جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عنوان تحقیق ربا از دیدگاه قرآن و سنت . که به بررسی ربا و دلایل حرمت آن در اسلام می پردازد و با استناد به آیات و روایات اسلامی که از طریق شیعه و سنی به ما رسیده این مساله را اثبات می کند . بنابراین ابتدا واژه ربا را از نظر لغوی ، اصطلاحی تعریف می کند و نگاهی به تاریخچه ربا دارد که چگونه وارد اسلام شده است . و به جایگاه ربا در اسلام اشاره شده است و به بررسی انواع ربا معامله ای و قرضی اشاره می کند . در این تحقیق به تفسیر چند آیه از سوره های قرآن نیز پرداخته شده و راه های خروج از حریم ربا و آثار ربا در جامعه و خانواده و اخلاق پرداخته و به شبهاتی که پیرامون ربا وارد شده پاسخ داده شده است . روش این تحقیق توصیفی – تحلیلی است و اطلاعات به شیوه کتابخانه ای و از طریق فیش برداری جمع آوری شده است و به اعتبار موضوع جزء موضوعات دینی و اعتقادی است . در این تحقیق از منابع روایی : بحار الانوار مجلسی ، وسایل الشیعه حر عاملی ، از تفسیر نمونه ناصر مکارم شیرازی و جمعی همکاران ، تفسیر نور آقای قرائتی کتاب ربا و قرض در اسلام آقای محمد حسین ابراهیمی و از فرهنگ لغاتی مثل فرهنگ فارسی معین و فرهنگ بزرگ جامع نوین استفاده شده است .

موضوع این پژوهش و تحقیق بررسی پدیده ربا در قرآن وروایات همراه با پیشینه تاریخی آن است مطالب این پژوهش در دو بخش با 6 فصل و یک مقدمه تنظیم شده است. در فصل اول آن به نحوه پیدایش ربا و رباخواری در جوامع گذشته از قبیل سومر و بابل وآشور، مصر، ایران، هند و یونان و عربستان جاهلی اشاره شده است. مهمترین بحث در این فصل بررسی حقیقت ربای جاهلی با توجه به متون تاریخی و تفسیری است. این بررسی پاسخی است به برخی از نویسندگان مسلمان معاصر که گفته اند اسلام ربای جاهلی را تحریم کرده است. و آن ربای فاحش (اضعافا مضاعفه) بوده است و شامل ربای با بهره کم امروزی نمی شود. و در این بخش به این نتیجه گیری توجه شده است که فرقی بین ربای جاهلی با سایر رباها در جوامع نیست. در فصل دوم به تاریخچه ربا در ادیان و مذاهب از قبیل آئین زرتشت، یهود، مسیحیت، اسلام اشاره شده است. ربا در این ادیان ومذاهب زشت منظر معرفی گردیده است. در فصل سوم به کلیات تحقیق پرداخته شده است ربا از نظر لغوی و اصطلاحی (قرضی و معاملی) مورد بررسی قرارگرفته است و شرایط تحقق ان از دیدگاه فقهای شیعه و اهل سنت بیان گردیده است. مهمترین بحث در این فصل بررسی حرمت ربا در قرض های مصرفی و تولیدی و سرمایه گذاری است و اینکه بعضی خواسته اند حرمت ربا را اختصاص به ربای مصرفی دهند مردود شناخته شده است. در فصل چهارم آیات ربا در قرآن مورد بررسی قرار گرفته است بر تدریجی بودن تحریم ربا تأکید شده است و به نقد نظریه تفسیر المنار پیرامون آیه 130 آل عمران که تحریم ربا را به ربای فاحش اختصاص داده، پرداخته شده است. بیان شده است که تفسیر المنار به همه نقل های تاریخی و تفسیری پیرامون ربای اضعافا مضاعفه توجه نکرده است. توجه به ربای جاهلی که در فصل اول آورده شده است حقیقت را روشن می نماید. در فصل پنجم به بررسی ربا در سنت و روایات اشاره شده. در روایات رباخواری از گناهان کبیره حتی بدتر از عمل منافی عفت به شمار آمده است و این نشان از پلیدی این پدیده از دیدگاه اسلام است و روایات تأیید و تأکید کرده اند تحریم ربای قرآن را به صورت مطلق و عام. در فصل ششم به فلسفه های تحریم ربا پرداخته شده است به عنوان مقدمه به این سؤال پاسخ داده شده است که آیا می توانیم به فلسفه های احکام دینی دسترسی پیدا نمائیم. بعد از پاسخ مثبت بیان شده است که رباخواری اکل مال به باطل است، ربا بازدارنده از تلاشهای مثبت اقتصادی است، رباخواری باعث فاصله طبقاتی و کمرنگ شدن عواطف بین جوامع انسانی می گردد، همچنین رباخواری مصداق آشکار ظلم و بی عدالتی است در بخش پایانی فصل به دیدگاه بعضی از دانشمندان اهل سنت و شیعه پیرامون علت تحریم ربای معاملی اشاره شده است و نظرات اهل سنت از جمله ابن قیم و رشید رضا درباره علت تحریم ربای معاملی که از باب سد ذرایع دانسته اند مورد نقد قرار گرفته است.

