جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ملاصدرا و علامه طباطبایی با توسّل به مبانی متافیزیکی مانند اصالت وجود، اشتراک معنوی مفهوم و وحدت حقیقت وجود، تشکیک مراتبی یا مظاهری وجود، تطابق عوالم وجود به اتّخاذ دو دیدگاه « وضع الفاظ برای ارواح معانی» و « وضع الفاظ برای ظواهر معانی» پرداخته‌اند تا با نفی هر آنچه مستلزم نقص و امکان است، هم صفات عقلی و صفات خبری را به خداوند نسبت دهند و از آنجا که تصورشان این بود که جسم و جسمانیت، مستلزم امکان و نقص و محدودیت است با تجرید الفاظ از معانی جسمانی، به توصیف خداوند پرداخته‌‌اند. در این پژوهش ما به بیان دیدگاه‌های عالمان مسلمان در باب توصیف خداوند به صفات عقلی و خبری پرداخته، آنگاه به مبانی ملاصدرا و علامه طباطبایی در اتخاذ دیدگاه تفسیریشان پرداخته‌ایم و پس از آن به بیان دو دیدگاه « وضع الفاظ برای ارواح معانی» و « وضع الفاظ برای ظواهر معانی» همت گماشته‌ایم و در نهایت ضمن تحسین تلاش این اندیشمندان به نقد و ارزیابی آن اقدام کرده‌ایم و به این نتیجه رسیده‌ایم که برای تبعیت از عقل و نقل و رعایت ظواهر الفاظ و سیر در معانی باطنی آن‌ها، مؤدب و موظّف به آنیم که صفات عقلی و خبری را باید به گونه‌ای به خداوند نسبت دهیم که مستلزم امکان، نقص و محدودیت نباشد نه اینکه موظّف و مؤدب به نفی جسمانیت از خداوند باشیم و بر اساس مبانی حکمت متعالیه به این نکته رسیده‌ایم که جسم و جسمانیت به طور مطلق، مستلزم نقص و امکان و محدودیت نیست بلکه جسم مانند دیگر اوصاف وجود ( از جمله؛ علم، قدرت، حیات و ...) می‌تواند مساوق وجود و محکوم به تمام احکام آن باشد که در این صورت هم به معانی ظاهری الفاظ پایبند شده‌ایم و هم از سیر در معانی عمیق طولی و مشکک، باز نمانده‌ایم.

این کتاب از موضع سلفی به بررسی نظرات و عقائد ابن کثیر پرداخته و آن را مورد ارزیابی و نقد و بررسی قرار داده است.

کتاب حاضر به بررسی بحث مهمی که بسیاری از مذاهب را درگیر خودش کرده است یعنی بحث صفات خبریه الهی می پردازد. صفات خبریه الهی مثل ید الله، عین الله، استوای الهی بر عرش، علویت ، رجل الهی و... می باشد که بعضی از فرق و مذاهب تفسیر وبعضی از هم به تاویل می برند و معنای دیگر از آن را استعمال می کنند.

چند صفحه حاضر که نام مولف هم متاسفانه مشخص نیست درباره مسائلی است که یک سائل شکاک درباره عقاید اسلامی دارد و از امیرالمومنین علیه السلام می پرسد و جواب می گیرد.

