آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

بازکاوی ویژگی‌ها و مؤلفه‌های موضوع علم اخلاق، یعنی کنش‌های اختیاری و صفات اکتسابی، نه تنها برای فهم بهتر این دانش ضروری است، بلکه در فهم روش‌ استنباط حکم اخلاقی نیز نقش‌آفرین است. به همین دلیل ما در این مقاله می‌خواهیم این سؤال را پاسخ دهیم که ویژگی‌های موضوع علم اخلاق کدام‌اند و چه نقشی در روش‌ استنباط حکم اخلاقی دارند؟ با استفاده از روش تحلیلی و عقلی، هفت ویژگی‌ را برای موضوع علم اخلاق به دست آوردیم که عبارتند از: جزء فعالیت‌های انسانی انسان بودن، آگاهانه بودن، ارادی و اختیاری بودن، انتزاعی بودن، هدف‌دار بودن، پیچیدگی و چند لایه بودن و نهایتاً وابستگی به جهان‌بینی و انسان‌شناسی کنش‌گر. در ادامه نقش این ویژگی‌ها در روش استنباط حکم اخلاقی را مورد بررسی قرار دادیم و به این نتیجه رسیدیم که برای کشف حقیقت ارزش‌های اخلاقی لازم است از روش‌های گوناگون دستیابی به حقیقت، به ویژه وحی و متون دینی، بهره‌ بگیریم و خود را از هیچ کدام از آنها محروم نکنیم.

