جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر تحلیلی از نگاه اخلاقی دین از زبان امیرالمؤمنین (ع) در نهج‌البلاغه است. در این راستا غالب تحقیقات صورت‎گرفته در باب نسبت بین اخلاق و دین، گاه از نگاه منطقی به این موضوع اشاره داشته‎اند که در قالب سه دیدگاه کلی؛ اتحاد، تباین و تعامل را بیان شده است و گاه نگاه کارکردی به این دو مقوله‎ داشته‎اند که از این جهت تأثیر و نقشی را که اخلاق و دین در قلمرو یگدیگر ایفا می‎کنند را مطرح کرده‎اند. امّا این تحقیق بر آن است تا از طریق گفتمان‎کاوی متن نهج‎البلاغه پیوند این دو مؤلفه را نمایان سازد،که بر این اساس با در نظر داشتن رابطه زبان و اندیشه و برآمدن رفتارها از باورها، این مهم در دو سطح تئوری و عملی جستجو شده است.سطح تئوری آن مبتنی بر اصولی است که بیان‌گر حقوق طبیعی و ذاتی بشر بوده است و تعیین کننده جهت زندگی و زمینه‌ساز اعتلای وی می‌باشد. اصولی که می‌بایست از آن‌ها به عنوان مبادی اخلاق دینی و تحولی فکری یاد کرد. چرا که بنا به گفته‌ی امام (ع) تا قبل از مبعوث شدن پیامبر (ص) تصویری معکوس از این اصول در جامعه‌ی جاهلی دیده می‌شود. این مبادی عبارتند از آزادگی، کرامت انسانی، همگرایی، اعتدال و خردورزی یا دانش‎دوستی. در نگاه امیرالمؤمنین (ع) این گونه مبادی خود مادر بسیاری از ارزش‌هایی است که شیوه خوب زیستن در میدان عمل را برای فرد تعریف می‌کند. گزاره‌هایی که تشکیل دهنده‌ی سطح عملی گفتمان اخلاقی دین می‌باشند و بر عکس بخش تئوری که بیشتر روی سخن با مخاطب هم‌نوع است در این سطح، غالباً سخن با مخاطب هم‌دین یعنی مسلمان است. گزاره‎هایی مانند یقین، عدل، صبر، جهاد و .......با وجود این تقسیم‎بندی، در مجموع سخنان حضرت (ع) بیان‌گر آن است که گفتمان اخلاقی دین به منزله شبکه‌ای از گزاره‎ها و مفاهیم اخلاقی می‌باشد که همه به نوعی با هم مرتبط امّا در نقش‎آفرینی در سطوح مختلف نسبت به هم قرار دارند. مهم‎تر آن‎که تمام اصول و گزاره‎های یاد شده بر این حقیقت تأکید می‎ورزند که اخلاق از شروط تدیّن و لوازم قطعی شخص دیندار است چرا که در اصل فلسفه‎ی ظهور دین اخلاق است (معنای فرموده پیامبر (ص)). چنان‎که ملاحظه خواهد شد روند این تحقیق نیز با هدف اثبات این فرضیه دنبال شده است و در پایان تأیید این مطالب برای مخاطب آشکار می‎شود.کلمات کلیدی: امیرالمؤمنین (ع)، تحلیل گفتمان، نهج‌البلاغه، اخلاق، دین

این مجموعه با جمع آوری وصایا وسفارشات تاکیدی ازمنبع گهربار نهج البلاغه ودسته بندی دردوگروه عرفانی واخلاقی به شیوه توصیفی –کتابخانه ای مشتمل برفصلهای ذیل گردآوری شده است.درفصل اول به معرفی پژوهش وفصل دوم با عنوان تعریف مفاهیم وکلیات به توضیح عرفان ،اخلاق ، عرفان مثبت ومنفی،لزوم تهذیب نفس ،محتوی علم اخلاق ودرنهایت چگونگیارتباط عرفان واخلاق پرداخته ایم.در فصل سوم که مشتمل بر دوبخش تحلیل محتوایی وصایای اخلاقی وعرفانی می باشد قصد داریم که به تمام پرسشهای مطروحه در سوالات تحقیق پاسخ دهیم.از این پژوهش به دست می آید مقدمه بودن اخلاق بر عرفان لذابرآنیم تا با تحلیل محتوی وصایای عرفانی ،مقامات واحوالات عرفانی تبیین ودسته بندی شده به دست آید.در بررسی محتوی وصایای اخلاقی با نیم نگاهی به قرآن ،انطباق سفارشات امام علی (ع)بادستورات وسفارشات قرآن ، شناسایی کمالات اخلاقی وفضایل انسانی ودرپایان درمان نارسایی های اخلاقی و رذایل حاصل می گردد.در این بین نشان داده ایم که رویکرد نهج البلاغه بر عرفان در مقوله عرفان عملی می گنجد.اما در جهت گیری اخلاقی نشان داده ایم که آنچه ازوصایای امام علی (ع)برمی آید،آن است که در سخنان آن حضرت ،اصول ومفاهیم اخلاقی اساس وزیربنای فرمایشات ایشان است.در مجموع از این پژوهش برمی آید که :منبع غنی نهج البلاغه ،کلام قرآن گونه امام علی (ع)،معدن ذخایر گرانبهای معارف ناب وعقاید اصیلی است که بهره برداری از آن گام نهادن در صراط مستقیم ورسیدن به هدف خلقت است .