منطق فهم القرآن، سلسله مباحث قرآنی «سید کمال حیدری» به قلم «طلال حسن» است. نویسنده در این اثر به شیوه تفسیر قرآن به قرآن با استفاده از روایات، به تفسیر و تأویل «آية الكرسي» پرداخته است. ساختار کتاب در ضمن یک مقدمه و سه باب تألیف شده است. مقدمه، قریب به 20 صفحه از اثر را به خود اختصاص داده است. باب اول کتاب تمام جلد اول، باب دوم جلد دوم و قریب دو ثلث جلد سوم را فراگرفته است. باب سوم نیز در ثلث آخر جلد سوم ارائه شده است. مطالب هر باب در ضمن فصولی و در مجموع در 15 فصل مطرح شده است. جلد3 در سومین باب کتاب موضوع تأویلات آية الكرسي مطرح شده است. نویسنده در بخشی از مباحث کتاب بر این نکته تأکید می‌کند که معصومین (علیهم السلام)، راسخون در علم و عالم به تأویل قرآن و ترجمان آن هستند و علم به تأویل قرآن منحصر به خداوند متعال نیست. اخبار فراوانی در این رابطه وارد شده است؛ همچنان‌که ابوبصیر از امام صادق(علیه السلام) روایت کرده که آن حضرت فرمود: «ما راسخان در علم هستیم و ما هستیم که تأویل آن را می‌‌دانیم» نویسنده در ادامه مباحث این باب، واژه‌ها و مفردات آية الكرسي را معنا می‌کند و سپس در سه مقطع به معنای جملات می‌پردازد. سپس در انتهای کتاب «کرسی» را محور و قطب و خلیفه می‌داند که اگر نبود چیزی در هستی استقرار نمی‌یافت و در حقیقت واسطه تکوینی بین خداوند متعال و خلق اوست. وی کرسی را مظهری از مظاهر خداوند متعال می‌داند که در رسول اعظم و عترت طاهره تجلی یافته است

التأويل في التفسير بين المعتزلة و السّنة نوشته دكترالسّعيد شنوقة، استاد زبان عربى در دانشگاه الطارف الجزائر، و به زبان عربى است. اين كتاب به بررسی «تأويل» از ديدگاه معتزله، با محوريت تفسير كشاف زمخشرى، و ديدگاه اهل سنّت مى‌پردازد. البته مباحث كتاب منحصر به كتاب كشاف نيست بلكه موضوع از ديدگاه هردو گروه معتزله و اهل سنت مورد بررسى قرار مى‌گيرد و نقد و ردّيه‌هاى اهل سنت بر معتزله مطرح مى‌شود. مراد نویسنده از واژۀ «تأويل» اجتهاد و إعمال رأى در تفسير است. معتزله در مقام تأييد و انتصار اصول خمسه خود؛ یعنى توحيد، عدل، وعد و وعيد، منزلة بين المنزلتين و امر به معروف و نهى از منكر به تأويل آيات قرآن روى آورده‌اند و در اين بين زمخشرى لغت و نحو را در تحكيم و تثبيت تفكر اعتزالى به خدمت گرفته است. زمخشرى در «الكشاف» کوشيده است برخى از مفردات يا عبارات را كه با عقيدۀ او سازگار نبوده به نحوى توجيه كند. برخى فرضهاى مجازى و ديرياب در اين تفسير يافت مى‌شود كه مفسر به اين وسيله مى‌كوشد. از اعتقادات اعتزالى خود دفاع كند. اما اهل سنّت، عليرغم اعتراف به جايگاه علمى اين تفسير، از آراء