هدف : در میان فیلسوفان اسلامی ‌و غیراسلامی قرن حاضر بدون تردید شهید مطهری و جان رالز تاثیر بسزایی در تبیین ‌و تفسیر فلسفه عدالت و تحلیل شاخصه‌های عدالت داشته‌اند. لذا واکاوی اندیشه‌های فلسفی این دو فیلسوف جایگاه خاصی را می‌طلبد. هدف از این پژوهش‌آسیب شناسی و تبیین جایگاه عدالت از دیدگاه این دو فیلسوف ‌می‌باشد، تا پس از تحلیل نظریه عدالت مشخص ‌گردد که تطبیق،تمایزات و مرزبندی‌های این دو اندیشمند در باب عدالت در چه موضوعاتی می‌باشد و در پایان تلاش‌ گردد نسخه ‌واحدی ‌ا‌ز عدالت‌ که ‌در جهت ‌کمال ‌انسان و اشتراک نظر این دو فیلسوف می‌باشد تجمیع و ارائه گردد. روش پژوهش : دراین تحقیق ابتدا در فصل های اول و دوم بیان کلیات و مبانی نظری و فلسفی عدالت پرداخته شده است. درفصل سوم ایده های بنیادین نظریه عدالت از منظر هر دو فیلسوف در بخش های مجزا تشریح گردید.هدف از آن آمادگی برای ورود به بحث های اصلی خواهد بود.در ادامه جایگاه اصلی عدالت ،شاخصه ها و فرایند برقراری عدالت اجتماعی،اقتصادی و سیاسی در جوامع اسلامی و دموکراتیک به صورت تفکیکی از دیدگاه هر دو فیلسوف تشریح خواهد شد. در فصل چهارم اشتراکات، تمایزات و مرزبندی‌های نظریه های عدالت مطرح شده در این پژوهش مورد نقد و بررسی قرار خواهد گرفت و در نهایت در فصل پنج نتیجه‌گیری خواهد شد. یافته ها: یافته های این پژوهش نشان داد حقوق بشر در اندیشه رالز بر اساس برداشتی معقول از لیبرال با اتکا بر حقوق و آزادی‌های تامین شده برای همه شهروندان آزاد و برابر امکان پذیر می‌باشد. درآرمان شهر رالز ملت‌ها در مقابل دولت‌ها از سرشت اخلاقی مشخصی برخوردارند و شهروندان حس کارائی از عدالت دارندکه آنها را قادر می‌سازد اصول عدالت را دریابند و به کار بندند. خیر جامعه سیاسی به گونه‌ای است که حقوق وآزادی‌های اساسی برابر و منصفانه فرصت‌ها برای شهروندان آزاد و برابر تضمین می‌گردد. به عبارتی دیگر رالز درصدد آن است که جامعه عادلانه را ترسیم نماید و این امر زمانی محقق می‌شود که ساختارآن جامعه بر پایه اصول و معیارهای عادلانه سامان یافته باشد. تقریر عدالت نزد شهید مطهری، برداشت عالمانه از دین می باشد و روح افراد جامعه با معنویت، موجب بلوغ روحی و اخوت در جوامع انسانی می‌گردد و نتیجه آن رفع تبعیض و برقراری عدالت در جامعه می‌باشد.عدالت باید به گونه ای در جامعه برقرار گردد که هر فرد بتواند با قاطعیت و حق مدارانه سهم خود را از عدالت موجود در جامعه طلب نماید. برقراری عدالت در بین افراد جامعه با قوانین نسبی و محدود برای عده‌ای ناسازگار است. این رویکرد مطابق با سنت الهی می باشد. زیرا عدالتی که با ذات انسان سازگار نباشد دستخورده آفت دنیاخواهى و افزون‏طلبى افراد موقعیت‏طلب و سودجو می‌گردد. نتایج پژوهش: عدالت به مثابه انصاف مدنظر رالز متضمن یک رژیم دموکراتیک استوار بر قانون اساسی است. جامعه دموکراتیک مبتنی بر قانون اساسی و به‌ طور معقول عادلانه رالز، جامعه‌ای است که دو ارزش اساسی آزادی و برابری در چارچوب اصول عدالت به مثابه انصاف وآنچه در حقوق بشر اعم از حق حیات، حق آزادی، حق مالکیت شخصی می باشد، تضمین می گردد. با دقت نظر دراندیشه شهید مطهری دریافتیم که درعدالت سیاسی اسلام، قرار است هر گونه اختلاف‌های نژادی، مسلکی از میان برود و همه در زیر پرچم رحمت اسلامی، به گفتگو و مدارا روی آورند و بحث‌های روشن فکری و استدلال، جای جنگ را گیرد و مردمان در عین آزادی و عدالت هدایت یابند. در باب عدالت اجتماعی و اقتصادی شهید مطهری از ویژگی‌های مثبت اقتصاد بسته ویژه سوسیالیست و اقتصاد باز ویژه لیبرالیسم تلفیقی ایجاد می‌نماید که ضمن رد نکات منفی هر یک از این اندیشه‌ها، برداشت سومی در اصطلاح غربی آن تحت عنوان سوسیالیسم اخلاقی مطرح می‌نماید و به آن روح معنویت اسلامی را نیز افاضه می‌نماید. لذا حساسیتی که ایشان در زمینه عدالت اجتماعی و ترکیب آن با معنویت از خود نشان می‌دهد درمکتب دیگری نظیر ندارد و از ضروریات این آرمان شهر می باشد.

یکی از مقولاتی که در نیم قرن اخیر و بعد از جنگ جهانی دوم در ادبیات اقتصادی ملتها، به ویژه کشورهای جهان سوم، رواج گسترده تری داشته و گاهی به عنوان یکی از آمال و آرزوهای آنان قلمداد گردیده است، دستیابی به توسعه ای همه جانبه خصوصا توسعه اقتصادی می باشد. توسعه به معنی جامع آن، به عنوان فرآیندی پیچیده که رشد کمی و کیفی تولیدات و خدمات همراه با بهبود سطح زندگی، تعدیل درآمد، زدودن فقر و محرومیت و بیکاری، تامین رفاه همگانی، رشد فرهنگی و علمی و تکنولوژی درون زا را در یک جامعه مد نظر دارد، امری است که همه جوامع برای رسیدن به آن برنامه ریزی و تلاش می نمایند.

