جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

انسان با تهذیب نفس و علم حضوری می‌تواند حضور علت هستی‌بخش را درک نماید؛ لذا در فلسفه اسلامی خداوند حاضر علی‌الاطلاق است. اما پرسش از چرایی عدم انکشاف حضور الهی به طور گسترده برای بشر از طریق روش‌هایی مانند تجربه دینی ذهن فیلسوفان دین را به خود مشغول داشته است و تقریرات شلنبرگ در استدلال به اختفای الهی برای الحاد، در این میان نقش محوری دارد. عمده پاسخ‌ها به علت اختفای الهی از منظر وجودی، فلسفی، عرفانی و کلامی است. اما در پژوهش حاضر به روش تحلیل محتوایی سعی شده است رویکردهای انسانی تراویس دامزدی مورد ارزیابی قرار گیرد. وی با بیان مواردی مانند شاخص انزجار آسیب دیده، شاخص انزجار محدودیت وجودی، شاخص ترس و امید و شاخص از خود بیگانگی سعی در طرح دلایل اختفای الهی نموده است. در این مقاله عمده نقدهای این رویکرد انسانی مواردی چون نسبی‌گرایی و استقرای ناقص، بی‌نیاز نبودن از رویکردهای کلامی مانند تدبیر، حکمت و لطف الهی، ارائه تصویری منفعل از خداوند و عدم توجه به بعد اجتماعی دین، دانسته شده است.

نظام حقوقی یکی از ساختارهای مهم اجتماعی است که هرگونه نظریه‌پردازی در این زمینه متأثر از هویت و عقلانیت و مبانی تعریف شده برای انسان است. علامه طباطبایی(ره) از جمله متفکران جامع و برجسته معاصر جهان اسلام است که می‌توان با تحلیل نظریات منسجم‌ انسان‌شناختی ایشان، نظام حقوقی اسلامی جامعی را ارائه نمود. براین‌اساس پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی - تحلیل و متکی بر داده‌های کتابخانه‌ای‌، به دنبال تبیین و تحلیل مبانی انسان‌شناختی‌‌‌ نظام حقوقی است. بنا بر یافته‌های این تحقیق، مبانی انسان‌شناختی علامه با بیان نظریه استخدام طبیعی و اصل مربوبیت انسان، ضرورت تدوین و مشروعیت الهی نظام حقوقی را اثبات می‌نماید. به علاوه از اصل سعادت‌‌طلبی، ذو ابعاد بودن و حق‌طلبی انسان در مبانی ذکر شده، لزوم نظام حقوقی جامع عدالت‌محور و در راستای سعادت نتیجه می‌گردد. همچنین از اصول استقلال، کرامت و فطرت‌مندی انسان، هدفمندی نظام حقوقی و لزوم استقلال انسان‌ها و حفظ کرامت آن‌ها در این نظام اثبات می‌شود. اصل تساوی، اصل آزادی، اصل ارزشمندی حیات، میل فطری به مالکیت و محدودیت‌های انسان، از دیگر اصول انسان‌شناختی علامه هستند که تساوی حقوق، مسئولیت در قبال اجرای حقوق، حق حیات، حق مالکیت و سهله و سمحه بودن حقوق اسلامی را اثبات می‌نماید.

از جمله مبانی مهم انسان­ شناختی، مسئله خیر، یا شرّ یا خنثی بودن انسان است. علامه طباطبایی(ره) با اعتقاد به فطرت، حبّ ذات، شوق به کمال و فرار از نقص میل ذاتی انسان به خوبی­ها را تحلیل کرده است. اما این مقاله قصد دارد از روشی نوین این نظریه را بررسی کند. نقطه عزیمت این روش ابتکاری، تحلیل علامه از جریان خلقت و هبوط حضرت آدم(ع) است. علامه حقایقی چون خلافت، نفخ روح، سجده فرشتگان، تعلیم اسماء، سکونت در بهشت و هبوط را نه منحصر به حضرت آدم(ع)، بلکه ناظر به ساختار وجودی نوع انسان می­داند. بر همین اساس ابتدا دیدگاه علامه طباطبایی(ره) در چگونگی هبوط حضرت آدم(ع) را تحلیل شده است و در ادامه دلالت­ های این تحلیل انسان­ شناختی بر نیک­سرشتی انسان تبیین شده است. روش تحقیق این مقاله توصیفی تحلیلی است.

