طنز در شعر حافظ، به منزله یک صناعت بلاغی است، نه یک نوع ادبی. شیوه های طنز آفرینی حافظ بسیار متنوع، پیچیده و در نهایت ایجاز است. عدم درک اسلوب های طنز در شعر ا
... او، گاه سبب تفسیرهای نادرست و خلاف مقصود شاعر شده است. در این مقاله، طنزهای حافظ در 12 اسلوب دسته بندی شده است؛ از جمله طنز از طریق ابهام، متناقض نمایی، تاویل های تازه و استهزا آمیز از مسایل مهم، مغالطه منطقی، نسبت دادن رفتارهای مخالفان به خود. شخصیت های مورد نقد حافظ، همگی بدون نام و نوعی (typical) هستند و بر دو دسته اند: حکومتی و دینی. وی این شخصیت ها را از دو نظرگاه، نقد می کند: 1- اصول اخلاقی و ارزش های فردی 2- آسیب های اجتماعی. طنز حافظ غالبا زبانی عفیف و خالی از کلمات توهین آمیز دارد. موضوعات طنز حافظ، عمدتا نقد اندیشه های مخالفان عشق و عرفان؛ و اخلاق حاکمان ستمگر و روحانیون ریاکار است. «صورت» طنزهای حافظ، غالبا حاصل گردآمدن عناصر ناسازگار، جانبداری از باطل و مغالطه عمدی، به گونه ای کاملا ظریف و پنهان است؛ و این امر، با «محتوا» ی انتقادهای او از جامعه ای که ساختارهای بنیادین آن با ساختارهای قانونی اش تضادی عمیق دارد، کاملا هماهنگ است.
بیشتر