جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عقلاءالمجانین یا فرزانگان دیوانه نما به رغم رفتارهای عجیبشان، دارای شخصیت و نبوغ شگفت انگیزی هستند که بیانگر عمق نگرش آنها به انسان و جهان است. ابن عربی در فتوحات مکیه عقلاءالمجانین را «بهالیل» نامیده است و منشا جنون آنها را وارد غیبی ناگهانی می داند که موجب «حیرت ابدی» آنان گردیده است و ارتعاشی درونی در آنان پدید آورده است. از نظر ابن عربی تجلی ناگهانی الهی، عقل این طایفه را با خود برده است و در عالم لاهوت زندانی کرده است. آنان پس از صعود عقلشان به عالم لاهوت، هیچ گونه تدبیر و فکری نسبت به عالم ناسوت و کارهای دنیوی خود ندارند، اما سخنانی بسیار عمیق و حکیمانه بر زبان می رانند که خود هیچ گونه قصدی از بیان آن ندارند، بلکه خداوند آن سخنان را بر زبانشان جاری می سازد. از نظر ابن عربی این طایفه خردمندان بدون خردی هستند که در ظاهر دیوانه یا همان مستوران از تدبیر عقل شناخته می شوند و به همین دلیل آنان را «عقلای مجانین» نام نهاده اند.

در روایات، از منابع علم امام نوشتاری بنام مصحف فاطمه (س) دانسته شده، که گاه از آن به کتاب نیز تعبیر گردیده است. نگاشته پیش رو با روش متابخانه ای و رویکردی توصیفی و تحلیلی و با نگاهی کلامی در صدد بررسی چیستی و ویژگی های مصحف فاطمه (س) و پاسخ به پرسشهایی است که ابهام را از آن پیراسته می کند. از مجموعه مطالب مطرح شده در رابطه با این موضوع بدست می آید که: سبب تحقق چنین امری، دلداری حضرت فاطمه (س) پس از رحلت پیامبر اکرم (ص) و در حقیقت تجلی روح قدسی حضرت می باشد. اطلاق مصحف بر نوشتار مذکور به معنای بیان محتوای آن نیست، چرا که طبق تصریح روایات این نوشتار مشتمل بر قرآن نمی باشد. نگارنده مصحف، امیرالمومنین (ع) و املا کننده آن جبرئیل بیان گردیده است و محتوای مصحف اخبار و حوادثی گوناگون است.

بارگاه رضوی از سده سوم قمری تا کنون، کانون توجه امت اسلامی اعم از شیعه و سنی بوده است، به ویژه علمای اهل سنت و پیروان آنان، پیوسته جهت عرض ارادت و طلب حاجت و شفای امراض به زیارت آن حضرت شتافته و به آن پیشوا توسل می جستند. این در حالی است که با بیان تفکرات و فتاوای ابن تیمیه و پیروانش چون محمد بن عبدالوهاب، زیارت قبور انبیا و صالحین و توسل به آنان حرام و شرک دانسته شده و زیارت کنندگان و متوسلین به آنان را قبریون و حجریون نامیدند و با جلوه دادن زیارت و توسل از اختصاصات شیعه، و ادعای فقدان چنین اعتقادی در میان اهل سنت و نه علما، سعی در ایجاد دوگانگی اعتقادی و رفتاری میان شیعه و سنی دارند. پژوهش حاضر در صدد تبیین فضیلت زیارت امام رضا در منابع اهل سنت و پیروان آنان و نیز نقد تفکرات و باورهای وهابیت در مساله زیارت و توسل، بر اساس منابع معتبر و درجه اول اهل سنت است که نتیجه آن اتحاد بیش از پیش مسلممین خواهد شد.

