جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مبانی اخلاق در قرآن کریم بررسی تطبیقی شیخ محمد عبدالله دراز الازهری و شیخ محمد تقی مصباح الیزدی. این مطالعه حول محور موضوع (فلسفه اخلاق) است که به بررسی مبانی مفهومی و اعتقادی اخلاق می پردازد. پروژه ای است در جهت عقلانی کردن اخلاق با عقلانیت الهی و نه عقلانی سکولار و استقرار آن با یک بنیان علمی محکم مبتنی بر عقل و با رویکردی توصیفی و تحلیلی با تحلیل مفاهیم اخلاقی. به مهمترین نکات اساسی از جمله صدق مفاهیم اخلاقی، امکان شناخت آنها، انگیزه اخلاقی ایجاب آنها، معیار اخلاقی که معرف خیر و شر است و ماهیت رابطه دین و اخلاق چیست پرداخته ایم. ما طبق نظر خود به این نتیجه رسیدیم که آنها حقایق ثابتی در عین امر و واقعیت هستند که شیخ دراز بیان کرده است و از سنخ معقولات فلسفی ثانی است که شیخ مصباح بیان کرده است. بنابراین ما سنگ بنای ساختن نظام ارزشی اخلاقی را از دیدگاه قرآن و اسلام می گذاریم. این نظام بر پایه‌ی بنیادی محکمی استوار است که ایمان به خدا، روز قیامت، وحی و نبوت است. از طریق وحی از احکام اخلاقی انکار می کند، زیرا اخلاق مبتنی بر دین است و به تعبیر آنها: اخلاق ثمره دین است. هیچ یک از این دو شیخ نمی پذیرد که این نظام اخلاقی در معرض تغییر آداب و قوانین اجتماعی باشد، نه سلایق و تمایلات فردی، نه حب زیبایی که دراز به آن اشاره می کند و نه صرف فرمان الهی در صورت بندی های مختلف آن. بلکه یک نظام ارزشی ثابت و لایتغیر است که از نظر دراز مبتنی بر غریزه و از نظر هر دوی آنها عقل است. دراز می پذیرد که عقل قادر به ادراک خوبی ها و بدی اشیاء است و عمل به آن ها لازم است، چنانکه در کتاب دیگرش «اصول اخلاق» بیان کرده است. اما بحث بر سر این است که بعد از ورود شرع چه می شود. آیا عقل متصف به استقلال با نور وحی است یا خیر؟ و اصول اخلاق را که بحث آزادی و انتخاب است و بحث تکلیف را که در هر آموزه اخلاقی شایسته این نام عنصر ارگانیک است، توضیح دادیم که درهم شکستن این عنصر با مقدمات متضاد منجر به ابطال حکمت اخلاقی عملی فی نفسه و از بین رفتن ذات آن می شود، و این که ممکن است این عقیده واجبات در حکم شرعی سخنی از شرع باشد. ضرورت بین عمل و نتیجه آن. تا انسان مثلاً نماز را به جا نیاورد نه به معراج مؤمن می رسد و نه به فدای هر متقی می رسد. همین طور مسئله نیت و نقش آن در ارزش اخلاقی و بحث های حسن فاعلی و مؤثر که شیخ المصباح به آن اشاره کرده است. این موضوع از نظر دو شیخ مهم‌ترین وجه تمایز نظام اخلاقی در اسلام تلقی می‌شود، زیرا به نیت اهمیت زیادی می‌داد. در این میان، نظرات کانت در مورد نیت را که او آن را ستونی در اخلاق قرار داد، مورد بحث قرار دادند، اما تفسیر او را از آن نپذیرفتند.