اعتزالى آن دل‌خوشى ندارند. در اين كتاب به بحث و بررسى دربارۀ «تأويل»هاى صورت گرفته در تأييد اصول خمسه معتزله پرداخته شده و ردّيه‌هاى اهل سنت بر ايشان بيان شده است. نویسنده در آغاز به مباحثى چون معناى لغوى و اصطلاحى تفسير، فرق تفسير با تأويل و معناى لغوى و اصطلاحى تأويل، مراحل اساسى تفسير يعنى تفسير در عصر صحابه، عصر تابعين، عصر تابعين تابعين و ويژگى‌هاى تفسير در هريك اين سه مرحله، پيدايش فرق اسلامى، انواع تفسير (تفسير مأثور و تفسير به رأى) مى‌پردازد. پس از آن به عوامل ظهور فرقه معتزله، تبيين اصول خمسه ايشان و نيز بررسى تفسير از ديدگاه معتزله پرداخته مى‌شود. در ادامه به بررسى مذهب اعتزالى با توجه به تفسير كشاف زمخشرى پرداخته و چگونگى استخدام لغت و نحو توسط زمخشرى برای تثبيت افكار و عقايداعتزالى توضيح داده شده است. همچنين كيفيت بهره‌گيرى زمخشرى از نص قرآنى و قرائت‌هاى متناسب با تفكر اعتزالى و نيز كاربرد مجاز و تشبيه در تأويل آيات قرآنى برای تثبيت عقايد عتزالى و نيز تأويل آيات با دليل عقلى مورد بحث و بررسى قرار گرفته و ردّيه‌هاى اهل سنت بر اين تأويلات نيز بيان شده است. كتاب حاوى مقدمه‌اى از استاد دكتر مختار الاحمدى، مقدمه مؤلف و دو باب ذيل، كه هركدام مشتمل بر فصولى است و نيز يك خاتمه مى‌باشد: الباب الاول: «الفكر الاعتزالى». اين باب داراى سه فصل به شرح ذيل است. الفصل الاول: في التفسير و الفرق الاسلامية، كه عناوينى چون: التفسير و التأويل، الفرق بين التفسير و التأويل، المراحل الاساسية للتفسير و ظهور الفرق الاسلامية را دربردارد. الفصل الثاني: في المعتزلة و اصولهم. داراى عناوين ذيل مى‌باشد: عوامل ظهور المعتزلة، تسمية المعتزلة، الاصول الخمسة، في الأسس العامة لعلم الكلام و الأدلة. الفصل الثالث: التفسير عند المعتزلة، به مباحث ذيل مى‌پردازد: التفسير في إطار الأصول الخمسة و التفسير بالرأى قبل الزمخشري. الباب الثاني: «المذهب الاعتزالي في كشاف الزمخشرى» حاوى سه فصل ذيل مى‌باشد: الفصل الاول شامل دو عنوان: التأويل بالدلالة اللغوية و التأويل بالاعراب(النحو) مى‌باشد. الفصل الثاني: مباحث ذيل را دربردارد:التأويل بالدلالة اللغوية و التأويل بالحمل على المجاز و التشبيه و تأويل التجسّم. الفصل الثالث: التأويل بالاستدلال العقلي. در پایان هم فهرست منابع مورد استفاده مؤلف و فهرست موضوعات كتاب درج شده است. كتاب به قلم دكتر السعيد شنوقة، استاد زبان عربى در دانشگاه الطارف، الجزائر نگاشته شده و در قطع وزيرى با جلد شوميز در 467 صفحه توسط انتشارات «المكتبة الأزهرية للتراث» قاهره منتشر شده است. نوبت چاپ و سال انتشار كتاب نامعلوم است.

