جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش به بررسی تطبیقی دیدگاه‌های دو روشنفکر تأثیرگذار معاصر، علی شریعتی و عبدالکریم سروش، درباره ماهیت، کارکرد و جایگاه دعا در نظام فکری آن‌ها می‌پردازد. دعا به‌عنوان یکی از ارکان معنوی حیات بشر، همواره در ادیان و مکاتب مختلف مورد توجه بوده است، اما در عصر حاضر، تحولاتی در نگرش به آن پدید آمده که نیازمند بازخوانی است. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، به این پرسش اصلی پاسخ می‌دهد که دیدگاه شریعتی و سروش درباره دعا چیست و چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی بین آن‌ها وجود دارد؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که شریعتی با رویکردی اجتماعی ـ سیاسی، دعا را ابزاری برای آگاهی‌بخشی و تحول فردی و جمعی می‌داند. از نگاه او، دعا باید انسان را از انفعال خارج کند و به سمت مسئولیت‌پذیری و مبارزه با ظلم سوق دهد. او دعا را تقاضای منفعلانه نمی‌داند، بلکه کنشی انقلابی معرفی می‌کند که می‌تواند زمینه‌ساز تغییرات اجتماعی باشد. در مقابل، سروش با نگاهی فلسفی ـ معرفت‌شناختی، دعا را دیالوگی بین انسان و خدا تفسیر می‌کند که بیش از آن‌که در پی تغییر اراده الهی باشد، به تحول درونی دعاکننده می‌انجامد. او دعا را وسیله‌ای برای تقرب معنوی و کشف حقیقت می‌داند. هر دو متفکر، دعا را از سطح فردی فراتر برده و به آن ابعاد اجتماعی و فلسفی بخشیده‌اند، اما در تأکیدات خود متفاوت‌اند: شریعتی بر کارکرد سیاسی دعا تمرکز دارد، در حالی که سروش به تبیین عقلانی و عرفانی آن می‌پردازد. همچنین، هر دو به نقد «ابزارانگاری دعا» در جامعه متدین معاصر پرداخته و آن را عاملی برای تقلیل معنویت می‌دانند. این پژوهش از نظر هدف، بنیادی ـ نظری است و با تحلیل مقایسه‌ای، گامی در جهت غنای مباحث فلسفه دین و خداشناسی برمی‌دارد. نوآوری آن در بررسی تطبیقی دو اندیشه کمتر مقایسه‌شده و تبیین تأثیرپذیری آن‌ها از سنت اسلامی و چالش‌های مدرنیته است. نتایج تحقیق می‌تواند به بازتعریف جایگاه دعا در زندگی فردی و اجتماعی معاصر کمک کند.

ذهنی‌گرایی در تفسیر، رویکردی است که دخالت عنصر سوبژکتیو یا دنیای ذهنی مفسر در شکل­گیری معنا را اصیل می‌داند. این رویکرد، بر آن است که هر متنی مستقل از خوانندۀ‌ آن، معنایی دارد. دیدگاه‌های برخی روشنفکران درباره تفسیر، متأثر از رویکرد ذهنی‌گرایی است.این دسته دیدگاها، با تقریرها و تبیین‌های مختلف و با چاشنی معرفت دینی، در آثار و اندیشه‌های روشنفکران اسلامی مانند مجتهد شبستری و سروش انعکاس یافته ‌است. این نوشتار، با روش تحلیلی و با استناد به سخنان این دسته از روشنفکران، به این نتیجه رسیده کهرویکرد ذهنی‌گرایانه این روشنفکران در تفسیر متون دینی، به نسبی‏گرایی در معرفت دینی انجامیده است.نسبی‏گرایی،به صورت‌های مختلف،مانند تکثرگرایی و تعدد‌پذیری قرائت‌های دینی و تحول‌پذیری معرفت دینی و عصری‌انگاری آن ظهور یافته است.از پیامدهای نسبی‌گرایی در معرفت دینی،اعتباربخشی تفسیر به رأی، نادیده‌گرفتن وجود معنای واقعی و قداست‌زدایی از متون دینی به ویژه قرآن کریم است.بی‌گمان،با پذیرش نسبی‌انگاری و تکثر قرائت‌ها از متون دینی، دیگر نمی‌توان از فهم و تفسیر صحیح و معتبر در آن متون سخن گفت.

