مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از روش های عقلایی رایج در میان ملل و نحل تقیه است. این شیوه که به معنی خودداری از افتادن به دام خطر و مهلکه می باشد در اسلام نیز با عمل عمار یاسر و تأیید پیامبر اسلام سپری برای حفظ جان افراد مسلمان در مواقع خطر قرار گرفت و به گفته ائمه معصومین جزء دین و آیین اسلام واقع شد. البته برخی از مغرضین و یا نا آگاهان به شرایط و موقعیت های اجتماعی، آن را نوعی کذب و نفاق دانسته اند، که در این نوشته فرق میان تقیه و نفاق و کذب کاملا توضیح داده شده و فصل ممیز میان آن ها بیان گردیده است. هم چنین اختلاف میان علمای شیعه و سنی در رابطه با موارد جواز تقیه نیز مورد بررسی قرار گرفته است. علمای اهل سنت اصولا تقیه را در جلوگیری از خطر نفس جایز می دانند. نقش تقیه در احکام تکلیفی، حقوقی، کیفری- وضعی و این که آیا تقیه فقط کیفر اخروی را از مکلف سلب می کند یا تمام آثار اعمال صحیح نیز بر اجرای آن مترتب است از دیگر مباحثی است که در این نوشته مورد بررسی قرار کرفته است. نتیجه آن که، تقیه سپری است که عقل در مقام خطرهای مهلک آن را سد راه قرار می دهد و شرع نیز که عقل کل است آن را امضا نموده وظیفه دانسته است.

چکیده:صاحب بن عبّاد ادیب دانشمند و دانش پرور شیعیکه از بزرگترین وزرا و رجال سیاسی ایران در قرن چهارم هجری بشمار می‌رود، در طالقان اصفهان چشم به جهان گشود. وی از خانواده ایرانی و اصیل و نجیب بود، و پدر و اجداد صاحب همگی از محترمین و فضلا و دانشمندان عصر خود بودند. او در حکومت آل بویه ابتدا در دوره‌ی موید الدوله و سپس فخر الدوله سمت وزارت را داشته است.صاحب از شعرای معروف، و از لحاظ ادبی دارای جایگاه برجسته‌ای بود، و در دانشهایى چون علوم قرآن و تفسیر، حدیث، کلام، لغت، نحو، عروض، نقد ادبى، تاریخ، طب، نجوم، موسیقی، منطق و هندسه تسلط و تبحر خاصی داشت و با آثار متعدد در عصر خود به بازار شعر و ادب رونقی نوین بخشید.صاحب همچون خاندان بویی شیعی مذهب بود و به خاندان نبوت ارادتی شایان داشت، و در مدح آن بزرگواران قصائد بسیاری سروده است. این مجموعه اشعار مذهبی و اعتقادیکه بخش مهمی از دیوان او را در برگرفته، وسیله ای است برای بیان اعتقادات مذهبی، کلامی و معتزلی او، که در این قصاید به دفاع از مذهب عدل، توحید، اعتقادات شیعی و حقّانیت اهل بیت(ع) می‌پردازد. صاحب برای «تحکیم قضایای دینی بوسیله‌ی نیروی عقل و منطق» در برابر دشمنان اسلام از روش عقلی معتزله و فلسفه کلامی استفاده می‌کند، و در این مسیر از قاضی عبدالجبّار معتزلی که در علم کلام از اساتید زبر دست عصر خود و متکلمی نظام‌‌مند بوده است، پیروی می‌کند. اساس کار این پایان نامه نیز بر پایه‌ی دیوان اشعار صاحب بن عبّاد است که در آن تلاش شده به بررسی جوانب زندگی، مذهب، عقاید معتزلی، ترجمه و شرح اشعار او پرداخته شود. و تأثیر پذیری و پیوندهای صاحب با عبد الجبار در اشعارش مورد تحلیل و بررسی دقیق قرار گیرد.