از نخستین آثاری که در بحث و دفاع از اسلوب قرآن و سبک ادبی آن نگاشته شده است، کتاب مجاز القرآن ابوعبیده و معانی القرآن فراء و تاویل مشکل القرآن ابن قتیبه در سده اول و اوایل سده چهارم است که هر یک به گونه ای توجه خواننده را به نظم و موسیقی و یا کنایات و استعارت و... معطوف ساخته اند. دست کم از قرن دوم، ویژگی های ساختار زبان قرآنی، با تعبیر گوناگون و از جمله تحت عنوان نظم، توصیف می شده است. در سده های بعد دیدگاه ها و نظریات برتر و تازه تری درباره سجع و فواصل قرآن و تاثیر استفاده از کنایات و استعارات و... مطرح شد. اشخاصی مانند عبدالقاهر جرجانی در سده پنجم و ششم از جمله این افراد بودند. در دوره معاصر سید قطب،‌ زغلول، محمد عبده، طالقانی و بازرگان و... نیز نظریات جدیدی در زمینه تشخیص و نمایش از طریق خیال، برانگیختن و تجسم دادن، ارایه داده اند و هر یک به گونه ای به ارتباط تنگاتنگ آواها با معانی کلمات و عبارات اشاره کرده اند. این مقاله تلفیق این نظریات و دیدگاه ها و به طور کلی موسیقی ظاهری و درونی ناشی از ارتباط آوا و معنا را در بردارد.

این مقاله دو قسمت دارد. در قسمت اول اين مقاله، ابتدا به بررسی آيات در رابطه با منزل و منزل عليه پرداخته شده و سپس به كيفيت نزول قرآن، انواع نزول، زمان و مراتب نزول قرآن پرداخته شده و در پايان آن آن مقاله با طرح سوالی مقاله خاتمه یافت. این مقاله با پاسخ به آن سوال پی گیری شده به این صورت که: چگونه ممكن است بيانات قرآنی ناظر به قضايای شخصيه و اوضاع و احوال خاص و نيز خطابهای شخصی و گروهی ناظر به افراد و گروههای معين، بويژه ناسخ و منسوخ كه با ترتيب زمانی، و فاصله زمانی، معنی و مفهوم می يابند قبل از تحقق آن شرايط و وجود آن مخاطبين و فرارسيدن زمان آن بيانات، آنهم يكجا و با هم جمع شده و دفعه نازل شوند؟

