جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ملاصدرا و علامه طباطبایی با توسّل به مبانی متافیزیکی مانند اصالت وجود، اشتراک معنوی مفهوم و وحدت حقیقت وجود، تشکیک مراتبی یا مظاهری وجود، تطابق عوالم وجود به اتّخاذ دو دیدگاه « وضع الفاظ برای ارواح معانی» و « وضع الفاظ برای ظواهر معانی» پرداخته‌اند تا با نفی هر آنچه مستلزم نقص و امکان است، هم صفات عقلی و صفات خبری را به خداوند نسبت دهند و از آنجا که تصورشان این بود که جسم و جسمانیت، مستلزم امکان و نقص و محدودیت است با تجرید الفاظ از معانی جسمانی، به توصیف خداوند پرداخته‌‌اند. در این پژوهش ما به بیان دیدگاه‌های عالمان مسلمان در باب توصیف خداوند به صفات عقلی و خبری پرداخته، آنگاه به مبانی ملاصدرا و علامه طباطبایی در اتخاذ دیدگاه تفسیریشان پرداخته‌ایم و پس از آن به بیان دو دیدگاه « وضع الفاظ برای ارواح معانی» و « وضع الفاظ برای ظواهر معانی» همت گماشته‌ایم و در نهایت ضمن تحسین تلاش این اندیشمندان به نقد و ارزیابی آن اقدام کرده‌ایم و به این نتیجه رسیده‌ایم که برای تبعیت از عقل و نقل و رعایت ظواهر الفاظ و سیر در معانی باطنی آن‌ها، مؤدب و موظّف به آنیم که صفات عقلی و خبری را باید به گونه‌ای به خداوند نسبت دهیم که مستلزم امکان، نقص و محدودیت نباشد نه اینکه موظّف و مؤدب به نفی جسمانیت از خداوند باشیم و بر اساس مبانی حکمت متعالیه به این نکته رسیده‌ایم که جسم و جسمانیت به طور مطلق، مستلزم نقص و امکان و محدودیت نیست بلکه جسم مانند دیگر اوصاف وجود ( از جمله؛ علم، قدرت، حیات و ...) می‌تواند مساوق وجود و محکوم به تمام احکام آن باشد که در این صورت هم به معانی ظاهری الفاظ پایبند شده‌ایم و هم از سیر در معانی عمیق طولی و مشکک، باز نمانده‌ایم.

این کتاب پژوهشی در خصوص «نظریه الفاظ بر ارواح معانی» است. این نظریه از دیدگاه‌های مهم در تفسیر، کلام، حکمت و عرفان اسلامی است که از غزالی تا علامه طباطبایی درباره آن سخن گفته‌اند. در بررسی واژه‌های متشابه قرآن چهار نظریه مطرح است؛ نظریه اهل ظاهر، نظریه حقیقت و مجاز، نظریه اشتراک لفظی و نظریه روح معنا. که ابتدا نویسنده به معرفی هر کدام از این نظریه‌ها می‌پردازد. سپس نظریه روح معنا تحلیل و تفسیر می‌شود. ساختار نظریه و مفهوم این نظریه از منظر دانش‌های گوناگون بررسی شده در ادامه نظریه روح معنا از نظر منطقی، کلامی و فلسفی مورد بحث قرار گرفته است. پیشینه تاریخی نظریه مطرح که از غزالی تا علامه طباطبایی درباره آن سخن گفته‌اند. در بررسی واژه‌های متشابه قرآن چهار نظریه مطرح است؛ نظریه اهل ظاهر، نظریه حقیقت و مجاز، نظریه اشتراک لفظی و نظریه روح معنا. که ابتدا نویسنده به معرفی هر کدام از این نظریه‌ها می‌پردازد. سپس نظریه روح معنا تحلیل و تفسیر می‌شود. ساختار نظریه و مفهوم این نظریه از منظر دانش‌های گوناگون بررسی شده در ادامه نظریه روح معنا از نظر منطقی، کلامی و فلسفی مورد بحث قرار گرفته است. پیشینه تاریخی نظریه مطرح شده و در نهایت نویسنده نظریه را مورد ارزیابی قرار داده است.