این مقاله که گوشه ای از یک پژوهش دانشگاهی با عنوان «جامعه شناسی ادبیات در دیوان ملک الشعرای بهار» است، از چگونگی بازتاب مسایل دینی و عرفانی در شعر بهار سخن می گوید.بهار در آغاز شاعری، به اقتضای وظیفه ملک الشعرایی آستان قدس رضوی، قصاید دینی بسیاری سروده است. اما بعدها هم که به تهران تبعید و در آن جا ساکن می شود، به رغم غلبه گرایش های سیاسی و کم رنگ شدن عنصر دین در ساختار فکری اش، بر باورهای دینی تاکید می ورزد و هم چنان «دین را اساس تمدن جهانی بشر می داند».او به خدایی که «بیرون ز حد» است و «ارغنون جهان را می نوازد» باور دارد و از ما می خواهد که «یک لحظه در هر کار» از وی غافل نشویم. به قرآن که می تواند ابزار اتحاد و اتفاق مسلمانان باشد ولی اینک فروغی ندارد هم اعتقاد دارد.بهار به مثابه مسلمانی شیعه، غالب حساسیت های شیعه را دارد. او در بلندترین قصیده دیوانش به حاکمیت شیعه در عصر صفوی اشاره کرده، آن را«رسمی همایون» دانسته است.در باور بهار «مسند شرع و سریر حکم» توامان اند و با جدایی «دین که هم کاسه سیاست بود و به قهر از آن جدا شد»، موافقت ندارد. او عامل اصلی این جدایی را سرمایه داری دانسته، معتقد است اینان سبب شدند که دین به دست عوام که «عدوی دین و کتاب پیمبر» و «بدعت آوردند»، بیفتد.او در یک قصیده طنز آمیز، استفاده ابزاری از دین را محکوم می کند و از کسانی که به مخالفان خود به جرم پرداختن به «کار ادارات دولتی» «وکیل شدن و از مشروطه حرف زدن» یا «روزنامه نویس و چیز فهم شدن» حمله می کنند، انتقاد می کند. او در جای جای دیوانش به اختلاف مسلمانان اشاره می کند و از «اخلاق تباه مرد و زن» سخن می گوید.بهار، به رغم مشغله های سیاسی بسیارش که او را به آدمی برون گرا و اجتماعی تبدیل می کند. به مثابه انسانی متامل از لحظه های شهودی و عارفانه غافل نمی ماند و هرگاه فرصتی می یابد، چونان «سلطانی نامور بر تختگاه تجرد» تکیه می زند و خود را «سلطان ملک فنا و منصوردار بقا» می یابد و «از دیده، طریق دل می بندد و از اشک روان به گل» می نشیند.

بحث ولايت پيوند ناگسستنی با نظريه انسان كامل در عرفان دارد، چه اين كه نـزد عارفـان، انسان، جامع همه مراتب هستی بوده و آينده تمام نمای أسماء و صفات الهی اسـت، البتـه ايـن حقيقت در تمامی افراد انسان به گونه ای نهفته و ناشكفته نهاده شده است و هر انسـانی بـالقوه تمام كمالات اين جلوه الهی را داراست و از اين ميان تنها اهل معرفـت و ولايـت هسـتند كـه بالفعل واجد همه اين كمالات می شوند. بزرگان اهل عرفان معتقدند كه ولايت، باطن نبوت و نبوت، ظاهر ولايت را تشكيل می دهد و به بيان ديگر با تجلی ولايت در بعضی مشاهد هستی و نشئت وجود است كه نبـوت شـكل می گيرد، هم چنان كه خلافت از ثمرات ولايت اسـت. و نيـز يكـی از مهـم تـرين مباحـث در ولايت، به خصوص از ديدگاه عرفانی آن، بحث «ختم ولايت» است كه هنوز هـم معركـه آراء اهل ذوق و صاحب نظران در عرفان می باشد. نگارنده سعی دارد ضمن اشاره ای مجمل به رويكرد گروهی عارف نمايان در باب ولايـت، در تبيين و تشريح حقيقت ولايت در عرفان و رابطه آن با نبوت و رسالت، با تمسك جستن به برخی آيات و روايات دينی، به بررسی ديدگاه های اهل معرفت، به ويژه امام خمينی (ره) و ابن عربی كه به قله رفيع مكاشفه و مجاهده دل و روحانيـت درون نائـل گرديـده انـد بپـردازد و از انديشه های عرفانی آنان به قدر ميسور نتايجی حاصل نمايد.

مطالعه روان شناسانه غزل های مولانا نشان می دهد که بیشتر غزل هایی که حاصل شور و جذبه و هیجان عاطفی است، حاوی نوعی خودشناسی و درک و بیان درست و عمیق از خودآگاه و ناخودآگاه شخصی و جمعی مولاناست. تجربه دیدار با فرامن که مولوی بنا بر عقاید عرفانی خود، او را با جبرییل، حق، انسان کامل و معشوق یکی می گیرد، در وجود شمس تبریز ظهور می یابد و شمس، یار غارِ مولانا در دیوان کبیر است که تجسمی از ضمیر ناخودآگاه و فرامن شخصی وی است.روش مطالعه در مقاله حاضر نقد روان شناختی است. نگارنده می کوشد تا با طرح مساله «فرامن (Superego) «که یکی از کهن الگوهای روان شناسی یونگ است، به بررسی یکی از کهن الگوهای گسترده در دیوان بپردازد. در این مسیر رمز «غار» در ادب فارسی و فرهنگ جهانی نیز بررسی شده است.

