جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مقالـه حاضـر بـه نقـد و بررسـی انديشـه و آرای نصـر حامـد ابوزيـد، از آن جهـت كـه متـأثر از تاريخی نگری است، پرداخته و ضمن ارائه برخی از مبـانی هيستوريسـيزم كـه مـرتبط بـا موضـوع است، در چند قسمت در خصوص تاريخمندی اصل قـرآن و تـاريخمنـدی برخـی از آمـوزه هـا و احكام قرآنی به نقد علمی ديدگاه های ابوزيد پرداخته است.

درباره امكان علم دينی ديدگاه های متفاوت و گاه متضادی مطرح شده است. درايـن نوشـتار، پس از طرح «جامعيت دين» و«نگاه الهی به هستی» به عنـوان مبـانی علـم دينـی و دينـی كـردن علوم، ديدگاه «وحدت علم و دين»در ذيل نگاه جامعيت دين، مورد تأكيد محقق قرار گرفته و تلاش شده است تا امكان علم دينی وراهكارهای عملی گشتن آن، مورد تأمـل وداوری قـرار گيرد. محقق با نشان دادن وجوه غيرشناختی علم، سپس برآن شده كه اين وجوه غيرشناختی را می توان با وجوه غيرشناختی دين تكميل نمـود و بنـابراين بـه اثبـات امكـان علـم دينـی رسـيد. مكتوب حاضر پس ازآنكه علم دينی را ابتدا به عنوان موضوعی بـرون دينـی كـه پاسـخ آن در دين يافت نمی شود و نيز علم را از پاسخ به امكان يا امتناع علم دينی عـاجز دانسـته، از رهگـذر فهمی فلسفی و تفسيری ازموضوع به اثبات علم دينی نايل گشته است. رويكـرد هرمنوتيـك و تفسيری در اين مقاله، برآن بوده كه حقيقت، دارای بطونی است كه بايد با تفسير گام به گـام از آن لايه برداری كرد تا به مغز آن دست يافت.

مقاله حاضر پاسخ به پرسش هايی است كه گزارش ابوزيد از ابـن عربـی در كتـاب «هكـذا تكلم ابن عربی» پيش روی ما نهاده است؛ مانند: آيا ابوزيد تلقـی و تفسـيردرسـت، دقيـق و منصفانه ای از ابن عربی ارائـه داده انـد؟ آيـا قرائـت ابوزيـد از ابـن عربـی قرائـت حـاكی از شخصيت و شاكله ابن عربی وانظار اوست يا نه؟ اگرچه ابوزيد گزارش نسـبتاً درسـتی از ابـن عربـی و شـكل گيـری هويـت معرفتـی و شناسنامه فكری- فرهنگياش داده اند و روايت همدلانه اش از ابن عربی مشهود است؛ لكن تلاش او در واقع استفاده ابزاری از ابن عربی و برخی آرای ايشـان در صـورتبنـدی مـواد فكری خويش است. در نوشتار پيش روی ضمن طرح روايت ابوزيد از ابن عربی، قرائت ابوزيد مورد نقد و بررسی قرار گرفت.

تعيـين اينكـه مـؤمن كيسـت ومـؤمنی چيسـت، دايرمـدار تعيـين مفهـوم ايمـان اسـت كـه بدين منظور ارائه مشخصه هايی برای مفهوم ايمان ضروری مـی نمايـد. ارائـه تعريـف ايمـان مورد توجه متكلمان مسـيحی ومتكلمـان اسـلامی بـوده اسـت. هرچنـد اسـتاد مطهـری بـه صورت مستقل به تعريف موضوع ايمان اقدام نكرده است؛ ولی از مجموعه مطالب ايشـان كه مرتبط با موضوع ايمان است، می تـوان دريافـت كـه ايشـان ايمـان را نـوعی دلبسـتگی می داند كه از جنس معرفت محض نيست. ايمان در مرتبه ای برتراز علم قـرار مـی گيـرد و موضوع آن كه همان موضوع دلبستگی آدمی است، می تواند مذهبی و يا غيرمذهبی باشد. پل تيليش متأله اگزيسيتانسياليست مسيحی نيز ايمان را به حالت دلبسـتگی نهـايی آدمـی و غايت او معرفی می كند. دلبستگی فرجامين هر شخص متفاوت با ديگری ودقيقاً امری شخصی است. او غايت نهايی زندگی انسان را تنها خداوند تعالی می دانـد و ايمـان را عملـی آگاهانـه و امری تضمينی كه كل وجود انسان را در برمی گيرد، می داند. ايمان امری احساسـی نيسـت كـه مولود عاطفه باشد. ايمان می تواند زايل شود و به اصطلاح ممزوج با شك گردد كه اتفاقاً همين امر است كه پويايی ايمان را به همراه دارد و آخرالامر اينكه ايمان، عملی آگاهانه است كـه از روی آزادی،ولی با دخالت عنصر ناخودآگاه شخصيت آدمی شكل می گيرد.

علم پيشين خدا به كائنات از مباحث چـالش زای كلامـی و فلسـفی در سـده هـای متمـادی گذشته می باشد. موافقان با ادله متعدد و متقن به اثبات مدعای خود پرداختـه انـد. مخالفـان نيز با ادله متعدد در مقام نقض ادعای علم پيشين برآمده اند. در اين مقالـه ادلـه معـروف و مهم مخالفان مورد تحليل ونقد قرار می گيرد.