مبحث عدالت از گذشته های دور، شعار سياستمداران و حاكمان و موضـوعی پرچـالش و جذاب برای نظريه پردازی دانشمندان ومكتب های گونـاگون فكـری بـوده اسـت. در ايـن ميان، رالز با نگارش كتاب نظريه عدالت در سـال 1971م سـبب شـكل گيـری رويكـردی گسترده در عرصه های مختلف علمی، مانند فلسفه، اقتصاد و حقوق به انديشه عدالت شـد. رالز بر اين باور است كه اگر دو اصل پيشنهادی وی، يعنی برابری درآزادی های اساسی و اصل تفاوت، بر جامعـه و نهادهـای آن حـاكم شـود، انتظـار شـهروندان از مقولـه عـدالت به درستی پاسخ داده می شود. مطهری نيز در جايگاه يك متفكر مسـلمان و معاصـر، مسـئله عدالت را با درنظرگرفتن مباحث فلسفی، كلامی، فقهی و اقتصادی آن مورد بررسی قـرار داد. وی در نظريه خويش مباحث بديعی را مطـرح كـرده، عـدالت را بـر حقـوق فطـری و طبيعی استوار ساخت. اين مقاله در نظر دارد با روش تحليل فلسفی، آرای اين دو فيلسوف بزرگ عدالت را بـه عنـوان دو نماينـده از دو نحلـه متمـايزِ فكـری ـ ليبراليسـم و اسـلام ـ بررسی و ارزيابی كند. در اين راستا بيشتر بر جنبه برون فقهی (سياست و اقتصـاد ) عـدالت نظر داشته و كمتر به مسائل فقهی و كلامی آن پرداخته است.

سه مقاله خواندنى و معنى دار با عنوان هاى «درباره روشنفكرى دينى»، «موقعيت هاى ايمانى»، «دين در محدوده ايمان»، به ترتيب در شماره هاى 9، 16 و 19 نشريه «راه نو»، به قلم آقاى دكتر احمد نراقى منتشر شده است. همان گونه كه از عناوين مقالات پيداست؛ مقاله اول به تبيين ماهيت روشنفكر دينى مربوط مى شود و دو مقاله بعدى، طرح مباحثى پيرامون «ايمان دينى» است. در ابتداى امر خواننده، لااقل، ربطى بين اين دو مقاله با مقاله اول نمى بيند. اما وقتى بپذيريم كه در پس هر نوشته اى، انگيزه ها و مقاصد خاصى نهفته است؛ آنگاه احتمال وجود رابطه منطقى بين اين سه مقاله داده مى شود. لذا در اين گفتار درصدد تقويت و تشريح اين احتمال و نيز نقد محتوائى مقالات، برآمده ايم.

این مقاله با ارائه عمده‌‌ترین تعاریف و نظریات مرتبط با مفهوم بنیانی عدالت در اندیشه ‌های سیاسی اسلام، سعی دارد تا جایگاه و نوع تعامل مفهوم مزبور را با موضوع خودکامگی و استیلای قدرتهای حاکم در تاریخ نظامهای سیاسی- اسلامی، تبیین کند. در واقع، عدالت در منابع اصلی و فرعی اسلامی و آرای اندیشمندان این دیانت، تعاریف متعددی شده ولی در عمده‌ترین تعریف، به معنای: «قراردادن هر چیز در جای خویش و حق را به حقدار رساندن و ایفای اهلیت و رعایت استحقاقها» است. همچنین، با تأخیر منفی که خودکامگی در ممانعت از شکوفایی نظریات عدالت در اندیشه و عمل داشته و سیر قهقرایی آن را از آرمانگرایی به واقعگرایی سبب شده است، این نظریه را می‌توان استنباط کرد که در افزایش خودکامگی و ناامنی در نظام سیاسی، منجر به رکود و محجوریت کار برد نظریات عدالت و تحویل عملی آنها از آرمانگرایی به واقعگرایی شده و کارکرد آنها را به صورت معیار و ابزار کنترل خودکامگی اجازه نداده است». در واقع، هر چه میزان خودکامگی وتغلب نظامهای اسلامی بیشتر شده، نظریات عدالت نیز – بویژه در حوزه عمل و در دنیای اهل سنت – دچار رکودها و ناکامی و افول افزونتری از آرمانگری به واقعگرایی منحط شده و نتوانتسه است به عنوان مکانیزم‌های کنترل خودکامگان، نقش معیار‌ گونه خود را ایفا کند.

