود: ضیاء العالمَین فی بیان إمامة الائمة المصطفَیْن. نویسندۀ این کتاب، مولی ابوالحسن بن محمد طاهر شریف عاملی فتونی (1070ـ 1138قمری)، از فقیهان و محدّثان بزرگ قرن یازدهم و دوازدهم است که این کتاب را در آخرین سالهای عمر خود نگاشت. در این گفتار مروری خواهیم داشت بر درون مایۀ این کتاب گران سنگ. از آنجا که دربارۀ نویسنده، کمتر نوشتار فارسی موجود است، ابتدا به شرح حال او می  پردازیم؛ در این جهت، نکاتی مبتنی بر مقدمة التحقیق ضیاء العالمین ـ و برخی دیگر از منابع ـ می  آوریم.

کتاب «ویژگیهای فکری شیعه» ترجمه کتاب «عقائد الامامیة» نوشته محمدرضا مظفر، پژوهشی حدیثی اعتقادی در اثبات عقاید شیعه و فضایل اهل بیت كه عمدتاً با استناد به متون روایی اهل سنت انجام یافته است. ابتدا مقام اهل بیت و امامت، عصمت و مهدویت از دیدگاه فرقه‏ های اسلامی بررسی شده سپس برخی اتهامات اهل سنت به شیعه گزارش و نقد شده است. به دنبال این بحث نویسنده تلاش كرده با ارائه مستنداتی از كتب اهل سنت موضوعات فكری امامیه مانند شفاعت، توسل، متعه، زیارت قبور، جمع ‏بین دو نماز، تحریف‏ ناپذیری قرآن، علم امام، بداء، تقیه و رجعت را اثبات نماید در پایان تاریخ مختصری از شیعه و منابع و میراث فرهنگی آنها ذكر شده است.

یَنابیعُ المَوَدّة لِذَوی القُرْبی (چشمه‌سار دوستی و محبت به ‌ذوی‌القربی) کتابی درباره زندگانی اهل بیت پیامبر اسلام(ص)، فضایل آنان و ارزش مودت ایشان به خصوص حضرت علی(ع)، نوشته سلیمان بن ابراهیم قندوزی حنفی (متوفای ۱۲۹۴ق) از عالمان اهل سنت حنفی مذهب در قرن سیزدهم هجری. مؤلف، کتاب را در صد باب با موضوعات مختلف و بدون نظم خاصی آورده و در آن از منابع شیعی هم استفاده کرده. این اثر به فارسی ترجمه شده است. درباره مؤلف: سلیمان بن ابراهیم قندوزی بلخی از عالمان حنفی مذهب اهل سنت و صوفی است که در سال ۱۲۳۰هجری در قندوز (یکی از شهرهای افغانستان کنونی) در حوالی بلخ به دنیا آمد. پس از آموزش علوم اولیه به بخارا رفت و سپس به هند سفر کرد و در آنجا به اهل طریقت پیوست و در سیر و سلوک و تفقه در دین، به درجات عالی رسید. پس از مدتی به وطن خود بازگشت و به هدایت و ارشاد مردم پرداخت. در سال ۱۲۶۹ به عزم مکه حرکت کرد، اما در بغداد و قونیه متوقف شد و در آنجا به تحصیل و تدریس و ارشاد مردم پرداخت. مدتی هم مسند شیخ طریقت را عهده‎دار شد و سرانجام در سال ۱۲۹۴ق در قسطنطنیه از دنیا رفت.[۱] علت نام‌گذاری: در خطبه آغازین کتاب آمده است: «آن را به سبب ارتباط با خویشاوندان رسول اکرم(ص) ینابیع المودة نامیده؛ همان کسانی که اهل عبا و اسباب سعادت عُظمی و سرچشمه‌های برکات کُبرا هستند تا رضای خدا و شفاعت رسول خدا و اهل بیت او پی جویند.»[۲] انگیزه نگارش:مؤلف در مقدمه کتاب می‌گوید: «هدف از تألیف این کتاب، آن بوده است که خدای متعال در قرآن کریم اجر تبلیغ رسول اکرم (ص) را مودت اهل بیت قرار داده و آن را واجب کرده است.»[۳] این کتاب بدون آنکه تنظیم خاص و فصل‎بندی کاملی داشته باشد، مطالبی درباره مناقب امیر المؤمنین علی (ع) و چند تن از اهل بیت پیامبر (ص) مانند امام حسن (ع) و امام حسین (ع) و امام عصر (عج) نقل کرده است. منابع کتاب: شیوه مؤلف، نقل از منابع پیش از خود است. قندوزی کتاب خود را بر اساس منابع مهم اهل سنت نگاشته است. برخی از این منابع عبارتند از: صحاح سته، مناقب ابونعیم، مناقب ابن مغازلی، فرائد السمطین، مناقب خوارزمی، و الفصول المهمة.[۴] قندوزی در تالیف این اثر از منابع شیعه هم استفاده کرده است. محتوای کتاب: مجموع ابواب کتاب، صد باب است که هر باب به موضوع خاص یا مطالب کتابی خاص می‌پردازد. قندوزی از منابع مختلف و متعددی استفاده کرده و روایات خود را به آن کتب استناد داده و نام آنها را هم آورده است. مؤلف در موارد زیادی یک روایت را تکرار کرده است. در مجموع، کتاب ینابیع، به بخشی از زندگانی اهل بیت و آن هم مناقب آنان و از میان ایشان حضرت علی(ع) می‌پردازد و همه مطالب آن جمع‌آوری روایات پیشینیان است و ترتیب و تنظیم خاصی در کتاب دیده نمی‌شود؛ مثلا در بین نقل فضائل علی(ع) باب دیگری درباره فضائل همه اهل بیت آورده و دوباره به مهدی (عج) پرداخته است. از اینکه مطالبی درباره حروف و خواص آنها بیان می‌کند، پیداست که مؤلف علاقه‌ای به این موضوعات داشته است.[۵] نسخه، ترجمه و چاپ‌ها: ترجمه ینابیع المودة توسط محمدعلی شاه محمدی نسخه‌ای از این کتاب در کتابخانه دانشگاه برنستون در آمریکا با نام «ینبوع المودة و وسائل السعادة» موجود بوده که در جمادی الاولی سال ۱۲۸۸ق نگاشته شده است.[۶] از این کتاب، ترجمه‎ای با عنوان «علی و شکوه غدیر بر فراز وحی و رسالت» توسط محمدعلی شاه‌محمدی چاپ شده است. چاپ برای اولین بار در ۱۳۰۲ق در استانبول چاپ دیگری در استانبول چاپ سنگی در مشهد در سال ۱۳۰۸ق با تصحیح محمد شفیع اعتمادالدولة چاپ سنگی در بمبئی هند در سال ۱۳۱۱ق چاپ در تهران در سال ۱۳۱۲ق چاپ بیروت در ۳ جزء چاپ در نجف اشرف در سال ۱۳۸۴ق در چاپخانه حیدریه چاپ‌های متعدد دیگری از روی نسخه‌های اولیه صورت گرفته است.[۷] پانویس: 1- قندوزی، ترجمه کتاب ینابیع المودة. 2- قندوزی، ینابیع المودة، ج ۱، ص۳۲. 3- قندوزی، ینابیع المودة، ج ۱، ص۲۵. 4- قندوزی، ینابیع المودة، ج ۱، ص۲۷ - ۳۲. 5- کتابخانه دیجیتال نور. 6- طباطبایی، أهل البیت فی المکتبة العربیة، ص۶۶۶. 7- سید حبیب‌الله احمدپناه، قندوزی بلخی و ینابیع المودة.