يكی از پرسش های بنيادين درباره آموزه های دين، طبقه بندی آنهاست. محـور بحـث ايـن نوشتار تقسيم به ذاتی و عرضی است كه توسط برخی نويسندگان بيان شده اسـت. در ايـن ديدگاه معنای مورد نظراز اين دو واژه متفاوت از ساير واژه های مشـابه آن اسـت. در ايـن رويكرد، تعاليم عرضی نود و نه درصد احكام را دربرمی گيرد واينها اسلام حقيقی نيسـتند، لذا ما ملزم به عمل به آنها نيستيم. در ديدگاه مذكور دو دليل عمده بر عرضی دانستن بيشتر احكام اسلامی اين است كه اينها مصداق شـرطيات كاذبـة المقـدم هسـتند يـا در پاسـخ بـه پرسش از شارع طرح شده اند. در ارزيابی اين ادله می توان گفـت هـيچ يـك از آنهـا تمـام نيستند. شرطيات كاذبةالمقدم مبتلا به مشـكلاتی از جملـه مغالطـه خلـط انگيـزه وانگيختـه است. استدلال دوم نيز دارای مشكلاتی است كه از جمله آنها مغالطه تعمـيم حكـم مـورد استثنا به كل موارد است. در مقاله حاضر شيوه گـرداوری اطلاعـات، كتابخانـه ای و روش پردازش آنها تحليلی انتقادی است.

دكترنصرحامد ابوزيـد يكـی از برجسـته تـرين و در عـين حـال پرجنجـال تـرين روشـنفكران مسلمان است كه در صدد ارائـه تفسـير مـدرن از ديـن اسـت.وی مـی كوشـد شـيوه تفسـير و اجتهاد سنتی در فهم مسائل دينی و چارچوب حاكم بر تفكر رايج علما و تفسيرهای دينـی را مورد نقد قرار دهد و در مقابل با روش تفسير هرمنوتيك، شيوه بديع و نـوی در تفسـير متـون ارائه كند. ابوزيد معتقد اسـت ميـراث همـواره در شـكل دهـی بـه آگـاهی مـا سـهيم اسـت و آگاهانه يا ناآگاهانه بر رفتارهای ما اثر می گذارد؛ ازاينرو، اگرنمی تـوانيم ميـراث را ناديـده بگيريم، بايد آن را بازسازی كنيم. ابوزيد در كتاب «دوائرالخوف: قراءه فـى خطـاب المـرأه» بيش ازآنكه نويسنده باشد، منتقد است. اما در كنار نقد، در برخی از مباحث، اظهار نظر و بـر درستى يا نادرستى نظريات خود استدلال می كند. وی ديدگاه هاى محمد عبده، قاسـم امـين، طاهرالحداد، فاطمه مرنيسى و... را بررسی و موافقـت يـا مخالفـت خـود را بيـان مـی دارد. او همچنين گريزهايی به قوانين برخى از كشورها مانند مصر و تونس دارد و مواد آن را بررسـى وتأييد يا نقد می كند. تلاش نصر حامد ابوزيد بر آن اسـت تـا بـا ارائـه روش سـاختاری فهـم متون، با تكيه برمبانی ای همچون ساختار تاريخی متن، تأويـل گرايـی، سـاختار زبـانی و... بـه ارائه ديدگاهی جديد در موضوع زنان بپردازد. نگارنده دراين مقال تلاش می كند تـا برخـی از مهمترين نكات كتاب «دوائرالخوف» را بررسی و نقد كند.

پراگماتيسم روشی درفلسفه جديد است كه با اعتراف به غيرممكن بودن اثبات بعضـی مسـائل، به ويژه دين،آنها را با توجه به كاربردشان در زندگی انسان مـی پـذيرد. از ديـدگاه پراگماتيسـم همه تصورات، مفاهيم، اعتقادات و نظريات ما قواعدی برای«رفتار» (پراگمای) مـا هسـتند؛ امـا «حقيقت»آنها تنها در سودمندی عملی آنها برای زندگی مـا نهفتـه اسـت. لـذا معيـار حقيقـت، عبارت است از سودمندی، فايده، نتيجه ونه انطباق بـا واقعيـت عينـی. از ديـدگاه پراگماتيسـم، به ويژه از نظرگاه ويليام جيمز كه از بنيانگذاران اين مكتب است، دين بـه دليـل داشـتن ثمـرات متعدد فردی روانی، مانند انسجام شخصيت، نشاط، اميدواری، تسـلی خـاطر، بهداشـت روانـی و...، ضرورت كاركردی برای انسان دارد. ما در اين مقاله در صدد بيان پيامدهای منفـی چنـين نگرشی به دين و دينداری هستيم. ابزاری نگری به دين، ناديده انگاشتن كاركردهای اصلی دين، اختلاط شبه دين با دين،عدم عموميت و ضرورت كاركردی، بديل پذيری كاركردهای ديـن، خلط بين حقيقت و كاركرد، اختصاص گرايی و ... از جمله مهـمتـرين نقـدها بـه اتخـاذ چنـين روشی برای اثبات ضرورت دين به شمار می آيد.