فعالیت های فرهنگی امام علی (علیه السلام) در دوران 25 ساله پس از پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) به عنوان موضوع پایان نامه مشخص شده است .فعالیت های امام در این دوران به گونه ای است که نمی توان آنان را نادیده گرفت ،بلکه به عنوان یک فعالیت اثر گذار باید در نظر گرفته شود.این پایان نامه دارای شش فصل می باشد .در فصل اول به کلیات پرداخته است .فصل دوم زمینه های فعالیت فرهنگی امام علی (علیه السلام) در دوران قبل از رسالت تا رحلت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) از جمله گستردگی علم امام، تربیت یافتگی امام در نزد پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) وشایستگی های علمی امام و... مورد تدقیق وبررسی قرار گرفته وتبیین وتشریح گردیده است.انواع فعالیت های فرهنگی امام در حوزه های مختلف چون تفسیر قرآن ،جمع آوری قرآن ،مشاوره به خلفا، مناظره با اندیشمندان دیگر ادیان و....در فصل سوم بطور جداگانه آورده شده است.موانع فعالیتهای فرهنگی امام علی (علیه السلام) از مباحث دیگر است که در فصل چهارم مورد بررسی ،وبه طور جداگانه به مصادیق آن پرداخته شده است.در فصل پنجم به پیامدهای فعالیت فرهنگی امام با موضوعاتی چون امام علی (علیه السلام) پایه گذاروحدت اسلامی ،حافظ اسلام ومحور علومقرار گرفتن ایشاناشاره می کند.برخی از یافته های این فصول عبارتند از :1-به این نتیجه رسیدیم که امام علی (علیه السلام) علم خودرا از خزانه ی غیب الهی یا از تعلیمات پیامبر که آن نیز از مبداوحی سرچشمه می گرفت دریافت کرده بود وهمچنین بیانات پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) در باره امام ،موقعیت حضرت علی (علیه السلام) را از نظر معنویت واز نظر اخلاص در دین به خوبی روشن می سازد.2-امام در این دوران به انجام خدمات علمی واجتماعی بسیاری موفق شد که تاریخ نظیر آن را برای دیگران ضبط نکرده است .3-با بسته شدن با ب معارف دینی ونهی از ژرف اندیشی راه برای انجام فعالیت های امام کم رنگ شد وامام کمتر می توانست به فعالیت های خود آزادانه عمل کند .4-امام توانستند ثمرات مفیدی را به جامعه اسلامی هدیه کنند که از جمله حفظ اساس اسلام ووحدت مسلمین بود .

