جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عارف کسی است که خداوند ذات و صفات و افعال و اعمالش را به او نشان دهد. عرفان حالتی است که از راه شهود حاصل گردد بنابراین عرفان حرکت انسان در باطن خودش به سمت خداوند است و این حرکت زمانی و مکانی نیست اما در تعریف سیاست عبارت‌اند از؛ مشی و روشی است که برای اصلاح امور شخصی و اجتماعی، تا افراد با تدابیر اجتماعی و فردی به بهبود وضعیت اقتصادی، اجتماعی، مالی، نظامی بپردازد. حال با توجه به این تعاریف ما در این مقاله به دنبال پاسخگویی به این هستیم که آیا بین عرفان و سیاست رابطه‌ای وجود دارد؟ در پاسخ به این سوال با دو گروه مواجه می‌شویم گروه اول موافقان این رابطه مانند امام خمینی، جوادی املی، محمدتقی جعفری و گروه دوم مخالفان این رابطه که می‌توان به سید جواد طباطبایی و عبدالکریم سروش اشاره کرد . امام خمینی بر اساس اسفار اربعه ملاصدرا نشان می‌دهد رابطه‌ای بین عرفان و سیاست و انقلاب وجود دارد.

در کتاب حاضر، نظریه‌های «آیت الله جعفر سبحانی تبریزی» و «دکتر عبدالکریم سروش» دربارة وحی و الهام نقد و بررسی شده است. این کتاب، با هدف بررسی و تبیین موضوعاتی چون ماهیت وحی، رابطة مبدأ فاعلی وحی با مبدأ قابلی آن، امکان خطاپذیری قرآن، پیشینة و منشأ شبهات وارد شده در مسئلة وحی، امکان اتصال انسان به فراتاریخ و فرازمان، وحی در منظر عرفا و نیز تأثیرات حوادث و اتّفاقات زمان پیامبر(ص) در محتوا و چینش لفظی قرآن و همچنین واکاوی موضوع و پاسخ‌گویی به سؤالات دگراندیشانی همچون «عبدالکریم سروش» تدوین شده است. این کتاب را می‌توان حاصل مبارزة علمی میان «آیت الله جعفر سبحانی» و «دکتر سروش» برشمرد که مشتمل بر پنج فصل است. در فصل اوّل، به اختصار در باب معنا، پیشینه و گسترة نگرش تاریخی به دین و آموزه‌های دینی در جهان غرب و اسلام بحث و خاستگاه و لوازم این دیدگاه معرّفی شده است. فصل دوم، به تبیین معنای لغوی و اصطلاحی وحی، حقیقت و انواع وحی و نقد برون و درون متنی دیدگاه «سروش» پیرامون ماهیت وحی اختصاص دارد. فصل بعدی، مشتمل بر نقد مبنای انسان‌شناسی دیدگاه «سروش» و مقایسة آن با نگاه قرآن و اسلام به انسان است. در فصل چهارم، تاریخ‌مندی قرآن نقد و بررسی شده و در فصل آخر، بحث مهم خطاپذیری قرآن نقد و تحلیل گردیده و نمونه‌هایی از اعجاز علمی قرآن به اختصار بیان شده است.

از ديدگاه شيعه، شناخت ائمه اطهار لازم است. امروزه در دوره غيبت كبراي امام مهدي (عج) ، شيعيان بيش از هر زماني نيازمند كسب معرفت درباره آن حضرت هستند؛ به خصوص اين كه برخي افراد زمينه ساز برداشتهاي ناصحيحي شده و با قابل اثبات ندانستن وجود تاريخي امام مهدي (عج) ، اعتقاد به آن حضرت را ضروري ندانسته اند. مقاله حاضر با روش توصيفي تحليلي در صدد اثبات تاريخي وجود امام مهدي (عج) است؛ از اين رو، با ذكر شواهد تاريخي بي شماري كه در منابع شيعي و حتي غيرشيعي بر وجود تاريخي آن حضرت گواهي مي دهد، وجود تاريخي آن حضرت را اثبات كرده و ضرورت اعتقاد به وجود امام مهدي (عج) را تبيين كرده است.

