جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از جریان های شعری پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مربوط به دوران پایان دفاع مقدس است که با فروکش کردن زبانه های آتش جنگ، شعر حال و هوای خاصی، متفاوت با فضای شعری دوران نبرد و ستیز با دشمن، می یابد. تداعی خاطرات گذشته و ذکر ارزش های فراموش شده برای روشنگری افکار عموم، شاخه ای جدید از «نوستالژی عارفانه» را می آفریند که در ادبیات پیشینه ای نداشته است. این رویکرد تازه از نظر تغییر در عناصر برون متنی، در شمار شعر متعهد قرار می گیرد که در آن تجزیه و تحلیل در نشانه های معنایی نسبت به عناصر درون متنی برتری می یابد. حزن و اندوه ناشی از یادآوری لحظه های شور و رشادت و از خودگذشتگی های حماسه آفرینان دفاع مقدس، حسرت جا ماندن از کاروان شهیدان و دغدغه کم رنگ شدن ارزش ها و سودجویی فرصت طلبان بی درد، از مهم ترین نشانه های معنایی است که در سروده های این دوره نمود و برجستگی می یابد و در نهایت منجر به ظهور گونه ای خاص از نوستالژی ادبی می شود. مثنوی «فصلی از منظومه مرداب ها و آب ها» سروده شاعر دلسوخته، سیدحسن حسینی از همین گونه شعرهاست. در این جستار برآنیم تا با زدن نقبی به دنیای ذهن شاعر، نقدگونه ای بر آن داشته باشیم.

این مقاله، شعر آیینی را ـ چنانکه میان شعرای معاصر مرسوم است ـ به مدایح و مراثی خاندان وحی مختص می داند و توحیدیه ها، مناجات ها و ... از موضوع این نوشتار خارجند. براساس پژوهش انجام شده، شعر آیینی فارسی که سابقه ای به قدمت شعر فارسی دارد، در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی روندی رو به رشد داشته است. شعر آیینی تا پیش از دوران مورد بررسی، غالباً به مضامین عاشورایی محدود بود و کمتر به دیگر مضامین آیینی می پرداخت؛ اما در دوران مورد بررسی ـ که سالهای 1357 تا 1390ش را در برمی گیرد ـ درمورد چهره های آیینی مختلف شعر سروده شد و شاعران آیینی سرا فصول جداگانه ای به هریک از معصومان و چهره های آیینی شیعی اختصاص دادند. در دهۀ سوم مورد بررسی، گونه ای از آیینی سرایی با رویکرد عرفانی شکل گرفت که مورد استقبال گستردۀ مخاطبان قرار گرفت. جریان دیگری که در سالهای پایانی دوران مورد بررسی در اشعار آیینی دیده شده، بهره گیری از طنز است که به صورت چشم گیری در حال گسترش است. گونۀ زبانی اخیر شاید به دلیل بی سابقه یا کم سابقه بودن آن ،مورد توجه و علاقۀ بخش قابل توجهی از مخاطبان قرارگرفته است.

