جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مدّعاى مقاله حاضر، اثبات وجود حاکمیت ارزش‌ها درسیره‌ی حکومتی پیامبر اعظم(ص) است. براى این منظور، مؤلّفه‏هاى ارزشی مختلفى مورد بررسى قرار گرفته است؛ مصادیق و مؤلفه‌هایی چون عدالت گسترى، جهاد و ظلم ستیزی، نفی نژادپرستی و تبارگرائی، محبت و مودت با مردم، عفو و بخشش در اوج قدرت، توجه به نظر وعقل جمعی، ایفای عهد و پیمان، اهتمام به امر تعلیم و تربیت، امانت دانستن حکومت، نفی­خشونت با دشمنان و برخورد انسانى با آنان و.... که در اندیشه، رفتار و سیره‌ی حکومتی پیامبر اسلام(ص) در طول دوران زمامدارى بروز و ظهور داشته است، همه حکایت از آن دارند که ارزش‌های انسانی و الهی، مبنا و پایه‌ی نظام سیاسی و حکومتی رسول خدا(ص) بوده و اصول و مبانى سیاست در خدمت این ارزش‌ها قرار گرفته است.با این نگاه، مولفه‌های ضد ارزشی همچون تزویر، دروغ، حیله و نیرنگ و... که مغایر با اهداف و تعالیم الهی و ارزش‌های انسانی است، درنظام حکومتی پیامبر اسلام(ص) جایگاهی نداشته و حضرت، استانداران، فرمانداران و همه‌ی مدیران سطوح میانی را به ترغیب و به کارگیری این اصول، توصیه نموده و در صورت تخلف و سرپیچی ازآن، آنان را سرزنش و یا عزل می‌کرد.

مهمترین عامل پایداری قدرت‌های خودکامه در طول تاریخ، تبلیغات شیطانی و مخرّب بوده،ولی اساس تبلیغ انبیاء عظام(ع) در جهت سازندگی انسان قرار داشته است. امّا تبلیغ نیز بدون داشتن شیوه‌های مناسب و کارآمد، امکان ‌پذیر نیست. برای اطمینان از کاربرد شیوه‌های تبلیغی با توجه به ظرافت و حساسیت هنر تبلیغ، باید به عنصر وحی تمسک جست. دست‌یابی به روش‌های تبلیغاتی پیامبر اعظم(ص) مظهر و ناطق وحی، هدف اساسی این مقاله به شمار می‌رود. از آیات قرآن کریم استفاده می‌شود که تبلیغ به معنی رساندن و بیان کردن احکام و معارف الهی است که جنبه‌ی بشارتی و هدایتی دارد تا انسان بتواند با اراده و اختیار خویش مسیر حق را بپیماید؛ این وظیفه به عهده پیامبران و اولیاء الهی نهاده شده که بر دو پایه آزادی و برهان استوار است. بر این اساس، تمام اعمال، رفتار و کردار پیامبر اکرم(ص) در هر زمینه‌ای که باشد، به عنوان یک روش تبلیغی در جهت هدف محسوب می‌شود. برقراری نظام تبلیغاتی مستلزم چهار عنصر حامل پیام، پیام، دریافت کنندۀ پیام و روش ارسال آن است. پیامبر خاتم(ص) به عنوان حامل پیام، قرآن پیام وی و مردم عرب جاهلی، دریافت کننده‌ی پیام و روش ارسال پیام ، همان رفتار و کردار آن حضرت در جهت هدف رسالت تبلیغی بوده است. رسول خاتم(ص) در نحوه‌ی برخورد با مخاطبین در جهت ابلاغ رسالت خویش از شیوه‌های مختلف تبلیغی بهره برد که به لحاظ نحوه‌ی ارائه پیام و چگونگی جذب افراد و گروه‌ها و گسترش قلمرو رسالت تبلیغی به شیوه‌های انفرادی، گروهی، منطقه‌ای و جهانی قابل دسته‌بندی است. همان گونه که به جهات دیگر می‌توان روش‌های تبلیغی آن حضرت را به شیوه‌های اخلاقی، هنری، رعایت اصول، تربیتی (در بر دارنده­ی تشویق و تنبیه)، امنیتی، با وصف آینده‌نگری و غیره نیز دسته‌بندی و تجزیه و تحلیل نمود.

یکی از اصولی که قریب به اتفاق محققان مسلمان آن را رکن و پشتوانه‌ی حکومت اسلامی دانسته‌اند، اصل شورا است. قرآن در مواردی به این اصل مهمّ امر کرده و اهمیّت آن را یادآور گشته است. پیامبر بزرگ اسلام، از این اصل به خوبی بهره جست و از سیره‌ی مدیریّتی آن حضرت به خوبی بر می‌آید که شورا و فرهنگ مشورت پذیری، در همه‌ی عرصه‌های زندگی فردی و اجتماعی نقش بسیار مهمّی دارد. متفکّران مسلمان با الهام از قرآن و روایات نبوی تحقیقات گسترده‌ای برای روشن کردن ابعاد و زوایای گوناگون این اصل، انجام داده‌اند. امام خمینی(ره) در حوزه های مختلف تصمیم گیری و اجرای امور حکومتی ملاک را آرای مردم می‌دانست؛ بر این اساس، در قانون اساسی جمهوری اسلامی فرصت های مختلف و متعدّدی برای حضور فعّال مردم در عرصه های تصمیم گیری منظور گردیده است. مقام معظم رهبری نیز در موارد گوناگون بر جنبۀ مردمی بودن نظام و لزوم مشارکت فعّال مردم در صحنه های مختلف تصمیم گیری تأکید ورزیده‌اند. از اندیشمندان اهل سنّت سید قطب مشورت را اصل سوّم و یکی از اصول زندگی اسلامی می‌داند و محمد رشیدرضا صاحب تفسیر مهم المنار، مشورت را قاعده‌ی اساسی حکومت شمرده است. اصولاً در فلسفۀ سیاسی اسلام شورا و هم اندیشی جایگاه مهمّی دارد؛ بر این اساس، زمینۀ رشد توأم با احساس مسؤولیت در آحاد جامعۀ اسلامی فراهم می‌گردد.

مناقب ائمّه­ی اثنی عشریه منسوب به محیی الدین ابن عربی، مناقب و فضائل خاندان نبوی را با زبانی شیرین به تصویر کشیده است؛ این نوشتار فضائل پیامبر اعظم(ص)را بر پایه­ی این اثر مورد توجّه قرار داده است. از این منظر پیامبر اعظم(ص)اصل وجود در عالم امکان، رساترین برهان بر وجود خداوند متعال، غایت الغایات، روح الارواح و رحمت برای عالمیان است. تعابیر بلند دیگری نیز در شأن این یگانه­ی عالم امکان در آن ذکر شده است. در مجموع آنچه در این اثر نفیس آمده است با احادیث و سخنان خاندان پیامبر و اعتقادات شیعی سازگار است؛ رجوع به سخنان اندیشمندان بزرگ و ژرف اندیش در صحّت این ادّعا تردیدی باقی نمی گذارد.