وحی و کیفیت نزول آن از آغاز بعثت پیامبر (صلّی الله علیه و آله)، کانون توجه اندیشمندان بوده است. فرا بشری بودن مبدأ وحی و بشری بودن دریافت‌کننده آن، فرآیند فهم حقیقت وحی، کیفیت نزول، قرائت و تبیین آن را دشوارتر نموده است، اختلاف در تفسیر و قرائت این پدیده نزد وحی پژوهان ازجمله فلاسفه و نواندیشان عقل‌گرا و علم‌گرا، (نومعترله) شاهدی بر این مدعا است. این پژوهش روش فهم اندیشمندان وحی پژوه در ارائه قرائتی از وحی را بستر شکل‌گیری اختلاف دانسته، در بحثی مقارن به دیدگاه وحی‌شناسی در نوگرایان دینی، چون نصرحامد ابوزید، عبدالکریم سروش که با رویکرد متفاوت با دیدگاه سنتی به این مقوله پرداختند، ابوزید و سروش با اتخاذ مبنای علم تجربی، وحی را حاصل تجربه نبوی، برمبنای تاریخی نگری آن را، محصولی فرهنگی دانسته که منطبق بامحیط، متأثر از شرایط فرهنگی، اجتماعی عصر نزول بوده، و مبتنی برمبنای انسان‌مداری خویش بر تجارب انسانی و تفسیر آن در شکل‌گیری متون وحیانی را دخیل دانسته، بر دخالت جنبه انسانی پیامبر (صلّی الله علیه و آله) در وحی اصرار می‌ورزند، با توجه به اشتراکات دو دانشمند مذکور، در برخی ازنظری‌ات باهم اختلاف دارند، سروش با صراحت تام اظهار می‌دارد، فرشته وحی تابع پیامبر و پیامبر را فاعل و موجد وحی وهم قابل آن می‌داند. قرآن را ساخته تجارب درونی و بیرونی پیامبر می‌داند، که به‌مرورزمان در هر دو سطح مجرب‌تر و کامل‌تر گشت و آیهٔ «اکملت لکم دین کم» را ناظر به کمال حداقلی دین می‌داند به این معنا که حداقل لازم برای هدایت مردم در قرآن آمده است، اما حداکثر ممکن در اثر تکامل تدریجی و بیرونی و کامل‌تر شدن شخص پیامبر است که دین، خلاصه و عصارهٔ تجربه‌های فردی و اجتماعی اوست حال‌آنکه ابوزید وحی قرآنی را فقط حاصل تجربهٔ و جوشش درونی پیامبر می‌داند.، بسیاری از دیدگاه‌های این دو دانشمند نومعتزلی علیرغم مغایرت با دیدگاه فلاسفه و اکثر قریب به‌اتفاق متکلمان، دانشمندان علوم قرآنی با نص صریح آیات قرآن در تعارض است.

مهراب صادق‌نیا در یادداشتی تلگرامی با عنوان «عبدالکریم سروش و تاب‌آوری روشن‌فکری دینی» نوشت.

هادی سروش، استاد حوزه در یادداشتی با عنوان «سخنانی که باعث احتمال اقتدارگرایی اسلام نمی‌شود تا چه برسد به اثبات!» به سخنان اخیر عبدالکریم سروش پاسخ داد.