چکیده در بعضی از آیات قرآن کریم در ظاهر نوعی تبعیض در حقوق زنان نسبت به حقوق مردان احساس می شود و گویی شخصیت و کرامت ذاتی زن در آن تنزل یافته است. لذا برای تبیین دیدگاه قرآن و ارائه ی نظر صحیح تر در این مورد، به مقایسه ی دیدگاه مفسران معاصر شیعه و سنی در مورد کرامت زن، با تاکید بر دیدگاه های نویسندگان تفاسیر المنار، الوسیط للقرآن الکریم، المراغی، التفسیر الحدیث از اهل تسنن وآثار استاد جوادی آملی و استاد معرفت از شیعه، پرداخته شده است. روش این تحقیق کتابخانه ای بوده و در آن از نظرات دیگر مفسران و اندیشوران علوم قرآنی نیز استفاده شده است. در این پایان نامه موضوعات مهمی از جمله چگونگی خلقت زن، قوامیت و برتری مرد، تنبیه بدنی، تعدد زوجات، عدم تساوی ارث زن با مرد و عدم تساوی شهادت زن با مردان مورد بررسی قرار گرفت و در پایان این گونه نتیجه گیری شد که اکثر مفسران شیعه و سنی معتقدند که این امور با کرامت زن منافات نداشته ولی برخی مفسران دستور تنبیه بدنی زن را منافی کرامت زن دانسته و خواسته اند با بیان حکم تعزیری بودن یا نسخ این قسمت از آیه، کرامت و منزلت زن را حفظ کنند. کلید واژه ها: مفسران معاصر، شیعه، سنی، کرامت زن.

بحث در حوزه صفات الهی، آثار و لوازم آن به ویژه در بعد خداشناسی، از مباحث محوری و مهم در حوزه الهیات است. صفات جلال و جمال الهی از همان آغاز نضج و تولد علوم اسلامی از مباحث بحث انگیز میان اکابر صوفیه، مفسران و دانشمندان علم کلام بوده است. این مقاله بر آن است ابتدا به ریشه یابی جلال و جمال، معانی لغوی و اصطلاحی آن ها و آنگاه نظرات مشایخ صوفیه درباره این دو واژه بپردازد و نیز جمال و جلال را در تفاسیر مهم، احادیث و روایت، جست و جو و از منظر فرق کلامی و عرفانی بررسی کند.در این مقاله نتیجه می گیریم که در میان عرفا و صوفیان درباره جلال و جمال دو تلقی وجود داشته است. در اغلب موارد، به ویژه نزد متقدمان، جلال و جمال از حیث تأثیرات سلوکیشان بر احوال و حیات معنوی سالک مورد توجه بوده و در تلقی دیگری (بیشتر نزد متأخران و در مکتب ابن عربی)، جلال و جمال از وجوه نظری مابعدالطبیعی مورد تأمل قرار گرفته است.بر اساس آنچه منقول است برخی از متقدمان، همچون سَری سَقطی، به استقلال به تعریف جلال و جمال نپرداخته اند، اما در بیان اصطلاحاتی همچون حیا و انس به لوازم جلال و جمال الهی توجه کرده اند. به گفته سری سقطی، حیا، لب فروبستن از سَرِ اجلال برای تعظیم جلال حق است و انس، التذاذ روح به کمال جمال است، همچنین بنا به گزارش قُشَی خرّاز فنای هویت و بقای باللّه را اثر مشاهده جلال ربوبی می داند.

ماه رمضان که می آید طبعاً به دنبال آن حال و هوای خاص و نورانیتی به زندگی مردم و فضای جامعه حاکم می شود و این ماه و اعمال مربوط به آن نظم خاصی را در اعمال فردی و جمعی مسلمانان جهت می دهد؛ این مطالب باعث می شود که حساسیت ها و مراقبت ها نسبت به این ماه مبارک بیش از پیش بر همگان آشکار شود در میان مسائل و موضوعات فراوان مربوط که پیرامون این ماه وجود دارد بر آن شدیم تا به یکی از مهم ترین بحث درباره ماه رمضان یعنی رؤیت هلال ماه بپردازیم. در این مقاله به اهمیت موضوع استهلال ماه در احکام اسلامی به خصوص ماه مبارک رمضان می پردازیم و سپس دیدگاه های فقهی فقیهان و علمای اهل سنت و شیعه در باب استهلال، موضوع مورد بحث خواهد بود و در نهایت به ضرورت وحدت و یکپارچگی در امر استهلال ماه مبارک رمضان در میان مسلمانان اشاره می نماییم.