نیل به کمال و سعادت، مستلزم سلوک و استعلای معنوی و وصول به شأنیّت الهی است. این امر، جز در پرتو خودشناسی و خودیابی میسر نمی‌گردد. یکی از راه‌های مؤثر در خودشناسی، علم نوپای اینیاگرام یا تیپ‌های شخصیتی نُه‌گانه است که باهدف تعالی انسان، مبتنی بر وحدانیّت و یگانگی خداوند عالم است. این روش به انسان کمک می‌کند تا دریابد در چه مرحله‌ای از سلامتِ شخصیتِ خود قرار دارد و چگونه موانع رسیدن به حقیقت وجودِ خود را برطرف کند. مقاله حاضر با رویکرد میان‎رشته‌ای و با اعتقاد به ارتباط تنگاتنگ میان دانش اینیاگرام و انسان‌شناسی حکمت متعالیه صدرا سامان‌یافته که با مبنا قراردادن راهکارهای کلی مطرح‌شده در حکمت متعالیه و استفاده از راهکارهای تجربی و کاربردی جزئی در دانش اینیاگرام، وصول به مقصد را برای تمامی افراد، با سطوح و مراتب مختلف، به نحو گسترده‌ای فراهم می‌گرداند. نتیجه به‌دست‌آمده از این پژوهش، مُبین این مسئله است که به کمک دانش اینیاگرام، راه رهایی از شواغل و موانع فراهم می‌شود و با تبیین چگونگی بیدار‎سازی من حقیقی و هویت ذاتی خویش و درنهایت یافتن زندگی سالم و آرام، بیش‌ازپیش انسان را متوجه فطرت الهی خود می‌کند و مبانی انسان‌شناسی و هستی‌شناسی حکمت متعالیه، با تکیه ‌بر شریعت و آموزه‌های برگرفته از آداب و سنن خاندان وحی و نبوت، من حقیقی و هویت الهی انسان معرفی و ارائه می‌شود.

مسئله آزادی همواره در طول تاریخ موردتوجه بوده و با نگاه به تاریخ فلسفه درمی‌یابیم نظریه آزاد بودن انسان همیشه مورد بحث‌وبررسی قرار گرفته است. آزادی همواره به‌عنوان یک نیاز اساسی و شاخص در زندگی فردی و اجتماعی، مطرح بوده است. دولت‌ها، زمانی از اعتبار کافی برخوردار خواهند بود که رابطه‌شان با آزادی را مطابق قوانین و شرایط حفظ کنند. اما به‌رغم کارآمدی مفهوم آزادی در حکومت‌ها و جوامع، میزان و نوع بهره‌مندی از آزادی، همواره منشأ اختلاف بین اندیشمندان و فلاسفه بوده است. این امر، ناشی از نوع رویکرد و ادراک فلاسفه از هستی و انسان است. در این بین شهید مطهری و یاسپرس از متألهین و اندیشمندانی هستند که نظرات ارزشمندی در این زمینه دارند؛ بنابراین هدف این پژوهش آن است که ضمن بیان مفهوم آزادی، جایگاه آن در اندیشه مطهری و یاسپرس مورد بررسی قرار گیرد. یافته‌های این پژوهش عبارت از اینکه: شهید مطهری و یاسپرس آزادی را یک امر مهم و اساسی در زندگی انسان‌ها می‌دانند، ضمن اینکه از نظر ایشان آزادی­ای دارای ارزش است که در ارتباط با خدا باشد. از نظر آن‌ها آزادی وجه ممیز انسان از سایر اشیا و حیوانات است. شهید مطهری آزادی را وسیله‌ای برای طریقت می‌داند، اما یاسپرس تا آخر به آزادی وفادار می‌ماند و بر آن تأکید می‌کند. این پژوهش، توصیفی تحلیلی است که به روش کتابخانه‌ای انجام شده است.