بدون شک یکی از گفتمان‌های تأثیر‌گذار در فضای فکری ایران معاصر جریان نواندیشی دینی است. از آنجا که عبدالکریم سروش برجسته ترین چهره نواندیش دینی پساانقلاب است، در این پژوهش، به تحلیل، بررسی و نقد دین شناسی عبدالکریم سروش پرداخته‌ایم. عبدالکریم سروش به درستی دریافته است که دیگر نمی‌توان بر اساس نظام‌های متافیزیکی، تئولوژیک و زبانی گذشتگان، به دفاع از مقوله سنت تاریخی و دینی پرداخت، لذا وی درصدد بازاندیشی، بازفهمی و بازتفسیر مقولات موجود در سنت تاریخی و دینی ما، از جمله مقولات وحی و متن مقدس، به منظور بازتعریف آنها در هندسه معرفتی دوران جدید، پرداخته است. عبدالکریم سروش در جست‌وجوی مفهوم ذاتی و عرضی در دین و تحت تأثیر نومن و فنومن کانتی معتقد است که باید بین دین و معرفت دینی تمایز قائل شد. «معرفت دینی(یعنی فهم ما از کتاب و سنت) معرفتی بشری است و مانند دیگر شاخه‌های معرفت، در تحول و تکامل و قبض و بسط مستمر است. و این قبض و بسط، محصول مستقیم قبض و بسطی است که در دیگر معارف بشری رخ می-دهد»(سروش، 1370، 155). سروش در بسط تجربه نبوی و نهایتاً محمد راوی رویاهای رسولانه، بیش از پیش بر وجوه انسانی و تاریخی و عرفی مقوله وحی و متون مقدس تأکید ورزید. به گفته دکتر سروش، ما نیازمند یک شیفت پارادایمی و عبور از تفسیر و تأویل، به رویا و تعبیر می باشیم. «رفتن از تفسیر به تعبیر، مستلزم یک شیفت پارادایمی و یک تغییر الگوی بنیادی است» عبدالکریم سروش صراحتاً اظهار می‌دارد: «زبان قرآن، انسانی و بشری است، و قرآن مستقیماً و بی‌واسطه، تألیف و تجربه و جوشش و رویش جان محمّد (ص) و زبان و بیان اوست». «گفته‌ایم که آن دستاوردهای کلان [قرآن] به زبان عربی و عرفی و بشری... از منبع ضمیر پیامبر برخاسته‌اند، ... یعنی خدا سخن نگفت و کتاب ننوشت، بل انسانی تاریخی به جای او سخن گفت و کتاب نوشت و سخنش همان سخن او بود.» لذا وحی امری به تمامی انسانی و عرفی و حاصل ضمیر، جان و تجربه نبوی و نه سخن خداوند است. نادیده انگاشتن امکان منادات انسان و امر قدسی، ابتدا از وحی و متون مقدس و سپس از سراسر جهان سبب بسط سکولاریسم و بی معنایی جهان کنونی می شود. می توان گفت با توجه به مبانی نظری و فلسفی عبدالکریم سروش، در پروژه وی، امر دینی (در معنای گشودگی به ساحت قدس و منادات با حضرت حق) به لحاظ فلسفی و وجودشناختی امکان پذیر نیست. چرا که بر پایه مبانی فلسفی و سوبژکتیویسم جدید، حقیقت و هستی(وجود) وجه استقلالی و بنیادین خود را از دست می‌دهد و به قلمرو ذهنیت آدمی سقوط می‌کند. از همین روی، دیگر سخن از استعلای انسان به سوی وجود فی‌نفسه، قیام و حضور انسان در امر قدسی و یکی شدن انسان و امر قدسی در ساحتی فراسوی رابطه سوبژه-ابژه بی‌معنا خواهد بود. بدین سبب، امکان نیل آدمی به امری فراسوی آگاهی و ساحت قدس از اساس انکار می‌گردد، زیستن و مأوا گزیدن در ساحت قدس تا حدود بسیار زیادی غیرممکن می‌گردد تا آنجا که شاید بتوان از پایان زیست دینی و عدم امکان ظهور و تجلّی امر قدسی بر جان، احساس، تفکر، کنش و زبان انسان در روزگار ما سخن گفت. نتیجه چنین شرایطی حاکمیت نیهیلیسم گسترده‌ای است که در پرتو آن کلیه ارزش‌های والای تفکر، یعنی معرفت، حقیقت و فضیلت فاقد اعتبار می‌شود.

هدف: مخالفان علم دینی از منظرهای گوناگونی تولید علم دینی را انکار کرده‌اند. از مشهورترین مخالفان علم دینی در جامعة ما، عبدالکریم سروش است. هدف از نگارش این مقاله، تبیین و ارزیابی دیدگاه وی در انکار علم دینی بود. روش: روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای و در استنتاج، توصیف و تحلیل و نقد است. یافته‌ها: سروش برای انکار علم دینی از ادلّة مختلفی استفاده کرده که عمدة آنها عبارتند از: نفی علم دینی از طریق تحریف محل نزاع؛ امتناع علم دینی؛ نفی علم دینی از طریق موضوع، روش، غایت و فرایند تولید علم؛ تلقی تجربی از علم؛ جدایی دانش از ارزش و رویکرد حداقلی به دین. نتیجه‌گیری: ادلّة سروش در انکار علم دینی دارای اشکالات و چالشهای اساسی است.