حکومت به معنای رهبری و فرمانروایی جامعه،ضرورت هر جامعه ای است؛زیرا اجتماع بدون حکومت ،موجب هرج و مرج می شود و این حکومت است که تنظیم کننده امور فرد و اجتماع ،اجرا کننده حدود و حقوق و تأمین کننده عزت و استقلال جامعه انسانی و یا توسعه و تکامل علوم و فنون بشری است.در تمام جوامع بشری تا آنجا که تاریخ نشان می دهد،نوعی حکومت وجود داشته است:حکومت قبیلگی،پادشاهی و نیز حکومتهایی از نوع آنچه در دنیای مدرن امروز وجود دارد .در دین اسلام هم مسأله ضرورت حکومت در روایات اسلامی بازتاب گسترده ای دارد،به عنوان نمونه،امیر المومنین علی (ع) در جواب خوارج که حکومت را فقط برای خدا می دانستند،فرمودند:«مردم به زمامداری نیک یا بد نیاز مندند.» در زمان معاصر حضرت امام خمینی(س) معتقدند که تنها در سایه حکومت است که زمینه ی عمومی اصلاح زندگی دنیا و آخرت میسر می شود و دلایل عقلی و نقلی فراوانی برای اثبات ضرورت وجود حکومت مطرح کردند.اسلام دین جامعی برای سعادت بشر،در همه ابعاد زندگی فردی و اجتماعی هر عصر و نسل است و تا زمانی که حیات بشری در دنیا برقرار باشد ،برای او برنامه دارد.احکام و برنامه های اسلامی از قوانین کلان اقتصادی،سیاسی،حقوقی و اخلاقی گرفته تا احکام جزئی،نشان می دهد که حکومت ،لازمه اجرا و اقامه آنهاست و بدون آن،زمینه ی اجرای بسیاری از احکام، محدود شده و برخی نیز تعطیل خواهند شد؛ بنابراین برقراری حکومت شرط تحقق دین و اجرای احکام و حدود آن است.در این رهگذر ، هر گونه نگاه مادی به حکومت از باب ریاست طلبی ،قدرت طلبی،منفعت طلبیو...نکوهش شده و ردّ گردیده است و انگیزه حکومت،پذیرش مسئولیت و امانت الهی است که ابتدایی ترین و ضروری ترین عنصردر آن، اقامه عدل و نفی باطل است.حکومت مطلوب حضرت علی (ع) در عصر حضور امام معصوم(ع)،حکومت شخص منصوصِ معصوم افضل از جانب خداوند متعال است که از عصمت و اعجاز برخوردار است و حکومت مطلوب حضرت امیر(ع) در عصر غیبت ،حکومت مبتنی بر عدالت ، قانون خدایی با رأی و نظر مردم است.در سایر موارد نیز ،حکومت از باب ضرورت و به عنوان شرّی اجتناب ناپذیر، مطرحمی شود.حکومت ایده آل امام علی(ع) ،در هریک از اشکال نامبرده (منصوص الهی یا در عصر غیبت و عدم حضور شخص معصوم ) در اصل به معنای مدیریت و رهبری و هدایت و محبت و خدمت به جامعه و مردم و در جهت رساندن آنها به سعادت دوجهانی است و در آن نشانه ای از تسلط محوری ، استبدادو خیانت وجود ندارد.در همین ارتباط است که از مهمترین شاخصه های حکومت آن حضرت می توان به خدامحوری ،عدالت محوری،حق جویی،مشارکت مردم،نظارت و پاسخگوئی،مردم داری،اصلاح طلبی و ... اشاره کرد.بطور کلی امیرالمومنان(ع) انگیزه خویش را از پذیرش حکومت ،دفاع از مظلومان و سرکوب ستمگران می خواند،از اینرو پیوسته در ادای وظایف الهی و اجرای احکام و اوامر رسول خدا(ص) و اداره کشور و فرماندهی ارتش،با قدرت تمام ،عمل می کرد،در عین حال از متواضع ترین و خوش مشرب ترین افراد بود.در نتیجه حکومت علوی ؛یعنی حکومتی که آرمانش ،تأمین سعادت مادی و معنوی،توجه به رشد و بالندگی و هدایت مردم ،اقامه حق و دفع باطل،تحقق عدالت،تأمین امنیت،تأمین رفاه عمومی و ...است.از این رو محروم شدن مسلمانان از این حکومت ،بالاترین و غم انگیزترین مصیبت در تاریخ اسلام به شمار می رود که باید به خاطر از دست دادن آن ،همواره اشک ماتم ریخت.امام خمینی(س) در این باره می فرمایند:«بالاترین مصیبتی که بر اسلام وارد شد،مصیبت سلب حکومت از حضرت امیر(سلام الله علیه) بود و عزای او از عزای کربلا بالاتر بود.»تجربه حکومت امام علی(ع)،سودمند و مفید برای صاحبان تمامی گرایشهای سیاسی است که درباره چگونگی عمل کردن دولت به وظایف خود و عدم سرپیچی از خواسته های جامعه و سوار نشدن بر شانه های آن، می اندیشند.امام علی(ع) می خواست حکومتی تشکیل دهد که تمام برنامه هایش برای مردم روشن باشد و این همان حکومت مردم بر مردم است که در آن بالاترین شکل خودمختاری و ابراز شخصیت تحقق می یابد.