مقایسه رویکرد ارسطو و ابن سینا در مساله اثبات وجود خدا، تا اندازه زیادی روشنگر تفاوت مبنایی اندیشه مشایی ارسطویی و سینوی و همچنین، راه متفاوتی است که در جهان اسلام نسبت به مغرب زمین، در مساله اثبات وجود خدا طی شده است. ارسطو در کتاب فیلوسوفیاس، به دو برهان «درجات کمال» و «غایت شناختی» اشاره کرده است، ولی استدلال اصلی او بر اثبات وجود خداوند، برهان حرکت است که در کتاب لاندای مابعدالطبیعه و همچنین، کتاب طبیعیات به تفصیل به آن پرداخته است. هر سه برهان فوق، رویکرد جهان شناختی داشته، در دسته براهین پسینی قرار می گیرند. برای ابن سینا پذیرش این که ارسطو می خواسته از امور طبیعی، مانند حرکت عالم، وجود خدا را اثبات کند، بسیار سخت است. بر اساس همین تفکر، همه تلاش ابن سینا در اثبات وجود خدا بر این امر متمرکز شده است که از برهان های جهان شناختی در اثبات خدا استفاده ننماید. ابن سینا از برهان وسط و طرف و امکان و وجوب در چندین کتاب خود استفاده کرده، آخرین تقریر خود از برهان امکان و وجوب را «صدیقین» می داند. برهان او وجودشناختی و در عین حال پیشینی است.

یکی از شاخه‌های دانش اخلاق که به‌تازگی در ایران جایگاهی پیدا کرده، حوزه اخلاق حرفه‌ای است که لازم است از لحاظ معرفتی بیشتر به آن توجه شود. یکی از منابع غنی در اخلاق حرفه‌ای، آموزه‌های دین مبین اسلام است. اما شناخت و ترویج اخلاق حرفه‌ای برمبنای اسلام، بدون تحلیل آموزه‌های اخلاقی نهج‌البلاغه امکان‌پذیر نیست. باتوجه به این مهم، در پژوهش حاضر برآنیم تا با استفاده از روش تحلیل اسنادی، اصول اخلاق حرفه‌ای را در کتاب ارزشمند نهج‌البلاغه بررسی کنیم. نتایج نشان می‌دهد که امام علی (ع) همواره به بحث اخلاقیات و اصول اخلاقی توجه داشته‌اند و در موارد فراوانی، کارگزاران و یاران خود، به‌طور اخص و تمامی انسان‌ها را در طول زمان به رعایت آنها فرمان داده‌اند. اصول اخلاقی مطرح در نهج‌البلاغه، مشتمل بر: اصل احترام، اصل آزادی، اصل انصاف، اصل وفای به عهد، اصل امانت، اصل صداقت، اصل مسئولیت‌پذیری، اصل نقادی و انتقادپذیری، اصل مدارا و سعه صدر، اصل قانون‌مداری، اصل اعتدال و اصل رازداری است.

طراحی هوشمند به عنوان یک جنبش اجتماعی با انتقادهای فیلیپ جانسون به طبیعت‌گرایی و داروینیسم و همراهی او با افرادی همچون مایر، دمبسکی و بیهی و حمایت فیلسوفانی همچون پلنتینگا، مورلند و کریگ در دهۀ آخر قرن بیستم شکل گرفت. در نگاه آنان طراحی هوشمند یک برنامۀ پژوهش علمی با مشارکت دانشگاهیان است که نشان خواهد داد بر عالم یک طراحی هوشمند حاکم است. سوبر به عنوان یکی از منتقدان طراحی هوشمند معتقد است که طرفداران ایدۀ طراحی هوشمند گرفتار تطبیق‌های ناقص در مورد پدیده‌ها هستند. از نظر او طراحی هوشمند شرط آزمون‌پذیری را ندارد و در نتیجه قابل ورود به عرصۀ علمی و تحقیقاتی نیست. در این مقاله نشان داده شده که اولاً تصویر او از آزمون‌پذیری کامل نیست. ثانیاً طراحی هوشمند، می‌تواند، با ملاحظاتی، همان معیار سوبر را نیز تأمین کند. اساس اِشکال او ناشی از تصور نادرستی است که از وجود یک طراح هوشمند فراطبیعی دارد. نقد نخست این مقاله را می‌توان، علاوه بر یک تقریر قیاسی معتبر از کبرای برهان نظم، انتقادی بر طبیعت‌گرایی روش‌شناختی نیز در نظر گرفت.