با آن كه سالها از ظهور اسلام به عنوان يك مكتب الهی جريان نيرومند عقيدتی و سياسی می گذرد و گزارشهای متعدد و متنوعی از آن تهيه و در دسترس نسلهای پس از صدر اسلام قرار گرفته است، اما همچنان ابرهای تيره، فضای جريانات مكه و مدينه آن روزگار را پوشانيده است كه البته گستره ای فرونتر از تصور ما را در بر می گيرد. ما بر آن نيستيم كه عوامل اين تيرگی و مجهول ماندن را بررسی كنيم، كه خود، بحث مهم و مستقلی است، بلكه صرفا اشاره ای بر آنچه گذشته است خواهيم داشت. بی ترديد اگر نكات مبهم و ناشناخته تاريخ صدر اسلام و منقولات تاريخی صحيح و سقيم از همه باز شناخته شود، ارزش فراوانی خواهد داشت و فصل جديد را در برخورد با آن گزارشها به روي ما می گشايد. به عنوان نمونه، اگر اطلاعات كاملی از برخورد افراد، اعم از مشركان و مومنان و منافقان، نسبت به دعوت پيامبر اكرم صلی الله عليه و آله و موضع گيری های آنان به دست آوريم و پيروان واقعی آن حضرت را از دشمنانش باز شناسيم، از يك سو، گرايش های فكری و باورهای مذهبی گروههای زيادی از مسلمانان تغيير خواهد كرد و از سوی ديگر، به عنوان تجربه ای گويا فرا راه آينده مسلمانان قرار خواهد گرفت. همگونی حوادث سالهای اخير انقلاب اسلامی در ايران با جريانهای صدر اسلام، بيانگر اهميت دانستن و به كار بستن تجربه های گذشته است و يكی از آن تجربه ها رويارويی با جريان مرموز و خطرناك نفاق است. بنابراين، شناختن ويژگيها، اهداف و خط مشی آنها راهگشای جامعه كنونی خواهد بود.

يكى از مباحثى كه در قرآن و سنت، با اهميت ويژه اى، مطرح گرديده بحث فطرت است. فطرتمندى انسان، فطرى بودن دين، فطرت پسندى حسن عدل و قبح ظلم، معلوم بودن فجور و تقوى به الهام فطرى، اعتراف رسمى انسان به ربوبيت الهى در عالم ذر و عهد و پيمان خداوند با او در عدم تبعيت از شيطان از جمله مسائلى است كه آيات قرآن و روايات ائمه معصومين (عليهم السلام) بر آن دلالت صريح دارند. اما آنچه مهم است اينكه گرچه در پاره اى آيات، انسان فطرتمند معرفى شده و بحث از الهام فطرى فجور و تقوى به انسان به ميان آمده است ولى در بعضى آيات ديگر، انسان به عنوان موجودى ظلوم، جهول، هلوع، كفار و طغيانگر مطرح شده است. در این مقاله موضوعات: معنای لغوی فطرت، انسان شناسی قرآن، آیه میثاق، جهت تبیین معنای فطرت در قرآن مورد تحلیل قرار گرفته است.

از جمله موضوعاتی كه می بايست در مبحث «قرآن شناسی» و به خصوص در جهت اثبات «معجزه» بودن اين آخرين و برترين كتاب آسمانی به عنوان ذكر مصداقی از اعجاز اين ثقل اكبر و وديعه بزرگ نبوی مورد توجه، و تحليل و ارزيابی عميق قرار گيرد، «پيشگوييهای قرآنی» است. بی ترديد اين بحث همانند ديگر مباحث قرآنی در برگيرنده مطالب فراوان و سخنهای بی شمار و پر اهميتی است كه در اين نوشتار تنها به ذكر و بررسی مهمترين آنها ذیل این موضوعات پرداخته می شود: مفهوم پیشگویی، تفاوت پیشگویی با پیش بینی و آینده نگری، عشق بشر به پیش گویی، امکان پیشگویی، دیدگاه فلاسفه در مورد پیشگویی.

در قرآن كريم آياتی وجود دارد كه دلالت می كند بر اينكه مساله همسر و رابطه جنسی در متن خلقت انسان ملحوظ است. البته قبول اين مطلب نياز به تعبد ندارد و تامل در آفرينش انسان نشان می دهد كه افراد اين نوع بايد از راه توالد و تناسل بوجود آيند و ناچار می بايد در متن آفرينش انسان اين جهت رعايت شده باشد. قرآن كريم در اين زمينه می فرمايد: همسر انسان از جنس خود انسان قرار داده شده و اين يك تدبير تكوينی, الهی است. برای اين كه نوع انسان باقی بماند «يا ايها الناس اتقوا ربكم الذی خلقكم من نقس واحده و خلق منها روجها و بث منهما رجالا كثيرا و نساء» جمله «بث منهما» بخوبی دلالت دارد بر اينكه انتشار افراد انسان بر اثر رابطه دو همسر است و اين مساله در متن خلقت لحاظ شده است. بنابراين اين عقيده كه ازدواج خود به خود يك عمل پليد و شيطانی و دارای ارزش منفی است از نظر قرآن مطرود است. اين عقيده در واقع مستلزم تناقص بين تكوين و تشريع است در حالی كه از نظر قرآن كريم بين نظام هستی و نظام اخلاقی تناقضی نيست. در این مقاله با بیان خلقت انسان در قرآن و اقتضائات اخلاقی آن در رابطه با جنس مخالف اصول و روابط اخلاقی در خانواده مورد تبیین قرار گرفته است. این موضوع با عناوین: اقتضای فطرت در مسائل جنسی، ملاک مرزبندی در ارضاء خواستهای جنسی، ملاک ارزشهای مثبت و ارضای خواستهای جنسی و روابط افراد در خانواده در این مقاله پی گیری می شود.