این حکومت عملی مردم است.امام خمینی بعنوان یک عالم شیعی و پیرو حضرت علی (ع) در عرصه سیاست و حکومت وفاداری و اطاعت از حضرتش را مورد توجه قرار داده و با تأسی به او حکومت مورد نظر و مطلوب خویش را با الهام کامل و همه جانبه از فرامین و سیره آن حضرتمطرح ساخته است و در این جهت دیدگاه او در طول اندیشه و دید گاه و سیره حضرت علی (ع) مطرح می گردد.حکومت مطلوب امام خمینی(س) در عصر غیبت امام عصر(عج)،حکومت جمهوری اسلامی ایران است که کلمه جمهوری شکل حکومت پیشنهاد شده را مشخص می کند و کلمه اسلامی محتوای این حکومت را بیان می کند.ریشه مبانی اندیشه حکومتی امام خمینی(س) را می توان در قرآن و سنت معصومین بویژه حضرت علی (ع)پیدا کرد و ایشان با تکیه بر اصول و مبانی اسلام توانست تحولی عظیم در جامعه ایجاد کند و جمهوری اسلامی را رهبری نماید.به ویژه اینکه در سخنرانی های مکررشان بر پیاده کرددن الگوی حکومت علوی در جامعه اسلامی تأکید می کردند و می فرمودند که حکومت جمهوری اسلامی از رویه امام علی(ع) الهام خواهد گرفت ولی متکی به آرای عمومی ملت است.دلایل مطلوبیت حکومت امام علی(ع) از دید امام خمینی(س)،وجود یک حاکم و زمامدار عادل و عالم به قوانین الهی در جامعه است که می تواند برای مردم و جامعه ،عدالت و امنیت و تربیت و رفاه و...را به ارمغان بیاورد و زمینه سعادت مادی و معنوی آنها را فراهم سازد .آن حضرت(ع) در حکومت خود از حوزه شعار دادن تو خالی و از محدوده الفاظ گذشت و عدالت را در عمل و کردار نشان داد .اساس حکومت امام علی(ع) برپایه تقوا ،عدالت ،علم ،خدمت به مردم و...استوار بود.در یک کلام ،حکومت علوی،حکومت عدل الهی بود.در حکومت علوی قانون اساسی،حکم خداست و فقط همین قانون ،لازم الاجرا است.مجری قانون و حاکم جامعه ،امام معصوم(ع) استو هدف او برقراری عدلو قسط و اصلاح امور دینی و دنیوی مردم است که این هدف را در مدت حدد 5 سال حکومت خود ،در جنبه های مختلف حکومت نشان داده است و سیره سیاسی و دستورات حکومتی ایشان ،اکنون پس از 1400 سال ،هنوز راهنمای عمل در نظام جمهوری اسلامی ایران است.دوران حکومت امیر المومنین(ع) فصلدرخشانی را درتاریخ حکومتهای جهان رقم زد.در جامعه ،حکمرانان بسیاری از پی هم آمده اند و هر یک به عدالت یا ظلم و ستم بر مردم حکومت کرده اند،اما در میان آنان ،بعد از پیامبر اکرم(ص) ،پیشوایی عادلتر و رهبری با درایت تر از علی(ع) به خود ندیده است.معمار نظام جمهوری اسلامی ایران ،حضرت امام خمینی(س)،تمام تلاششان این بود تا حکومت حضرت علی(ع)، را به عنوان الگوی حکومت مطلوب خویش قرار می دهد و در سیره عملی خویش همواره از ایشان درس می گرفتند.امام خمینی(س)با استفاده ازجامعیتی که درخصوص مکتب انبیا وائمه معصومین(ع)داشت،توانست امتی را بیدار کند و حکومتی را بنیان نهد که ریشه در تفکرات دینی داشته و قانونش قانون الهی باشد.ایشان به معنای واقعی کلمه بزرگترین احیاگر تفکر دینی در عصر حاضر به شمار می رود و اندیشه وعمل او نه تنها مسلمین و دین اسلام را جان تازه ای بخشید،بلکه سایر مکاتب و گرایشها و مذاهب الهی نیز تجدید حیات یافتند.حضرت امام خمینی(س) در موارد مختلفی از جمله، ضرورت وجود حکومت در جامعه ،جایگاه حکومت که به عنوان وسیله ای است برای رسیدن به اهداف متعالی،خاستگاه الهی حکومت با مقبولیت و رضایت مردم ،اهداف و وظایف حکومت ،شرایط و صفات زمامدار برای اداره حکومت اسلامی، متأثر از حکومت علوی بوده اند.تنها تفاوت حکومت این دو بزرگوار در شکل حکومتو ساختار آن است که حکومت امام علی(ع) حکومت ولائی است که اماممعصوم(ع) در رأس آن قرار دارد ولی حکومت امام خمینی(س) حکومتی است که به علت غیبت امام معصوم(ع)،عالم دینی (ولی فقیه) عادل در رأس آن قرار دارد.همچنین در ساختار حکومت این دو رهبر، اختلافات و تفاوتهایی دیده می شود که به علت تفاوت زمانی و شرایطی محیطی، ساختار حکومتی امام خمینی(س) نسبت به حکومت امام علی(ع) پیچیده تر شده است.