کتاب «تفسير اولي النهي لقوله تعالي الرحمن علي العرش استوي» اثر یکی از علمای اسلام به نام شیخ سلیم علوان است که در رد عقیده تکفیری ها در مورد صفات خداوند به رشته تحریر درآمده است. در این کتاب آیه مبارکه (الرحمن علی العرش استوی) مورد کنکاش علمی قرار گرفته است که آیا دلیل بر جسمانیت خداوند متعال هست یا نه؟ این کتاب به بسیاری از شبهات در این باره پاسخ داده است که به برخی از موضوعات و عناوین موجود در کتاب اشاره می شود. ائمه اربعه متفق بر تنزیه خداوند از استوا هستند معنای استوای در لغت و اصطلاح مسلک علما در تاویل آیه شریفه معنای گفته مالک بن انس در مورد آیه مذکور بیان معنای (ان الله بائن من خلقه) وهابیون می گویند صفات خداوند مخلوق هستند نقد و بررسی نوزده شبهه وهابیت در این موضوع

مهمترین اختلافات بین فرق و مذاهب اسلامی ‌و بویژه سلفیه بحث تفسیر آیات متشابه قرآن کریم است. نویسنده در کتاب موقف السلف من المتشابهات بین المثبتین و المؤولین سعی نموده تا سه رویکرد مثبتین، مؤولین و سلفیون را بررسی نماید. این کتاب شامل نقل قول بزرگان از مذاهب مختلف همچون اشاعره، معتزله و... است که نویسنده هر یک را با ادله مربوطه ایشان آورده است. نگارنده مباحث خود در این کتاب را در هفت بخش مجزا دسته بندی کرده است که شرح آن بدین قرار است: در بخش اول دیدگاه هر سه طیف را به تفصیل بیان نموده و ادله ی ایشان را در این زمینه و چرایی اعتقاد به چنین مساله ای بیان می دارد بخش دوم و سوم به بررسی و نقد دیدگاه مثبتین اختصاص دارد، که در این بخش ادله ی ایشان را واکاوی می نماید. بخش چهارم هم به مقایسه دیدگاه ابن‌تیمیه و مذهب مؤولین پرداخته است. نویسنده در بخش ششم و هفتم دیدگاه صحیح که همان تأویل است را بررسی و بیان نموده است. نویسنده با بررسی مطالب فوق همان‌طورکه در بخش هفتم بیان داشته توانسته با ادله محکم نظریه تاویل آیات متشابه را اثبات نماید.

اساس آموزه¬های ادیان الهی، تسمیه و توصیف خداوند به اسمای حسنی و صفات علیاست. صفات خداوند به صفات عقلی مانند علم، قدرت، حیات و ... و صفات خبری مانند ید، عین، جنب و ... تقسیم می¬شوند. عالمان مسلمان در تسمیه و توصیف خداوند به اسماء و صفات کمالی مذکور، دیدگاه¬های گوناگونی را برگزیده و مبانی ویژه¬ای را برای تشیید و تحکیم این دیدگاه تقریر و تبیین کرده¬اند. ملاصدرا و علامه طباطبایی با توسّل به مبانی متافیزیکی مانند اصالت وجود، اشتراک معنوی مفهوم و وحدت حقیقت وجود، تشکیک مراتبی یا مظاهری وجود، تطابق عوالم وجود به اتّخاذ دو دیدگاه « وضع الفاظ برای ارواح معانی» و « وضع الفاظ برای ظواهر معانی» پرداخته¬اند تا با نفی هر آنچه مستلزم نقص و امکان است، هم صفات عقلی و صفات خبری را به خداوند نسبت دهند و از آنجا که تصورشان این بود که جسم و جسمانیت، مستلزم امکان و نقص و محدودیت است با تجرید الفاظ از معانی جسمانی، به توصیف خداوند پرداخته¬¬اند. در این پژوهش ما به بیان دیدگاه¬های عالمان مسلمان در باب توصیف خداوند به صفات عقلی و خبری پرداخته، آنگاه به مبانی ملاصدرا و علامه طباطبایی در اتخاذ دیدگاه تفسیریشان پرداخته¬ایم و پس از آن به بیان دو دیدگاه « وضع الفاظ برای ارواح معانی» و « وضع الفاظ برای ظواهر معانی» همت گماشته¬ایم و در نهایت ضمن تحسین تلاش این اندیشمندان به نقد و ارزیابی آن اقدام کرده¬ایم و به این نتیجه رسیده¬ایم که برای تبعیت از عقل و نقل و رعایت ظواهر الفاظ و سیر در معانی باطنی آن¬ها، مودب و موظّف به آنیم که صفات عقلی و خبری را باید به گونه¬ای به خداوند نسبت دهیم که مستلزم امکان، نقص و محدودیت نباشد نه اینکه موظّف و مودب به نفی جسمانیت از خداوند باشیم و بر اساس مبانی حکمت متعالیه به این نکته رسیده¬ایم که جسم و جسمانیت به طور مطلق، مستلزم نقص و امکان و محدودیت نیست بلکه جسم مانند دیگر اوصاف وجود ( از جمله؛ علم، قدرت، حیات و ...) می¬تواند مساوق وجود و محکوم به تمام احکام آن باشد که در این صورت هم به معانی ظاهری الفاظ پایبند شده-ایم و هم از سیر در معانی عمیق طولی و مشکک، باز نمانده¬ایم. کلمات کلیدی: مبانی متافیزیکی، صفات خبریه، صفات عقلی، ارواح معانی، تجرید معنا، ملاصدار، علامه طباطبایی