پیام ما: مبانی اخلاق در قرآن کریم بررسی تطبیقی شیخ محمد عبدالله دراز الازهری و شیخ محمد تقی مصباح الیزدی. این مطالعه حول محور موضوع (فلسفه اخلاق) است که به بررسی مبانی مفهومی و اعتقادی اخلاق می پردازد. پروژه ای است در جهت عقلانی کردن اخلاق با عقلانیت الهی و نه عقلانی سکولار و استقرار آن با یک بنیان علمی محکم مبتنی بر عقل و با رویکردی توصیفی و تحلیلی با تحلیل مفاهیم اخلاقی. به مهمترین نکات اساسی از جمله صدق مفاهیم اخلاقی، امکان شناخت آنها، انگیزه اخلاقی ایجاب آنها، معیار اخلاقی که معرف خیر و شر است و ماهیت رابطه دین و اخلاق چیست پرداخته ایم. ما طبق نظر خود به این نتیجه رسیدیم که آنها حقایق ثابتی در عین امر و واقعیت هستند که شیخ دراز بیان کرده است و از سنخ معقولات فلسفی ثانی است که شیخ مصباح بیان کرده است. بنابراین ما سنگ بنای ساختن نظام ارزشی اخلاقی را از دیدگاه قرآن و اسلام می گذاریم. این نظام بر پایه‌ی بنیادی محکمی استوار است که ایمان به خدا، روز قیامت، وحی و نبوت است. از طریق وحی از احکام اخلاقی انکار می کند، زیرا اخلاق مبتنی بر دین است و به تعبیر آنها: اخلاق ثمره دین است. هیچ یک از این دو شیخ نمی پذیرد که این نظام اخلاقی در معرض تغییر آداب و قوانین اجتماعی باشد، نه سلایق و تمایلات فردی، نه حب زیبایی که دراز به آن اشاره می کند و نه صرف فرمان الهی در صورت بندی های مختلف آن. بلکه یک نظام ارزشی ثابت و لایتغیر است که از نظر دراز مبتنی بر غریزه و از نظر هر دوی آنها عقل است. دراز می پذیرد که عقل قادر به ادراک خوبی ها و بدی اشیاء است و عمل به آن ها لازم است، چنانکه در کتاب دیگرش «اصول اخلاق» بیان کرده است. اما بحث بر سر این است که بعد از ورود شرع چه می شود. آیا عقل متصف به استقلال با نور وحی است یا خیر؟ و اصول اخلاق را که بحث آزادی و انتخاب است و بحث تکلیف را که در هر آموزه اخلاقی شایسته این نام عنصر ارگانیک است، توضیح دادیم که درهم شکستن این عنصر با مقدمات متضاد منجر به ابطال حکمت اخلاقی عملی فی نفسه و از بین رفتن ذات آن می شود، و این که ممکن است این عقیده واجبات در حکم شرعی سخنی از شرع باشد. ضرورت بین عمل و نتیجه آن. تا انسان مثلاً نماز را به جا نیاورد نه به معراج مؤمن می رسد و نه به فدای هر متقی می رسد. همین طور مسئله نیت و نقش آن در ارزش اخلاقی و بحث های حسن فاعلی و مؤثر که شیخ المصباح به آن اشاره کرده است. این موضوع از نظر دو شیخ مهم‌ترین وجه تمایز نظام اخلاقی در اسلام تلقی می‌شود، زیرا به نیت اهمیت زیادی می‌داد. در این میان، نظرات کانت در مورد نیت را که او آن را ستونی در اخلاق قرار داد، مورد بحث قرار دادند، اما تفسیر او را از آن نپذیرفتند.

در این اثر مولف از موضع سلفی به نقد آثار و دیدگاه عقل گرایان معاصر جهان عرب پرداخته است.

الزام و بایستگی در مفاهیم و احکام اخلاقی از مسائل مهم فلسفۀ اخلاق است. بسیاری از دانشمندان اسلامی عقل و مدرکات آن را سرچشمه الزامات اخلاقی دانسته و معتقدند مفاهیم اخلاقی خصوصیتی دارد که عقل، آن را دریافته و به الزامی بودن آن حکم می کند.نظریاتی مانند نظریه برکسن فرانسوی ـ وجود دو نیروی فشار اجتماعی و گرایش های پر جاذبه درونی انسان ها ـ امرالهی و وجدان گرایی از دیگر نظریات مطرح در منشاء الزام است. منشاء الزام بودن خداوند در مفاهیم و احکام اخلاقی مسئله این مقاله است. شارع و قانون گذار در احکام ثابت اسلام، خداست که بر اساس پشتیبانی مصالح و مفاسد، احکام و قوانین را جعل می کند. ازاین رو هر فرد طالبِ سعادت در دنیا و آخرت در می یابد که باید از قوانینی پیروی کند که این سعادت را تضمین، و لذا خود را ملزم می کند که الزامات الهی از جمله الزامات اخلاقی را رعایت نماید.