در عصر حاضر، با گسترش عقلانیت و پیشرفت علم مدرن، جایگاه دین در زندگی انسان به چالش کشیده شده است. این پژوهش با هدف تبیین وجوه نیاز بشر به دین، به بررسی کارکردهای دین در ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی می‌پردازد و به‌طور خاص اندیشه‌های شهید سید محمد‌باقر صدر و عبدالکریم سروش در این موضوع را موردبررسی قرار داده است. این پایان‌نامه با روش توصیفی-تحلیلی دیدگاه‌های این دو اندیشمند را تبیین و مقایسه کرده است. درنهایت، با توجه به یافته‌های پژوهش، به این نتیجه می‌رسیم که هر دو اندیشمند بر وجود نیاز انسان به دین تأکید دارند. اما درعین‌حال، در تفسیر و تبیین این نیاز و راه‌های پاسخگویی به آن، تفاوت‌هایی اساسی دارند. شهید صدر با رویکردی اعتدال‌گرایانه معتقد است دین دارای نظم و همبستگی بوده و از بنیان‌های استوار و منطقی برخوردار است؛ به همین دلیل دین با مکتب‌سازی، متناسب با نیازهای هر عصر و دورانی، و در تمام سطوح، چه فردی و چه اجتماعی برای انسان راهکار دارد. در مقابل، سروش با رویکردی حداقلی، معتقد است دین برای زندگی دنیوی بشر برنامه‌ای ندارد و پیامبران در پی سعادت اخروی انسان‌ها بودند؛ لذا بر ابعاد شخصی، معنوی و اخلاقی دین، تأکید داشته و آن را به‌عنوان یک تجربه فردی و درونی مطرح می‌کند.

رؤیای رسولانه یا رؤیا انگاری وحی از دیدگاه های دکتر عبدالکریم سروش است که در طی یک دهه اخیر آن را ترویج می کند. در واقع رؤیا انگاری وحی از جدیدترین انگاره های اندیشمندان مسلمان درباره حقیقت و ماهیت وحی می باشد. به اعتقاد وی پیامبر(ص) تنها راوی وحی است نه اینکه مخاطب وحی قرار گرفته باشد. در تبیین این دیدگاه خویش به آیاتی از قرآن استناد می کند و بر همین اساس معتقد است قرآن را نه تفسیر بلکه باید تعبیر کرد. بر اساس تحقیقات به عمل آمده وی و نتایج این تحقیقات، دکتر سروش نظریه خویش را بر نقش روایت گری پیامبر(ص) و نفی جنبه خطابی آیات قرآن استوار کرده است و وحی را رؤیای رسولانه می داند. اما با بررسی قرآن کریم و احادیث، تفاسیر و منابع اسلامی این دیدگاه به دلایل عقلی و نقلی مورد نقد جدی قرار گرفته است و نتیجه این تحقیق نشان می دهد که بر اساس ادله ی همچون: تحدی های قرآن، امی بودن پیامبر(ص)، هماهنگی و عدم اختلاف، تفاوت سخن پیامبر(ص) و قرآن و سایر ادله نقلی، دیدگاه وی مردود می باشد. با توجه به جدید بودن این بحث و اینکه این دیدگاه دارای چه مؤلفه ها و مبانی است، پژوهش در باره دیدگاه رؤیای رسولانه را ضروری نشان می دهد. تحقیق حاضر بر اساس روش تحقیق تحلیلی - توصیفی به نقد دیگاه رؤیای رسولانه از دکتر عبدالکریم سروش، در باره وحی می پردازد؛ نظر دکتر سروش مردود می باشد. این تحقیق مبتنی بر مطالعه کتابخانه و اسنادی موضوع را مورد کنکاش و نقد قرار می دهد.

نسبت دین و قدرت از جمله موضوعاتی است که از دیرباز مورد سوالات بسیاری از اندیشمندان حوزه فلسفه دین قرارگرفته است؛ در میان نواندیشان معاصر عبدالکریم سروش در سلسله جلساتی به بیان رابطه دین و قدرت پرداخته است. وی زبان اسلام را زبان قدرت و خشونت معرفی می کند و از پیامبر اسلام به عنوان یک شخصیت قدرت طلب و اقتدارگرا نام می برد و قرآن را به منزله بیانات و سخنان رسول، آکنده از شواهد اقتدارگرایی می داند.سروش در تبیین مدعی خود، به دسته ای از روایات تاریخی از سیره نبوی اشاره می کند که به عقیده وی بر نسبت اقتدارگرایی به پیامبر اسلام دلالت دارد. این جستار با رویکرد تحلیلی- انتقادی ضمن بررسی ادله روایی دیدگاه سروش، به نقد آن پرداخته و پس از برشمردن ملاکات صحت گزاره های تاریخی، بر این عقیده است که ادله روایی سروش، با این ملاکات همخوانی نداشته بلکه نقش جریانات سیاسی دستگاه خلافت در خوانش اقتدارگونه از سیره نبوی قابل کتمان نیست؛ مضاف بر آن که دیدگاه سروش با آیات قرآن و سیره نبوی تعارض داشته و دیدگاه وی در این زمینه از جامعیت لازم برخوردار نیست.

چکیده ندارد.

این اثر نقدی است به سلسله مقالات «قبض و بسط تئوریک شریعت» نوشتة دکتر عبدالکریم سروش. نویسندة این نقد از لحاظ نظری و منطقی نظریه قبض و بسط را کلاً نادرست و بلکه نامعقول می‌داند و هر سه رکن این تئوری (رکن توصیفی، رکن تبیینی و رکن توصیه‌ای آن را غیر صحیح می‌شمارد. نویسنده از این تئوری، موارد زیر را نتیجه گرفته است: 1. تفسیر به رأی 2. لغویت شریعت و مراجعه به کتاب و سنت 3. ترویج شکاکیت 4. سست‌نمودن پایه‌های تقلید در احکام این اثر شامل دو بخش و نه فصل می‌باشد.