کتاب، سنت، اجماع و عقل، منابع فقه هستند که فقها و اصولیین حجیت آنها را مسلم دانسته و بدون هیچ گونه اختلاف نظری، احکام شرعی فرعی را با استناد به آنها استنباط می کنند. ولی در قرن یازدهم هجری گروهی بنام اخباریین حجیت ظواهر قرآن را مشروط دانسته و حجیت اجماع و عقل را نپذیرفتند. اصولیین نظریه این گروه را مردود دانسته و با دلیل و برهان، حجیت چهار منبع یاد شده را ثابت می کنند. از طرفی، اصولیین در مقابل افرادی که سنت را مختص به سنت پیامبر (ص) می دانند با تکیه بر ادله نقلی و عقلی، سنت را تعمیم داده و شامل سنت نبوی و ائمه هر دو می دانند.

وجود شرور در عالم، اين پرسش را در ذهن انسان به وجود ميآورد كه چه نسبتي ميان مسئله شرّ و وجود خداوندي با صفات «عالم»، «قادر» و «خير» مطلق، وجود دارد؟ اين مسئله همواره يكي از مباحث چالشبرانگيز در حوزة دينپژوهي و فلسفة دين بوده است. پژوهش پيشرو، با بررسي و پاسخ به اين پرسش از منظري نو، به دنبال كشف و بازخواني رهيافت نيايشهاي شيعي به مسئله شرور است. تحقيق حاضر، در عين توجه به سازندگي برخي رنجها و نقششان در كمال اخلاقي انسان، از شرور ديگري ياد ميكند كه نقش بسيار مخربي براي انسان دارد و اضطراب و نگراني حاصل از آن، منجر به سستي و ضعف در انجام امور ديني و دنيوي ميگردد. از گروه دوم، به روشني تحت عنوان «شرّ» ياد شده و در نيايشها به مصاديق متعددي از آن اشاره شده است. گفتني است، نيايشهاي شيعي به رغم ديدگاههاي برخي فلاسفه در رد وجود شرور در عالم، اين مسئله را از نظر وجودشناختي ثابت ميدانند.

واقعه عاشورا و شهادت حسین (ع) و یاران عاشق و بلاجو و فداکارش چنان باعظمت و باارزش بود که نمی توانست از دید صاحبان فکر و ذوق پوشیده ماند، مولوی نیز که در موضوعات و وقایع گوناگون به انگیزه های مختلف اخلاقی و عرفانی تأمل می کرده و درس و معرفت می اندوخته و درنهایت آن تجارب و درس ها را به طالبان و مشتاقان عرضه می داشته است، به رغم اختلاف در مذهب، از تأمل و معرفت آموزی در این واقعه غافل نمانده و بارها از امام حسین( ع) و واقعه جانگداز عاشورا یاد کرده است. در این نوشته پس از بیان عوامل و انگیزه های مختلف مولوی در پرداختن به این واقعه یگانه، دو مورد مشخص و مفصل از نگاه خاص و عرفانی مولوی به واقعه مذکور که در مثنوی و دیوان بازتاب یافته، بررسی می گردد و برداشت و تحلیل تازه ای از آنها ارائه می شود، و درنهایت تبیین می شود که نگاه خاص و معرفت مدار مولوی، درعین غرابت و تازگی نسبی خود، از برخی برداشتهای درون مذهبی ( شیعی)که صبغه عرفانی و اصلاحی دارد، چندان بیگانه ویا بی نصیب نیست.