در این مقاله تربیت نظامیان در اندیشه افلاطون و امام خمینی(ره) با روش توصیفی-تحلیلی و مقایسه‌ای بررسی شده است و هدف آن افزایش قدرت توصیف و تبیین نخبگان فکری - نظامی در موضوع جایگاه نظامیان در شکل­گیری مدنیّت و تمدن­سازی است. طی این مقاله گزاره­های افلاطون و امام خمینی(ره) در ابعاد مختلفِ موضوعِ تربیت نظامیان از متون آنان استنتاج شده است و سپس مورد تحلیل قرار گرفته و در نهایت وجوه تشابه و تفاوت دیدگاه­های دو متفکر در آن ابعاد تبیین شده است. نتیجة نهایی این مقایسه مبنی بر این است که نظام فلسفی افلاطون و برنامه تربیتی او در آرمان­شهر که با هدف تبیین عدالت و چگونگی استقرار آن صورت­بندی می­شود، اهمیّت اقشار نظامی را در زمینه شکل­گیری مدنیّت و حرکت به­سوی تمدن­سازی نشان می­دهد و در ردّ دیدگاه­هایی که اهمیت‌دادن به نظامیان را مقدمه فروپاشی مدنیّت می­دانند، پشتوانه استدلالی ارزشمندی ایجاد می­کند. در مقابل دیدگاه امام خمینی(ره) بیانگر این است که تفکر اسلامی قوّه و قوای نظامی را در چارچوب تربیتی شریعت، اخلاق و عقلانیّت تعریف کرده و این چارچوب اجازه نمی­دهد که حقوق و حوزه فردی و خصوصی نظامیان مورد تعدّی قرار گیرد؛ آنان را نیز از تعدّی به حقوق و حوزه خصوصی دیگران باز می­دارد و قوه و قوای نظامی را در خدمت حفظ نظام سیاسی، مدنیّت و تمدن­سازی تعریف می­کند.

از مصادیق روح­القدس در قرآن کریم، روح پاک اعطا شده به پیامبران در امر نبوت است که سبب عصمت پیامبران نیز می­شود. در پی چنین مصونیتی، الگوسازی آنان برای بشر دشوار به نظر می­رسد. این پژوهش، با یافتن ارتباط دو متغیر روح­القدس و عصمت، به جوانب پنهان آن در هدایت ابناء بشر، ضمن تصریح به مقام والای انسان، به‌موازات رهبری انبیا به‌عنوان مرسلان وحی الهی، نقش روح­القدس در ایمن­سازی در برابر گناه برای نبی و غیر نبی را تبیین کرده است؛ بنابراین، شرح دو متغیر مذکور، با روش تحلیل محتوا و توجه به سلسله‌مراتب روح و نزدیکی یا دوری انسان­ها به این مراتب، جایگاه والا یا پست انسان در مقابله با گناه صورت گرفت و تمایزات بین انسان و نبی، از منطق استواری برخوردار گردید.

شناخت راه‌های دستیابی به کمال انسانی از دغدغه‌های همیشگی بشر بوده است. لکن پیش از هر چیز باید حقیقت کمال انسانی معلوم گردد تا بتوان راه رسیدن به کمال انسان را نیز شناخت. بر پایه معارف اسلامی، «عبادت» از جمله مهم‌ترین عواملی است که می‌تواند در سیر تکاملی انسان اثرگذار باشد. اینکه چگونه عبادت می‌تواند در تکامل انسانی تأثیر داشته باشد حقیقتی است که باید با تبیین عقلانی و تفسیر فلسفی ارائه گردد. حکمت متعالیه به‌عنوان یکی از مکاتب فلسفه اسلامی ظرفیت‌های خوبی برای بیان رابطه میان عبادت و تکامل دارد. با تبیین مبانی حکمت متعالیه در ارتباط با این موضوع می‌توان گام مهمی در راستای تبیین رابطه عبادت و تکامل انسان­ها برداشت. مقاله حاضر به روش توصیفی - تحلیلی و باتوجه‌به مبانی ملاصدرا، در این زمینه تلاش خواهد کرد تا بتواند تبیین فلسفی از تأثیر عبادت در استکمال نفس از منظر حکمت متعالیه ارائه کند و در نهایت به این نتیجه می­رسد که هر عملی که از انسان سر می­زند با او اتحاد پیدا کرده و از شئون وجودی او می­گردد و این مواجهه به نحو عینیت است. برای این هدف نخست تصویر حکمت متعالیه از کمال انسانی بررسی می‌شود و سپس ارتباط میان آن با عبادت مورد واکاوی قرار خواهد گرفت.