حضرت‌ علاّمه‌ طهرانی قدّس‌ سرّه‌ در اين‌ كتاب‌ ، ضمن‌ بيان‌ ده‌ اشكال‌ مهمّ از اشكالات‌ « مقالة‌ بسط‌ و قبض‌ تئوريك‌ شريعت‌ دكتر عبدالكريم‌ سروش‌» ، از ايراداتي‌ كه‌ به‌ حجّيّت‌ و ابديّت‌ قرآن‌ و به تمام‌ مقدّسات‌ و حقائق‌ عالم‌ وارد شده‌ است‌ جواب‌ داده‌اند. اين‌ كتاب‌ كه‌ در اصل‌، قسمت‌ معظم‌ جلد دوّم‌ « نور ملكوت‌ قرآن‌» ميباشد ، به‌ جهت‌ اهمّيّت‌ موضوع‌ و بنا به‌ پيشنهاد بعضي‌ از علماء و براي‌ سهولت‌ دسترسي‌ استادان‌ و دانشجويان‌ و دانش‌پژوهان‌ ، بطور جداگانه‌ و بدون‌ هيچگونه‌ تصرّفي‌ ، طبع‌ و به‌ جويندگان‌ راه‌ حقيقت‌ و سبل‌ سلام‌ اهداء گرديده‌ است‌ .اشكالات ده‌گانه مولف بر مقاله:1. الفاظ براي روح معاني وضع شده اند نه براي مصاديق و نمونه‌ها پس فهم عبارات و جملات در قرآن و روايات متكي بر نتايج علوم تجربي نخواهدبود.2. الهيات بر اساس برهان بنا شده است و علوم تجربي بر اساس استقراء پس تغيير در نظريات تجربي موجب تغيير برهانيات نمي‌تواند بشود.3. فرضيه صاحب مقاله در عمل قابليت اجرائي ندارد لذا تخيلي بيش نيست.4. اشكالات صاحب مقاله بر وضعيت تفكر ديني برخاسته از تاثيرات مذهب تحريف شده مسيحيت بر جوامع است.5. صاحب مقاله براي اثبات فرضيه خود از برخي مطالب و شواهد صددرصد غلط استفاده كرده است.6. افق علمي دين سيطره بر هستي دارد و افق علوم تجربي محصور در ماده است پس تجربه نميتواند مفسر همه جانبه دين باشد و محور فهم ديني قرار گيرد.7. ملاك درست و غلط در فهم، برهاني بودن آن است پس فهم غير برهاني حدس و يا توهمي بيش نيست و عقلاً قابل اعتماد نمي‌تواند باشد.8. اتكاء انسان به عقل است و عقل يقين خود را با يك حدس و احتمال از بين نمي‌برد.9. صحت مقدمات يك برهان صحيح، براساس عقل مستقل از علم حصولي و تجربي است پس با تغيير نظريات تجربي تغيير نمي‌كند.10. فرضيه‌ها و تئوري‌ها تا برهاني نشوند ارزش معرفتي ندارند.

مسئله نسبت دین و قدرت از جمله مسائلی است که از دیرباز مورد سوالات و ابهامات بسیاری از نواندیشان معاصر قرارگرفته است که در این میان عبدالکریم سروش از مشهورترین این افراد است؛ وی زبان اسلام را زبان قدرت و خشونت و پیامبر را عارفی مسلح و قدرت طلب معرفی می‌کند. سروش در اثبات دیدگاه خود، با استناد به آیات قرآن، به تفسیر و تحلیل آیات جهاد، آیات عذاب مجرمین در جهنم، آیات ابتدایی سوره توبه و آیه 29 سوره توبه و اخذ جزیه از اهل ذمه می‌پردازد و آن را منطبق با نظریه اقتدارگرایی و خشونت طلبی پیامبر اسلام و قرآن برمی‌شمرد. تبیین و بازخوانی ادله نقلی دیدگاه سروش، با روش تحلیلی ـ انتقادی انجام شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد ادله نقلی دیدگاه سروش، از اتقان لازم برخوردار نبوده و تفسیر وی از آیات، مخالف با سایر آیات قرآن، سیره مسلمین و نظرات فقهاء امامیه است.

هدف تحقیق: بررسی خاتمیت از دیدگاه متفکران اسلامی ( مهندس بازرگان، دکتر سروش و استاد مطهری) است. پرسشهای تحقیق: آیا مبانی عقلی قادر به اثبات خاتمیت برون دینی است یا درون دینی‭ ؟‬آیا با اعلام ختم نبوت باب الهام و تعالیم و حیانی هر دو با هم بسته شد‭ ؟‬یافته های تحقیق: خاتمیت یک اعتقاد درون دینی است تا برون دینی‭ ۲ ‬در تقسیم دوگانه علم کلام بر عقلی و نقلی خاتمیت در زمره کلام نقلی واقع می شود‭ ۳ ‬برای اثبات خاتمیت به چیزی مازدا بر عقل نیازمندیم و آن منقولات شرعی است.