موضوع این نوشتار، امامت (به مثابه مدیریت) در میراث امام علیاست و هدف از آن نگرش به مدیریت آن حضرت در دوران حاکمیت، و استخراج اصول آن در استقرار نظام‌های حکومتی می-باشد، که نتایج زیر را در پی دارد:مدیریت امیرمومنان در نظام اداری، نگرشی شگرف به شایسته سالاری را ترسیم می‌کند که در جهت تحقق حق محوری، قانون مداری و عدالت گستری برنامه‌ریزی شده است. کنترل و نظارت در این سازمان با مدیریتی دقیق و مدبرانه صورت ‌گرفته، عملکرد کارگزاران با ایجاد جوّ خود کنترلی، از طریق نظارت همگانی و نیز نظارت پنهان مورد ارزیابی مداوم بوده است. ‌نظام اجتماعی، مبتنی بر عدالت اجتماعی، یکسان‌نگری به همه اقشار در برابر قانون و برخورداری همگان از حقوق اجتماعی، طراحی گردیده و اگر چه آزادی‌های فردی، عقیدتی، بیان و سیاسی، مورد اعتقاد و التزام عملی است، اما پای‌بند قوانین شرعی بوده، به طوری که تا زمانی که با امنیت ملّی در زمینه اعتقادی، سیاسی و اجتماعی منافاتی نداشتند، و نیز انتقاد تخریبی نسبت به کارگزاران را به دنبال نمی‌آوردند، امیرمومنان مقابله عملی با آن را جایز نمی‌دانست. در نظام اقتصادی، عدالت اقتصادی، بازگرداندن دارایی‌های حاتم بخشی شده به بیت المال، حفظ توازن اقتصادی، تلاش در جهت عمران و آبادانی و جلوگیری از پیدایش ثروت‌های نامشروع کارگزاران حکومتی، اصول مورد اهتمام امیرمومنان بوده است.اهداف اصلی در نظام تربیتی حکومت علوی، نهادینه کردن فرهنگ دینی و جلوگیری از بدعت گذاری و تحریف در سنت و دین بوده است که با توجه به چهار شاخصه زمان شناسی، مخاطب شناسی، نیاز شناسی و زبان شناسی محقق ‌گردیده است. در حکومت علوی، قضاوت یکی از ارکان اصلی حکومت به شمار رفته و مورد توجه ویژه امیرمومنان بوده است. اهداف پیش بینی شده در این نظام، گسترش عدالت و انصاف در بین همه اقشار جامعه، تنظیم شعائر الهی و اجرای حدود و احیای حق و ابطال باطل، بوده است.تحقق امنیت داخلی در حکومت علوی، مرهون استقرار نظام‌های اداری، تربیتی، اجتماعی، اقتصادی و قضایی است. اگر چه اهتمام امیرمومنان بر عدم جهاد ابتدایی بوده، اما با تشکیل سپاه امنیتی و سازمان اطلاعات و جاسوسی نسبت به بیگانگان، در جهت تأمین امنیت خارجی می‌کوشید.

در نهج البلاغه، لابلای سخنان دقیق و ظریف امام علی علیه السلام، به موارد بسیاری برمی‏خوریم که نشانگر لطف و یا قهر امام علی علیه السلام نسبت به اشخاص مختلف است. منظور از لطف، عطوفت و مهربانی و اقبال علی علیه السلام نسبت به اشخاص و منظور از قهر، غضب و خشم حضرت در قبال رفتار و عملکرد برخی از افراد می‏باشد. در این میان مسئله اصلی آن است که چه علل و عواملی موجب بروز رفتارهای گونه‌گون از حضرت شده است. این پژوهش با توجه به حجیّت قول، فعل و تقریر معصوم و از رهگذر بررسی مبانی لطف و قهر، موارد کاربست این مبانی، اهداف و اغراض، لطف ها و قهرها برای پاسخ بدین مسأله کوشیده است. بررسی گزارشهای نهج البلاغه، از گفتار و رفتار حضرت، نشان می دهد که لطف و قهر امام علی علیه السلام بر اساس حفظ حدود الهی و حقوق بندگان و مرزبانی در همه عرصه‏هاست. همچنین لطف و قهر امام بر مبنای صداقت و صراحت، عدالت ورزی و عدالت محوری، بصیرت، دلسوزی و شفقت، آینده نگری، تدبیر و عاقبت اندیشی بنیان نهاده شده است. حضرت، این مبانی را در شرایط و موقعیت های مختلف به کار بسته اند و در این راستا برای احقاق حق الله و حق الناس، انتباه و آگاهی مردم، آگاه نمودن مردمان از عواقب اعمال و آینده برخی مردم، إحیاء اسلام ناب محمدی6و جداسازی حق از باطل کوشیده‌اند. امام لطف و قهر خود را با اهداف مختلفی به لطف نسبت به دیگران و گاه قهر و تندی با ایشان اقدام کردند. از جمله؛ فرهنگ سازی، دفع شبهات و حق گریزی ها، شناسایی دوست و دشمن و بیداری مردمان إعمال نمود؛ تا به مردمان این پیام را برساند که دنیا وسیله و پلی برای رسیدن به آخرت است و در نهایت، حضرت سعی دارد با این ابزار (لطف و قهر) هریک از بندگان خدا اعم از مومنان، گمراهان، گمراه‌کنندگان، نادانان، گناه‌کاران را به رستگاری برساند.