جنگ تحمیلی و به دنبال آن مقاومت و پایداری ملت ایران، افق‌های تازه‌ای در حوزه‌های گوناگون ازجمله شعر و ادبیات گشود. ازجمله دستاوردهای آشکار دفاع مقدس درزمین? شعر و شاعری، اتحاد و انسجام فکری و ذهنی در میان شاعران مختلف بود. در این دوره با وجود تنوع بسیار رویدادها، شاعران فقط دربار? یک‌ چیز می‌سرودند و فقط گاهی نحو? نگاه آن‌ها به موضوع، تبدیل آن به مضمون و ارائه آن تا حدی متفاوت بود. در این رساله که به روش تحلیلی- توصیفی و در پنج فصل تنظیم‌ شده است به معرفی مهم‌ترین شاعران پایداری ده? شصت و مرور اجمالی بر سبک شعری آن‌ها پرداخته‌ایم. اساس کار ما در این پژوهش، سبک‌شناسی اشعار حسن حسینی و احمد عزیزی است؛ عزیزی به دلیل حجم قابل‌توجه آثارش و ویژگی‌ منحصربه‌فرد زبان شعرش و حسینی به دلیل محبوبیت آثارش ازجمله «گنجشک و جبرئیل» و «هم‌صدا با حلق اسماعیل» در عرصه ادبیات پایداری،در این رساله محور و موضوع تحقیق قرارگرفته است. شباهت‌ها و تفاوت‌های سبکی و زبانی آن دو و جایگاه آن‌ها در میان شاعران پایداری ده? شصت،از دیگر مباحث این رساله است. از آنجا که عزیزی و حسینی آثار فراوانی دارند و بررسی و مختصات سبکی تک‌تک آن‌ها امکان‌پذیر نبود ما در این پژوهش مهم‌ترین و پرحجم‌ترین آثار آن‌ها را مورد بررسی قرار داده‌ایم؛ در واقع می‌توان گفت حجم اعظمی از اشعار آن‌ها در این پژوهش مورد بررسی قرارگرفته است. «کفش‌های مکاشفه»، «ملکوت تکلم»، «طغیان ترانه»، «قوس غزل»، «ناودان الماس» و «غزالستان» از مجموعه آثار احمد عزیزی و «گنجشک و جبرئیل»، «هم صدا با حلق اسماعیل»، «در ملکوت سکوت»، «تنها طرف آفتاب را گرفت»، «بال‌های بایگانی» و «فستیوال خنجر» از مجموعه آثار حسینی در این پژوهش بررسی‌ شده است.به‌طورکلی مضامین فکری شعر این دهه عبارتند از؛ پایداری و دفاع، مقاومت، شهدا و مظلومیت آن‌ها، آزادگی و مردانگی، جهان‌وطنی، اسارت، مبارزه با ظلم و جور حاکم ، ورود حماسه و احساسات حماسی، معرفی چهره‌های ظلم و تشویق به مبارزه، مطرح کردن شخصیت‌های مبارز صدر اسلام، طرح اندیشه‌های شیعی، گسترش نگاه ایدئولوژیک و مذهبی، الگوسازی و طرح نگاه‌های آرمان‌گرایانه، توصیف سوگ عزیزان شهید، مدح و وصف چهره‌های نمونه اعم از ائمه اطهار و امام راحل، نگاه منتقدانه به فراموشی ارزش‌ها، درون‌مایه‌های قرآنی و عرفانی، خود اتهامی. ویژگی‌های زبانی شعر ده? شصت عبارت‌اند از: نفوذ واژه و عناصر زبان امروزی، نگاه‌های تازه، اصطلاحات عامیانه، استفاده از اوزان مناسب، گزینش قافیه و ردیف‌های مناسب، باستان‌گرایی،استفاده از واژگان و موتیف‌های خاص، داشتن نحو امروزی. ویژگی‌های سبک ادبی شعر این دوره نیز عبارت‌اند از:توسعه‌ی تخیل و تداعی ذهنی، نمادگرایی، نگاه‌های تازه، توجه به فرم درونی، تأثیرپذیری از سبک هندی، استفاده از اسلوب معادله، توجه ویژه به آرایه حس‌آمیزی، مضمون‌سازی و فراوانی تشبیه و استعاره.بارزترین ویژگی زبانی سبک شعری عزیزی و حسینی ترکیب‌سازی‌های بی‌بدیل آن‌هاست. گستر? دایره واژگانی شعر عزیزی نیز در بررسی سبک آن‌ها قابل ‌توجه است به‌گونه‌ای که از اصطلاحات علم نجوم و اقتصاد گرفته تا نام شهرها و کشورها، کوچه و محله‌ها و خیابان‌ها، نام شاعران و نویسندگان، پیامبران الهی همه و همه به شعر عزیزی راه‌یافته است و در نهایت پیشی گرفتن زبان بر مضمون در شعر عزیزی و برتری مضمون بر زبان در شعر حسینی از دیگر ویژگی‌های سبک آنها به شمار می‌رود. در این رساله در مجموعه دوازده اثر این دو شاعر(شش اثر از حسن حسینی) و (شش اثر از احمد عزیزی) به طور دقیق بررسی شده است و مشخصات سبکی شعر آنها و میزان استفاده از آرایه‌های معانی بیان بدیع و مضمون و محتوای شعر آنها به دقت بررسی شده است.