نزول قرآن از محورهای مهم علوم قرآنی است كه مسائل متعددی را در بر می گيرد. علاوه بر اعجاز و پرسشهای اساسی مرتبط با آن, نازل كننده قرآن, منزل عليه آن, آنچه نازل می شود, چگونگی نزول, كيفيت دريافت پيامبر (ص) و زمان، انواع و مراتب نزول نيز موضوعهای ديگری است كه در اين بحث می تواند مورد برسی قرار گيرد. از سوی ديگر هر يك از مسائل ياد شده می تواند از ديدگاههای مختلف قرآنی, روائی, فلسفی و حتی تاريخی بررسی شود و چه بسا، نتائج متفاوت و حتی ناسازگار با يكديگری هم بدست آيد كه خود زمينه ساز مسئله يا معضله ديگر شود و آن چگونگی وفق دادن و حل تعارض و ناسازگاری اين دستاوردهای مختلف است.

‫سيره مردان بزرگ همواره به‌عنوان الگوي برتر، قابل مطالعه و بررسي مي‌باشد؛ در اين ميان، سيره پيامبر گرامي اسلام(، به‌عنوان برترين و آخرين فرستاده خداوند، از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. اين رساله به بررسي شخصيت اخلاقي پيامبر اکرم (ص) ، از نگاه قرآن و مستشرقان پرداخته، و به برخي از شبهات و اهانت‌ها پاسخ داده است. به شهادت تاريخ و گواهي آيات قرآن کريم، پيامبر خدا( در هدايت مردم سخت کوشا بود؛ خيرخواهي، مهرباني، بي‌توقعي و دلسوزي، از عوامل اثرگذاري کلام آن حضرت بود. معرفي کردن الگو يکي از شيوه‌هاي مهم تربيتي است، و روشن است که پيامبر اسلام، در همه زمينه‌ها بهترين الگو براي مؤمنان محسوب مي‌شود. نرمش با مردم، محبت نسبت به ياران، جذب کردن خطاکاران پشيمان و گنهکاران شرمنده، يکي از صفات رهبري جامعه است، که پيامبر اسلام( در بسياري از وقايع زندگي خود اين صفات را به روشني از خود بروز داد، و قرآن و مستشرقان نيز به اين امر اشاره دارند. آن حضرت، سختي‌ها را به‌خوبي تحمل مي‌کرد، تا جايي که قرآن، از ايشان به‌عنوان خلق عظيم ياد کرده است. مستشرقان آمريکايي، اروپايي و آسيايي، زهد، قانون‌مداري، قانون‌گذاري، شجاعت، نظافت، مدارا، مديريت و صداقت پيامبر اسلام( را در آثار خود ستوده‌اند، و از او به‌عنوان مصلح جهاني، و بهترين مخلوق خداوند در روي زمين ياد کرده‌اند. برخي از آنان بر اين نکته اذعان دارند که محمد( هرگز طالب قدرت دنيايي، يا تسلط روحي نبوده، و براي به‌دست آوردن مقام رياست و زندگي مرفه مبارزه نکرده است. برخي از مستشرقان نيز سؤالات يا اتهاماتي مانند تعدد زوجات، رياست‌طلبي، خوش‌گذراني، شاعر و کاهن بودن را به پيامبر نسبت داده‌اند، که اين اتهامات و سؤالات، توسط برخي ديگر از مستشرقان پاسخ داده شده است. در مجموع، اتهاماتي که مستشرقان به پيامبر اسلام( وارد کرده‌اند بي‌اساس بوده، و از روي تعصب و غرض‌ورزي مطرح شده، و مبناي علمي و روايي ندارد.