مبانی فهم و تفسیر قرآن، اندیشه های بنیادین و تاثیرگذار در تفسیر هستند که از چرایی و خاستگاه نظری فرایندهای تفسیری مانند اصول و روشها سخن گفته و در تبیین و تعیین آنها نقش محوری دارند. این مبانی از حیث نتایج و معلولات به مبانی مشترک و مختص و از حیث منابع و خاستگاه معرفتی به مبانی نقلی و عقلی تقسیم می گردند. اهمیت و ضرورت پردازش این موضوع از دو حیث قابل تامل است:1) نقش محوری مبانی تفسیری در چگونگی فهم و برداشت از قرآن 2) بررسی موضوع از منظر امیرمومنان علی که خود افزون بر ناطق قرآن، قرآن ناطق نیز بوده و این امر منجر به اعتبار و تعمیق دوچندان بحث می شود. بطور کلی می توان چهار مبنای محوری و کلان را از نهج البلاغه استنباط نمود: 1) قدسیت قرآن 2) وجوه پذیری قرآن 3) ناطقیت قرآن 4) تعاملات و روابط اهل بیت با قرآنقدسیت قرآن ناظر به تنزه ماورایی قرآن از نقص و خطا بوده که این تعریف معلول شواهدی از نهج البلاغه می باشد که بر دو رکن اساسی قدسیت یعنی ماورایی و عصمت قرآن پای می فشارد. ضمن آنکه در پرتو واکاوی عبارت (انما کلامه سبحانه فعل منه انشاه و مثّله) اصل وحیانی بودن الفاظ قرآن خود را می نمایاند. وجوه پذیری مبنای دیگری است که پردازش آن بر اساس عبارت (لاتخاصمهم بالقرآن فانّ القرآن حمّال ذووجوه تقول و یقولون؛ قرآن حمال ذووجوه است، تو می گویی، آنها هم می گویند) سامان یافته است. وجوه پذیری قرآن به معنای کثرت قرائتها و برداشتها از متن آنگونه که غرب می انگارد (هرمنوتیک فلسفی) نیست، بلکه ناظر به دو بعد معنا شناسانه و آسیب شناسانه است که پذیرش اولی و نفی دیگری بر اساس سیری روشمند و با توجه به اصول و قرائن نقلی، عقلی و ادبی انجام می پذیرد.مبنا و معنای ناطقیت قرآن برخاسته از شواهدی از نهج البلاغه است که قرآن را در صدد سخنگویی و انتقال مفاهیم و معارف خویش به مخاطب در سه قالب رجالی(نطق محسوس)، دلالی و تفسیری(نطق معقول) می داند. این مفاهیم و معارف انتقالی، (علی رغم تفکر پوزیتیویستی) معنادار و معرفت بخش بوده و در پرتو قرائن از حجیت ظواهر برخوردارند. افزون بر آنکه از نظارت این مفاهیم نسبت به یکدیگر، روش تفسیری قرآن به قرآن استنباط می گردد.اندیشه مفسر پیرامون نوع تعامل و رابطه اهل بیت: با قرآن از مبانی دیگری است که در چگونگی تفسیر و برداشت از قرآن نقش محوری دارد. شواهد بدست آمده از نهج البلاغه ناظر به سه رابطه معرفت، معیت و ظرفیت ارزیابی شده که واکاوی آنها محقق را به مرجعیت، حجیت وعصمت روایات خاندان وحی در حوزه تفسیر و علوم قرآن رهنمون می نماید.