هدف این پژوهش پرداختن به مسئله آموزش تفکر فلسفی و یافتن مؤلفه‌های آن در «کتاب العلم» و «کتاب التفکر» از احیاء علوم الدین غزالی است. یافته‌های حاضر با روش توصیفی - تحلیلی و بهره‌گیری از مطالعات کتابخانه‌ای، حاکی از این است که غزالی بر خلاف تصور رایج، تفکر فلسفی را که برخاسته از روحیه کاوشگری و جستجو است و با مهارت‌هایی چون استدلال، تجزیه، ترکیب و استنتاج آمیخته است قبول دارد و در «کتاب العلم» و «کتاب التفکر»، شرایطی را برای تعلیم و تعلّم برشمرده که می‌تواند به تقویت این نوع تفکر بینجامد و برای کسب معارفی که به طور مستقیم و مشارکتی حاصل می‌شود بسیار کارآمد باشد. از طبقه‌بندی مجموعة شرایط ذکر شده، سه دسته مهارت‌های فکری و درون فردی، مهارت‌های بین فردی یا تعاملی و مهارت‌های کاوشگرانه، و چند مؤلفة اصلی «گفت‌وگو»، «تعامل»، «کندوکاو»، «روابط بین فردی»، «ارتباط مؤثر»، «همدلی»، «حمایتگری» و «خود اصلاحی»، برای آموزش تفکر فلسفی شناسایی شده‌اند. بازشناسی این مؤلفه‌ها و قراردادن آن‌ها در کنار برنامه‌های نو طراحی‌شدة آموزشی، ابعاد ناگفته و نادیدة آرای اندیشمندان مسلمان در خصوص تعلیم‌وتربیت را برای طراحان برنامه‌های درسی نمودار می‌کند و سبب می‌شود ایشان بتوانند آن‌ها را در ساختار برنامه‌های درسی نوین جای دهند.

تبیین ماهیت پدیده‌های ذهنی، به‌ویژه آگاهی، از مهم‌ترین مسائل فلسفه ذهن و انسان‌شناسی معاصر است. فیلسوفان غربی و اسلامی همواره به تبیین این مسئله می‌پرداخته‌اند، ولی باتوجه‌به پیشرفت‌های جدید در «علوم‌شناختی»، از جمله علوم مربوط به عصب‌شناسی و هوش مصنوعی، تحلیل آگاهی اختلاف نظرهای متنوعی را به دنبال داشته است. سرل یکی از فیلسوفان تحلیلی معاصر است که در فلسفه ذهن خویش طرحی، به اعتقاد خودش نوین، برای حل مسئلة آگاهی و نسبت آن با مغز و سلول‌های عصبی ارائه کرده است. بر اساس دیدگاه وی که هم به دنبال نفی همسان‌انگاری آگاهی و امور فیزیکی و هم دوری از دوگانه‌انگاری دکارتی است، مقولاتی همچون آگاهی ویژگیِ سطح ظاهری مغز و معلول فرایندهای درون مغزی هستند. به گمان وی، علیت اجزای درونی مغز برای آگاهی و ویژگی سطح ظاهری بودن مغز می‌تواند چالش‌های مربوط به رابطة ذهن و بدن را برطرف کند؛ پژوهش حاضر با روش تحلیلی - انتقادی، پس از تبیین دیدگاه وی، به بررسی انتقادی آن خواهد پرداخت. از سویی تحلیل وی از علیّت اجزای درون‌سلولی مخدوش است و از سوی دیگر، تحقق آگاهی در مغز محال است. همچنین وی ادلة مطلوبی برای اثبات مدعای خویش ارائه نکرده است.