در دين مبين اسلام به تأسی از منظر عرفان اسلامی و تأثير از آيات و روايات دينی، زن همواره در سرشت و سرنوشت خود مقام «معشوقی» را از آن خود داشته چرا اينكه «زن» مزيت و مظهريت عشق الهی در روی زمين بوده است و در واقع مرد در آيينه آيين زن به اسماء و صفات الهی تقرب و تعشق جسته است، در قالب يك گزاره می توان گفت كه منزلت زن در سپهر «جمال انسانيت» است و از اين زاويه «فرد سالك» در عشق به او از حيث كمالات و معنويت می تواند از باب «المجاز قنطره الحقيقه» در «قوس صعود» به درجات لايتناهي دست يابد، اما متاسفانه در «شوربختی های زمانه» اين موجود لطيف انسانی به تعبير حضرت مولانا از فزونی آمد شد در كمی! – كميت زدگی از ابتلائات روزگار ماست. چنانكه پاره ای از «فيلسوفان اسلامی» در بيان و بنان خود آورده اند، هم اكنون آدمی در «سيطره كميت» تاريخ، با فرضيه سازی های مكاتب دروغين ابعاد عزيز و عظيمی از هويتی الهی و انسانی خويش را از كف فرو نهاده است. در اين وجه و وضعِ حادث و حاصل، نيز «زن» البتّه قصه پرغصه خود را دارد.

كلام عرفان و زبان دل را هيچ مترجمی غير از ذوق و كشف چاره نيست. مقاله حاضر با هدف بررسی مكاشفه عرفانی جهت يافتن پاسخ اين سؤالات نگاشته شده است. 1 -مكاشفه چيست و مربوط به كدامين عالم است و مراتب آن كدام است؟ 2 -تفاوت مكاشفات انبيا و ائمه با مكاشفات اولياء چيست؟ 3 -چگونه مكاشفات را از القائات شيطانی (كشف غلط) بازشناسی كنيم؟ در اين تحقيق پس از بررسی كشف و مراتب آن به اين نتيجه می رسد كه كشف به دو صورت است كشف صوری كه مربوط به ملكوت سفلی و كشف معنوی كه مربوط به ملكوت عليا است. 2 -اوليای الهی و عرفا از مراتب كشف صوری تا كشف ذوقی و از مراتب كشف معنوی تا پايـان مكاشفات سری می توانند راه پيدا كنند و مرتبه خفی و اخفی يعنی خرق حجـب اسـماء و صـفات و استغراق در مقام احديت مخصوص حضرت رسول(ص) و ائمه اطهار (سلاما... عليها) است. بنابراين مكاشفه تامه محمديه كاملترين مكاشفه ای است كه در امكان يك انسان است. 3 -مكاشفات صحيح مربوط به اهل الله است و در راستای قربه الی الله و در جهت شـريعت الهی است و سالك آن واصل است و رهروان القائات شيطانی از ابتدای راه خود را از عمل بـه شريعت مجاز می دانند بنابراين موجب تمايل آنان به معاصی و حظوظ نفسانی می گردد.

از ديرباز عرفان و تصوف مـورد حمـلات شـديد متـشرعان دينـی و در برخـی مـوارد بـا تعرّضات فلاسفه روبرو شده است و چه از لحاظ برخـورد تئـوريكی، چـه از لحـاظ فيزيكـی، بی مهری فراوانی را متحمل گرديد، كه ركود ظاهری عرفان را در ادوار مختلف شـاهد هـستيم، اما در اين بين برخی متشرعان دينی و فلاسفه ديدگاه های دوگانه ای با پديده عرفان داشته انـد و كما فی السابق دارند ولی اغلب موارد علی رغم مخالفت شديد با عرفان، انديشه های عارفانه را پشتوانه قدرت تفكر خويش ساخته و نه تنها از آن سود جسته، بلكه جهت تكامل بخشيدن بـه انديشه های فلسفی و دينی خويش دست به اصلاحات مفيدی زده اند، نوشته حاضـر در جهـت شناساندن پی رنگ عرفان و عوامل مبارزات شريعت بـا طريقـت و بيـان ديـدگاه هـای دوگانـه متشرعان و فلاسفه ترتيب يافته است كه در خلال آن به نظريات برخـی فقهـا و فيلـسوفان بـه ظاهر مخالف كه متابعت از انديشه ها عرفـانی را سـرلوحه ضـمير خـويش سـاخته انـد را بيـان می كند.

کتاب «شش مقاله» از شش مقاله در موضوعات مختلف به قلم متفکر شهید استاد مرتضى مطهرى تشکیل شده است. هر یک از این مقالات در زمان حیات استاد به صورت یک کتاب کوچک و یا مقاله اى از یک کتاب به چاپ رسیده اند. سه مقاله اول یعنی «ختم نبوت»، «پیامبر امی» و «ولاءها و ولایتها» به طور مجزا منتشر شده و می شوند. مقاله «الغدیر و وحدت اسلامى» که در سال 1351 در یاد نامه مرحوم علامه امینى منتشر شد. مقاله «الهامی از شیخ الطائفه» قبلا در کتاب هزاره شیخ طوسی منتشر شده است. و سرانجام «مزایا و خدمات مرحوم آیت الله بروجردی» مقاله ای است که در سال 1340 بعد از رحلت آن مرجع گرامی به رشته تحریر درآمده و در کتاب مرجعیت و روحانیت به چاپ رسیده است. هر یک از مقالات مذکور در نوع خود ابتکاری و همچون دیگر آثار آن متفکر شهید، غنی، پربار، راهگشا و از نثری روان برخوردار است.