چکیده :یکی از موثّرترین پدیده‌های هیجانی که توسط خالق هستی به انسان داده شده شادی و نشاط است.اسلام مخالف شادی نبوده و آن را از جنس غفلت نمی‌داند، چرا که با بیان " اوقات السرور خلسه" آدمی را به استفاده از آن تشویق می‌کند، و از طرفی دیگر برای آن ملاک و حدودی نهاده است که از آنها با عنوان عوامل و موانع شادی یاد می‌کنیم که با رعایت آن‌ها آثار مثبت و مهمِ آن در زندگی ظهور می‌کند. و چه بسا حدود مزبور از سوی انسان‌ها مورد غفلت واقع گردیده در نتیجه، شادی، کارایی لازم خود را از دست داده و آسیب‌های حاصله از آن نصیب آدمی می‌شود. ملاک شادی در کلام امام علی? بسط خاطر و آرامش درونی خوانده شده است که مطابق با فطرت پاک انسان بوده و در بسیاری از امور راهگشاست. با توجه به اینکه نوع بینش و نگرش انسان به دنیا و حوادث واقعه در آن، تاثیر مهمی در کاهش یا افزایش شادکامی انسان دارد سهل‌ترین راه وصول به شادکامی دین‌مداری است.روش تحقیق حاضر توصیفی تحلیلی بوده که اطلاعات مورد نیاز به شیوه کتابخانه‌ای- مکتوب و دیجیتال- و با ابزار فیش‌‌برداری از کتب به سامان رسیده است.نتایج تحقیق حاضر نشان داد که شادی از دیدگاه امام علی? حالتی است که بر اثر آن آدمی در درون احساس انبساط و آرامش کرده که زمینه‌ساز فعالیت بیشتر در مسیر ادای وظایف انسانی می‌گردد. امام علی? باور‌های دینی، رفتار‌های اخلاقی مثبت، برخی عناصر مادی و لذت‌های طبیعی را از عوامل شادی شمرده و در مقابل، آسیب‌های اخلاقی، عملی، اقتصادی، طبیعی و آسیب‌های خیالی و ماورائی را از موانع شادی یاد کرده است. با توجه به نظریه شعور جمعی که بیانگر این است: شادی و اندوه انسان به دیگران نیز سرایت می‌کند، رعایت آدابی که در بیان پیشوایان دین برای شادمانی، بیان شده است را بیشتر مورد توجه قرار می‌دهد چرا که با رعایت آن‌ها بهره‌مندی آدمی از شادی بیشتر می‌شود. از آثار شادی در زندگی می توان از آمادگی برای عبادت، برقراری روابط صحیح اجتماعی، انبساط روحی، سلامتی جسم، افزایش قدرت عقل، موفقیت در تحصیل و کم شدن تعلقات نام برد. سخن آخر اینکه امام علی? یکی از اساسی‌ترین راه‌های دست یابی به شادمانی را رضایت از خدای تبارک و تعالی در تمامی مراحل زندگانی می‌داند.

این رساله در سه بخش؛ مفاهیم و کلیّات، مبانی و شا خصه های حکومت حضرت(ع)، به بحث و بررسی پرداخته است که در بخش مبانی به بحث از ضرورتو مشروعیت حکومت از دیدگاه حضرت(ع) و در بخش شاخصه، به بحث از عدالت و دشمن شناسی و مردم گرایی مباحثی ارائه شده است0در بحث از ضرورت حکومت دو جهت اساسی از دیدگاه حضرت(ع) مورد بررسی قرار گرفته است که آن عبارتست؛ اول اینکه ضرورت حکومت برای تأمین معاش و برای تأمین حق آزادی است دوم اینکه، ضرورت حکومت بدست صالحان است تا اینکه در سایه آن حکومت، انسان به سعادت و کمال برسد0 مشروعیت حکومت اسلامی عمدتاً در قالب دو نظریه انتصاب و انتخاب است0مشروعیت از دیدگاه حضرت(ع)، مشروعیت الهی و انتصابی است که طی مقدماتی در این رساله بحث شده است که آن مقدمات عبارتست از؛ حق حاکمیت حق اختصاصی خداوند است و اجازه چنین حق حاکمیتی از طرف خداوند