این پژوهش در پی یافتن نظام اخلاقی قرآن است. تبیین‌های مختلف از اصول اخلاق یونانی و نظام اخلاقی قرآن از منظر برخی قرآن‌پژوهان مسلمان، بخش‌های درآمدی این نوشتار را سامان داده است. بخش اصلی این پژوهه، جست‌وجوی دلیل برای اثبات ادعای نگارنده است مبنی بر اینکه نظام معرفتی قرآن بر توحید، و نظام اخلاقی قرآن بر بنیاد تقوا بنا شده و فراخنای مفهومی تقوا و در نقطه مقابل آن فجور، تمامی فضایل و رذایل اخلاقی را پوشش می‌دهد.

مقصود از مقاصد الشریعۀ، اهداف خداوند از تشریع احکام اعتباری و عملی است. اصطلاح مقاصد الشریعة در میان اهل سنت رایج است و کتابهایی از گذشته تاکنون در مورد آن نوشته شده است. ولی در میان شیعه به دلیل نوع منابع و ساختار اجتهاد و نیز شرایط تاریخی کمتر دیده می شود و بیشتر اصطلاح حکمت و علت به کار رفته است. مقاصد شارع و نصوص مبین آن در فقه امامیه نمی تواند به عنوان منبع حکم شرعی قرار بگیرد. اما اهل سنت مقاصد شارع و مصلحت را در قالب قیاس، عقل، عرف، سد ذرایع، استحسان و عمدتاً استصلاح (مصالح مرسله) در سند حکم شرعی به کار می گیرند.

از جمله بحث هایی که در حوزه معرفت و فهم متون دینی مطرح می شود، تاثیر عوامل پنهان بر کسب دانش و اندیشه است. در این میان تاثیر جنسیت در فهم متون، یکی از مباحثی است که در دهه های اخیر به شکل جدی بررسی شده است؛ چرا که در فرآیند کسب معرفت، تجربه، رفتار و علایق و صفات مردانه معیار تلقی شده و تجربه و علایق زنانه نادیده گرفته می شود. این نظریه با ورود فمینیسم در این حوزه، برای رسیدن به حقوقی مشابه و برابر با حقوق مردان، با به چالش کشیدن ساختار مردسالارانه، تا خوانش زنانه متون دینی پیش رفته است. یکی از پیشگامان این اندیشه در اسلام، آمنه ودود آمریکایی آفریقایی مسلمان شده است که قرآن را به عنوان کتاب اخلاق، کانون اصلی کار خود قرار داده و مدعی است اسلامی که قرن ها عمل می شده، نسبت به زنان عدالت را رعایت ننموده و آنچه به صورت برتری مردان استنباط می شود، به واسطه تسلط سایه مردان بر تفاسیر و بازتابی از سلطه اجتماعی ایشان بوده است. ودود جهاد جنسیتی خود را که کشمکشی اخلاقی و به معنای پس گرفتن برابری قرآنی است، با این دیدگاه اخلاقی که عدالت، برابری و منزلت، حق خدادای هر انسانی است، آغاز کرد. حاصل تلاش او در بازنگری قرآن با نگرشی زنانه، در مهمترین اثر او کتاب قرآن و زن، بازخوانی قرآن از منظر زنانه تبلور یافته است.

این نوشتار به بررسی مبانی و پیشینه تاریخی نظریه هدفمندی سوره های قرآن پرداخته است. بخش نخست مقاله به تبیین ویژگی های نظریه هدفمندی سوره ها اختصاص دارد به باور نویسنده تبیین دقیق این ویژگی ها، پاسخ بسیاری از برداشت ها ناروا و مخالفت های مطرح شده با این نظریه را خواهد داد. در بخش دوم مقاله، مبانی هدفمندی سوره ها شمرده شده است و در این رابطه از همسانی اصول جذابیت در کلام الهی و بشری، وحیانی بودن ساختار سوره ها و هدفدار بودن قرآن سخن به میان آمده است. بخش پایانی مقاله به بررسی سیر تاریخی نظریه هدفمندی سوره ها می پردازد و مراحل تکامل این نظریه را در تفاسیر معتبر شیعه و سنی از قرن هفتم تا قرن حاضر بررسی می نماید.