به افراد مشخصی داده شده است0 حق حاکمیت در خصوص حضرت(ع) توسط آیه و حدیث ولایت اثبات می شود0 نقطه مقابل مشروعیت الهی و انتصابی حکومت حضرت(ع)، غصب قرار دارد0هرگزمشروعیت چنین حکومتی با مقبولیت مردم بدست نخواهد آمد زیرا مقبولیت مردم در چنین حکومتی فقط جنبه حمایتی و پشتیبانی دارد و اینکه مقبولیت در چنین حکومتی، قابل برگشت نیست یعنی مردم نمی توانند در هر زمانی از این مقبولیت دست بکشند بلکه فقط در مواقعی که حاکم شرائط رهبری خود را از دست داده باشد، عدم مقبولیت مردم از حکومت کارساز خواهد بود0مطلب دیگری که در ادامه بحث از مشروعیت حکومت به آن پرداخته شده است این است که درهر حکومتی با دو نوع عقلانیت روبرو هستیم ؛ اول: عقلانیت فطری کهعقلانیتناب، خالص و دور از اوهام و امیال سرکش نفسانی می باشد، دوم:عقلانیت تجربی که عقلانیتمعاش و زندگی و اکتساب و تجربه است0 عقلانیت فطری دردینیکیاز منابع اثباتی دیناست و هیچ گونه تعارضی با دین ندارد بله عقلانیت تجربی که عقلانیت فنی و ابزاری است نمی تواند منبع اثباتی دین و حکومت دینی باشد و لذا تصور می شود با آن در تعارض و ناسازگاری است0اما در بخش شاخصه، مهمترین شا خصه حکومت حضرت(ع) ،عدالتمحوری است0 در عدالت محوری حضرت(ع) به همه ابعا د آنیعنی به عدالت فردی وعدالت اجتماعی پرداخته شده است و در عدالت اجتماعی به همه ابعا د آنیعنی عدالت اقتصادی، عدالت سیاسی و عدالت قضاییمورد توجه قرار گرفته است0 مهمترینعاملدر برقراری عدالت کا مله وهمه جانبه حضرت(ع)، توجه عمیق و دقیق ایشان به عدالت فردی و شایستگی فردی است که دنیای امروز،کمتر به این بُعد از عدالت توجه دارد در حالی که تنها عامل برقراری عدالت دقیق و صحیح، توجهبه عدالت فردیدرافراداست0 ازدیگرشا خصه های حکومت حضرت(ع)،مسألهشنا خت دشمن و دشمن شناسی است0 در هر حکومتی، با دو نوع دشمن داخلی و خا رجیروبرو هستیم که خطرات دشمن داخلی به مرا تباز دشمن خارجی بیشتر است 0 حضرت(ع) در طول دوران زمامداری خود عمدتاًبا چهار گروه از مخالفینیعنیقاعدین،نا کثین، قاسطین و مارقینروبرو شدند کههمه آنها از نوع دشمن داخلی بودند0 در نگاه حضرت(ع)، اصلاحاوضاع دشمن داخلی،از دشمنخارجی به مراتب دارای اهمیتبیشتری استو اینبدانجهت است که غفلت ازدشمن داخلی، راه نفوذدشمن خارجی را فراهم می کند0 حضرت(ع)درخصوصرویاروییبادشمن، سه مرحله گفتگو ، مداراو قاطعیت و جنگ مسلحانه را راه روبرو شدنبا دشمن می دانستند زیرا چه بسا دشمنی که امید اصلاح با گفتگو یا با مدارارا داشته باشد، دربرخوردقاطعانه، این فرصت از او گرفته خواهد شد و چه بسا،گفتگو و مدارایبیشازحدبا دشمن هم،موجبعدم امنیتو سستی حکومتخواهد شد0از دیگر شا خصه هایحکومت حضرت(ع)،مردم گرایی است که در آن از دو جهت؛ جایگاه مردم در حکومت حضرت(ع) ، نوع نگاه حضرت(ع) به مردم و مردم گرایی است0

از آنجا که معرفت نفس از مهم ترین و اساسی ترین مسائل فلسفی است و در کلمات حضرت امیرالمومنین علی علیه السلام، بر آن تاکید شده است، نگارنده را بر آن داشت تا پژوهش خود را به «تحلیل عقلی حقیقت نفس انسانی در کلمات امیرالمومنین علی علیه السلام» اختصاص دهد.ابتدا به بررسی نفس در لغت و قرآن کریم و کلمات امیرالمومنین علیه السلام و فلسفه پرداختیم و اثبات شد که مراد از آن همان حقیقت انسان است .در ادامه همخانواده بودن روح،قلب،فواد،صدر و عقل در لغت و قرآن کریم و کلمات امیرالمومنین علیه السلام و فلسفه، در برخی اطلاق ها ثابت شد.در فصل دوم با تحلیل عقلی کلمات امیرالمومنین علیه السلام،پیرامون ظرف بودن نفس برای علم ودو دلیل دیگر،وجود نفس اثبات شده است.و پس از تحقیق روایات نقل شده از امیرالمومنین علیه السلام پیرامون خلقت ارواح قبل از ابدان به این نتیجه رسیدیم که باید روایات را جزء احادیث «صعب مستعصب» برشمرد.در فصل سوم دلایل عدم امکان معرفت نفس،باطل و امکان معرفت نفس اثبات شده است وبا تحلیل معنای روح در کلام امیرالمومنین علی علیه السلام تجرد و بقای روح ثابت شد.وبا تحلیل عقلی حدیث کمیل از امیرالمومنین علیه السلام پیرامون نفس،جسمانیه الحدوث و روحانیه البقا بودن نفس و سیر نفس از جسمانی بودن آن تا رسیدن به عقل بالمستفاد ثابت گردید.و در پایان با تحلیل عقلی روایات نقل شده از امیرالمومنین علیه السلام، در ابعاد فردی و اجتماعی اموری به نفس نسبت داده شده است.در بعد فردی سه ویژگی اخلاق الهی و شیطانی، معرفتی و رفتاری به نفس نسبت داده شده است.در بعد اخلاقی محل اوصاف اخلاقی متقابلی مانند خشوع و تکبر می باشد، در بعد ادراکی هم،آن چه معرفت پیدا می کند،نفس است وانسان به واسطه نفس،به درک حق و شناخت علوم و حقائق می رسدو به خاطر همین ویژگی، نفس ظرف ایمان است و دارای حقیقتی مشکک.در بعد رفتاری، عامل اعمال و رفتار انسان، نفس است و بدن وسیله ای است که نفس عمل خود را با آن انجام دهد. در بعد اجتماعی،اتحاد و اختلاف مردم با یکدیگرونزاع حاکمان ناشی از الفت و دشمنی نفوس آنان با همدیگر است.

بی هیچ تعصب باید اعتراف نمود که گفتار ها و نامه های امیرالمومنین امام علی(ع) پس از قرآن کریم و سخنان پیامبر اکرم(ص)ازعالی ترین نثر ادبی و ارزشمند ترین میراث فرهنگی اسلام است. این حقیقتی است که دانشمندان، ادیبان و مترسلان از هزار سال بیش تا امروز بدان اعتراف کرده اند. زیبایی و بلاغت سخنان امام علی (ع) در کنار مفاهیم گرانسنگ و ذی قیمتیکه در این سخنان برای هدایت فرد و جامعه نهفته است درهمان آغاز سبب شد بسیاری از مردم کلام امام (ع) را حفظ ودر سخنان خود از آن بهره بجویند.و عده ای نیز به جمع آوری و تدوین سخنان امام (ع) مبادرت ورزند. در این میان ، درباره ی سخنان امام علی (ع) که توسط شریف رضی در سال 400 هجری و تحت عنوان ( نهج البلاغه)جمع آوری و تدوین شده ، شبهات و تشکیکات متعددی مطرح گردیده است 0به طوری که برخی از تذکره نویسان و مولفان تراجم از میان قدماء و تعدادی از محققان معاصردر آثار خود نسبت به انتساب نهج البلاغه به امام (ع) تردید روا داشته و آن را ساخته ی جمعی از سخنوران از جمله شریف رضی یا شریف مرتضی یا متعصبان شیعی دانسته اند 0با دقت در صفحات تاریخ روشن می شود که نخستین کسی که در صحت انتساب نهج البلاغه به امام علی ( ع) تشکیک روا داشته است، ابن خلکان ،در گذشته به سال 681 هجری، بوده که در کتاب معروف خود <وفیات الأعیان> اظهار می دارد:<میان مردم درباره گردآورنده ی نهج البلاغه که مجموعه ای از سخنان علی بن أبی طالب (رض) است اختلاف نظر وجود دارد که آیا شریف مرتضی آن را گرد آورده است یا برادرش شریف رضی ؟ وگفته شده که این کتاب از سخنان علی[ع] نیست . بلکه همان کسی که آن را گردآوری کرده به وی نسبت داده است وهمان کس ،آن سخنان را ساخته وپرداخته است والله اعلم. > پس از وی ،صلاح الدین صفدی ،عفیف الدین یافعی ، ابن عماد حنبلی ،همگی به همین سبک و سیاق عین یا مشابه نظر او را نقل کرده اند . در میان نویسندگان و محققان معاصر ، احمدامین ،طه حسین ،جرجی زیدان ،خیرالدین زرکلی ،عبد السلام محمد هارون شبهات قدماء را به شکل دیگر، و در قالب مصادیق و عناوین جدیدی عنوان نموده اند که غالب شبهات آنها مبتنی بر آراء ابن خلکان و یا حداقل متأثر از نظر اوست .البته در مقابل برخی از دانشمندان و محققان قدیم و معاصر نظیر یحیی بن حمزه علوی ،ابن أبی الحدید معتزلی ، سبط بن جوزی ،هادی کاشف الغطاء ،سید عبدالزهرا حسینی ،علامه حسین امینی ،دکتر زکی مبارک و امتیاز علیخان عرشی دلایل و براهینی را در ردّ شبهات مطرح شده در خصوص نهج البلاغه اقامه نموده اند ، که تاحدود زیادی در رفع این شبهات موثر بوده است. لیکن تکرار مجدد شبهات و طرح تشکیکات مشابه در تحقیقی که از سوی دکترصبری ابراهیم، استاد دانشگاه قطر به نام < نهج البلاغه نسخه جدیده محققه موثقه> انجام گردید و تقلیل حجم نهج البلاغه به نصف در اثر وی ،ضرورت بازبینی موضوع و ارائه ی پاسخهای جدید علمی به شبهات مذکور بویژه در قالب علوم جدیدی همچون علم سبک شناسی را دوچندان نمود. لذا صاحب این رساله در صدد برآمد تا با برگزیدن شیوه ای علمی و به دور از تعصبات و با رعایت اصل بیطرفی ،و با بکارگیری شیوه های سبک شناسی معاصر از قبیل سبک شناسی مقایسه ای و آماری و نظایر آن به شبهات مربوطه پاسخ دهد.در خصوص محتویات این رساله باید عنوان نمود که در باب اول ، به بحث سبک و سبک شناسی با رویکرد مبنایی برای تحقیق پرداخته شده و در آن نظرات محققان قدیم و دانشمندان مسلمان و صاحبنظران مدارس معاصر غربی جهت بهره برداری در باب های بعدی مورد توجه قرار گرفته است . واز آنجا که در تشکیکات مطرح شده ، مرحوم شریف رضی پیوسته در موضع اتهام به جعل قرار گرفته است در باب دوم تلاش شده ضمن بررسی ویژگیها و اوصاف شخصیتی شریف رضی ،اسلوب وی در گردآوری و تدوین نهج البلاغه مرد بررسی دقیق قرار گیرد . در باب سوم و چهارم تلاش شده است اولاً : کلیه ی شبهات پیشینیان و تشکیک کنندگان معاصر به دقت بررسی شده و محدوده ی خطبه ها و نامه ها و حکمت های نهج البلاغه که مشمول این شبهات بوده معرفی و مشخص شود.ضمن اینکه شبهات مذکوربا عنایت به نوع موضوع آن ها، به چهار دسته ی اسنادی، مذهبی ، لفظی و معنوی تقسیم شده اند .ثانیاً : با بهره گیری از روشهای سبک شناسی از جمله سبک شناسی مقایسه ای و سبک شناسی آماری یا بوزیمان واستفاده از دلایل عقلی و نقلی بر اساس دو اسلوب < روایت > و < اجازه> با شیوه ای علمی و در قالبی منسجم به کلیه ی شبهات پاسخ لازم داده شود .